اما و اگرهای موفقیت طرح صیاد / شروط نجات اعتبار چک

کدخبر: ۱۸۰۴۷۲
سال 91 شورای پول و اعتبار در مصوبه‏ ای بانک مرکزی را مکلف کرد تا مقدمات الکترونیکی شدن فرایند صدور و پردازش چک را فراهم آورد. بانک مرکزی نیز برای اجرای این مصوبه سامانه ‏های چکاوک (چک و اسناد بانکی کاغذی) و صیاد (صدور یکپارچه‏ الکترونیکی دسته چک) را طراحی کرد. چکاوک در سال 94 اجرایی شد و برمبنای اعلام[1] مسعود رحیمی، مدیرکل ریالی و نشر بانک مرکزی تا شهریور ماه امسال صیاد نیز در سراسر کشور اجرایی خواهد شد. اما حرکت مثبت و البته دیرهنگام بانک مرکزی در راه‎اندازی سامانه صیاد چه دردی از چک دوا خواهد کرد؟
اما و اگرهای موفقیت طرح صیاد / شروط نجات اعتبار چک

در حال حاضر هرکس خواهان دسته چک باشد، با رفتن  به بانک و بازکردن حساب جاری، تقاضای دسته چک خواهد کرد. بانک‏ها برای اعطای دسته چک باید استعلام‎هایی را نسبت به وضعیت اعتباری متقاضی دسته چک داشته باشند؛ اما این امر به اعتراف مدیرکل ریالی و نشر بانک مرکزی به درستی انجام نمی‏شود. دلیل این امر را باید در منافع بانک‏ها برای افتتاح حساب جاری جست ‏وجو کرد. بانک ‏ها بابت برگشت خوردن چک‏ ها هیچگونه زیانی متحمل نمی‎شوند؛ پس دلیلی ندارد برای دادن دسته چک نگرانی خاصی داشته باشند و استعلام ‏های زیادی را انجام دهند. علاوه‏ براین افتتاح حساب‏ جاری و جذب سپرده از این طریق به نفع بانک نیز است.

برمبنای داده ‏های منتشر شده در سالنامه آماری سال 94، سپرده‏ های دیداری (به منظور دریافت دسته چک) 10 درصد از کل سپرده‏های بانکی کشور را تشکیل می‏دهد. در نتیجه رقابتی مخفی بین بانک‏ها وجود دارد تا بتوانند این حجم از سپرده را به سمت خود بکشانند و در این مسیر هرگونه ایجاد مانع برای افتتاح حساب جاری و صدور دسته چک به ضرر بانک‏هاست. در نتیجه‏ بدیهی است که بانک‏ها تمایلی به استعلام و مانع‏تراشی برای صدور دسته چک نخواهند داشت و صدور دسته چک بصورت بی‎قاعده درخواهد آمد و هیچ‏گونه صلاحیت‏سنجی برای آن انجام نخواهد شد. در چارچوب سامانه‏ صیاد،صدور دسته چک بصورت متمرکز توسط بانک مرکزی انجام خواهد شد که این امر به ضابطه‏مند شدن صدور دسته چک برمبنای موازین قانونی منجر می‏گردد.

یکی دیگر از معضلات مهم چک در وضعیت فعلی، وجود اطلاعات نامتقارن بین صادرکننده و گیرنده چک است. بدین معنی که صادرکننده چک نسبت به وضعیت اعتباری خود و ریسک برگشت خوردن چک اطلاع دارد؛ اما گیرنده چک نسبت به این امور ناآگاه است و همین امر بستری برای کلاهبرداری و تضییع حقوق گیرنده‏ چک خواهد بود. در کشورهای پیشرفته بخش مهمی از این مشکل از طریق نظام اعتبارسنجی حل شده است؛ بدین‏گونه که مراکز اعتبارسنجی با استفاده از اطلاعاتی همچون تعهدات مالی، بیمه ‏ای، مالیاتی و... به افراد حقیقی و حقوقی رتبه‏ اعتباری اختصاص می‎دهند. رتبه‏ اعتباری در هرگونه مبادله (از جمله انتقال چک) به طرفین مبادله کمک می‏کند که وضعیت اعتباری طرف مقابل را تشخیص داده و برمبنای آن اقدام به معامله نماید.

عدم ایجاد نظام جامع اعتبارسنجی در کشور ما ناشی از بی‎توجهی بانک مرکزی به این مقوله مهم بوده است. هرچند در سالیان اخیر تلاش‏هایی در راستای ایجاد چنین سیستمی انجام شده، اما تا ثمردهی کامل و ایجاد نظام اعتبارسنجی قابل اتکا، هنوز راه زیادی مانده است. موفقیت سامانه‏ صیاد در گرو این است که بتواند خلا وجود نظام اعتبارسنجی را تا حدی پر کند و ‏معضل اطلاعات نامتقارن در چک کم‏رنگ شود.

در چارچوب صیاد، بر هربرگه چک کد یکتایی درج خواهد شد. در حال حاضر بانک مرکزی اعلام کرده است که گیرنده‏ چک با استفاده از این کد می‏تواند اطلاعات محدودی در مورد سوابق عملکردی صادرکننده دریافت کند. در حالیکه مسئولان بانک مرکزی باید دقت کنند که این کارکرد سامانه یکی از کلیدی‌ترین کارکردهای آن است به عبارتی اگر گیرنده چک بتواند ابهامات اساسی خود را  همچون هویت صادرکننده، سابقه چک برگشتی، میزان تعهدات فعلی صادرکننده و سایر اطلاعات مهم در جهت تقارن اطلاعات را استعلام کند و برمبنای اطلاعات مزبور درباره‏ی اخذ چک تصمیم‏گیری کند؛ در این صورت بانک مرکزی به مسئولیت خود که ایجاد بستر امن و شفاف برای معامله براساس چک است عمل کرده است و در این صورت می‌توان گفت که سامانه‏ی صیاد تا حد خوبی خواهد توانست مسئله اطلاعات نامتقارن را حل کرده و سوءاستفاده از طریق چک را سخت کند.

در صورت تحقق کارکرد بالا در این طرح می‌توان ادعا کرد سامانه‏ صیاد اقدام مثبت هر چند دیر هنگام بانک مرکزی در راستای ساماندهی مسئله‏ی چک در کشور است که می‏تواند صدور دسته چک را قاعده‏مند کرده و معضل اطلاعات نامتقارن را تا حد قابل قبولی حل کند. با این حال اقدامات بانک مرکزی نباید در این حد متوقف شود و دیگر اجزای پازل بهبود فضای چک نیز باید در دستور کار بانک مرکزی قرار داشته باشد. تسریع در برقراری نظام جامع اعتبارسنجی، ایجاد چک تمام الکترونیک و ارتقا سامانه‏ صیاد در راستای رهگیری الکترونیک هر برگه چک از جمله‏ این موارد است که  کارایی سامانه‏ صیاد را افزایش خواهند داد و به سهولت مبادلات اقتصادی منجر خواهند گشت. 

 

[1] خبرگزاری مهر/ شناسه خبر 4059331

 

اخبار روز سایر رسانه ها
    تیتر یک
    کارگزاری مفید