تاثیر کاهش قیمت نفت بر محیط کسب و کار ایرانیان
به گزارش اقتصادنیوز، در ماه‌های اخیر قیمت نفت روند نزولی داشته است، اما گویی نفت از قائله دور افتاده بود. افزایش قابل توجه در تنش‌های ژئوپولتیک در منطقه خاورمیانه که ابتدا با جنبش‌ها و حرکات نظامی و تروریستی گروه تکفیری داعش آغاز شد و افزایش تنش میان رژیم اشغالگر قدس و حماس هیچ یک نتوانست در نیمه دوم سال میلادی گذشته تکانه جدی در قیمت نفت ایجاد کند.
همچنین، با این که اختلاف‌ها میان اوکراین و روسیه در مقام بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در جهان در سال گذشته به سطوح بسیار خطرناکی نزدیک شد، نتوانست واکنش‌های متناسبی در قیمت نفت به دنبال داشته باشد. سال گذشته میلادی به دنبال تمام این اتفاق‌ها در منطقه خاورمیانه، موسسه گلدمن ساکس به طور کنایه‌آمیزی این سوال را مطرح کرد که «آیا بازار نفت در مقابل این رشته از حوادث واکنشی بسیار منفعلانه اتخاذ نکرده است؟!» سوالی که پاسخ به آن ذهن‌های بسیاری را به خود مشغول کرده و به نظر می‌رسد نفت این بار با اندکی تامل و تعمق به آن پاسخ داده است.
به هر رو کاهش پیش‌بینی‌نشده قیمت نفت، یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های اقتصادی سال 2014 میلادی محسوب می‌شود. رخدادی که موجب شد قیمت نفت در آغاز سال 2015، به سطح متوسط قیمت نفت پیش از سال 2005 بازگردد و به 10 سال رویایی برای صادرکنندگان نفتی پایان داد. در این شرایط، نخستین پرسش کلیدی این است که چه قیمت‌هایی برای نفت در سال 2015 میلادی (یا 1394 خورشیدی)، محتمل خواهد بود؟ طبیعتاً هر‌گونه پاسخی به این پرسش، مقدمه‌ای برای طرح سوال اساسی بعدی خواهد بود؛ از جمله اینکه موضوع که سطوح مختلف و احتمالی قیمت نفت در سال پیش‌رو، چه اثراتی بر اقتصاد جهان و ایران و مخصوصا بازارهای دارایی به جا خواهد گذاشت؟
هانطور که در نمودارهای 1 تا 3 قابل مشاهده است، میزان افت قیمت نفت از ژوئن سال 2014 تا انتهای ژانویه سال 2015 حدود 60 درصد بوده است که یکی از بزرگ‌ترین شوک های منفی قیمتی در طول تاریخ بوده و از نظر بزرگی شوک تنها قابل مقایسه با کاهش قیمت نفت در فاصله ماه‌های ژانویه سال 1986 تا ژوئیه سال 1986 و ژوئن سال 2008 تا انتهای دسامبر همین سال بوده است.
بررسی‌های «واحد مطالعات بازار دنیای اقتصاد» حاکی از این است که شرایط کنونی افت قیمت نفت در بازار جهانی شباهت زیادی به افت قیمت نفت در سال‌های 1986-1985 دارد. بعد از افزایش ناگهانی قیمت نفت در دهه 1970 و پیشرفت‌های سریع تکنولوژیکی این امکان برای اقتصاد دنیا ایجاد شد تا شدت مصرف نفت را کاهش دهد. از طرف دیگر، کشف حوزههای نفتی فراساحلی از قبیل حوزههای دریای شمال و آلاسکا باعث افزایش توان تولید نفت دنیا شد. در نهایت عربستان سعودی در دسامبر سال 1985 اقدام به تغییر سیاست خود کرد تا سهمش را در بازار تولید و صادرات دنیا حفظ کند. در نتیجه این مساله قیمت نفت در بازار جهانی 61 درصد تنزل پیدا کرد و از 68.24 دلار آمریکا به 62.9 دلار آمریکا رسید. این تغییر در فاصله ژانویه سال 1986 تا ژوئیه همین سال اتفاق افتاد. بعد از این اتفاق قیمت نفت برای حدود 15 سال در همین سطح در بازار دنیا تثبیت شد.
عواقب کاهش شدید قیمت نفت را می‌توان در دو دسته کشورهای صادرکننده و واردکننده نفت ترسیم کرد.از یک‌سو کشورهای صادرکننده نفت، بسته به اینکه برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود از چه روشهایی استفاده می‌کنند، در نتیجه این تغییر قیمت شاهد کاهش شدید ارزش پول ملی و افزایش تورم در کوتاه‌مدت خواهند بود. اگرچه بر اساس شواهد آماری و تجربیات تاریخی این تورم در بلند‌مدت از بین می‌رود ولی فشاری که روی نرخ برابری پول ملی ایجاد می‌کند دوام بیشتری خواهد داشت. همچنین، بر اساس برآورد انجام شده توسط بانک جهانی، 10 درصد کاهش قیمت نفت می‌تواند باعث افزایش 0.1 تا 0.5 درصدی نرخ رشد اقتصادی در کشورهای واردکننده نفت شود.
از سوی دیگر، در اثر این افت ناگهانی مجموع هزینه واردات نفت در کشورهای واردکننده در حدود 750 میلیارد دلار کمتر از زمانی خواهد بود که نفت با قیمت 108 دلار به ازای هر بشکه مبادله می‌شد.
به‌منظور بررسی دقیق‌تر اثر کاهش قیمت نفت، باید دید این روند نزولی تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟ و روند قیمت نفت در سال 2015 چگونه خواهد بود؟ عبدالله البدری دبیر کل اوپک بر این باور است که قیمت نفت تا انتهای سال 2015 در همین سطح کنونی باقی می‌ماند ولی از سال 2016 روند بازسازی قیمت نفت آغاز می‌شود. این در حالی‌است که مدیر عامل شرکت بریتیش پترولیوم متوسط قیمت نفت در سال‌های 2015 و2016 را 60 دلار می‌داند که این قیمت‌ها سبب می‌شود تا سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی کند شود و شمار زیادی از شرکت‌های نفتی مجبور به تعدیل نیروی کار برای کاستن از هزینه‌های جاری خود شوند.
در این شرایط جهش بعدی قیمت نفت بسیار شدید‌تر از صعودهای قبلی خواهد بود و باید انتظار قیمت 200 دلاری را داشت. البته این پیش‌بینی توسط دبیر کل اوپک هم انجام شده و وی اعلام کرده بود در صورتی‌که سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی کاهش زیادی پیدا کند، عرضه نفت در سال‌های آینده با اختلال مواجه می‌شود و باید انتظار قیمت 200 دلاری برای هر بشکه نفت را داشت. واحد مطالعات بازار دنیای اقتصاد نیز پس از بررسی‌های دقیق آماری و اقتصادسنجی روند مشابهی را برای قیمت نفت پیش‌بینی کرده است.
از آنجا که اقتصاد ایران، متکی به درآمدهای نفتی است، تکانه‌های مثبت و منفی نفت از کانال‌های مختلف بر سرنوشت اقتصادی کشور تاثیر خواهد گذاشت. به‌عنوان مثال بعید به نظر می‌رسد که پس از این شوک نفتی ایران از مشکل کسری بودجه در امان بماند و این مشکل نیز به نوبه خود سایر متغیرهای کلیدی اقتصاد کلان از جمله تورم را دستخوش تغییر خواهد کرد. همچنین کاهش قیمت نفت قادر است از طریق اثرگذاری بر تراز تجاری روند رشد اقتصادی را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
از سوی دیگر، کاهش قیمت نفت به دلیل تاثیرگذاری بر اقتصادکلان کشور قادر است بازارهای دارایی از جمله بازار ارز، بازار سهام و مسکن را نیز تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، به طور خلاصه می‌توان گفت که تکانه نفتی اخیر قادر است محیط کسب و کار ایرانیان را در سال 1394 با مخاطراتی مواجه سازد که آگاهی از این مخاطرات می‌تواند فعالان اقتصادی را در مقابل اثرات منفی چنین رخدادی واکسینه کند.
پاسخ به همه این پرسش‌‌ها و ترسیم وضعیت اقتصاد کلان و بازارهای دارایی در سال 1394 با در نظر گرفتن شوک نفتی اخیر در یک بولتن تخصصی نفت آورده شده است که برای اولین بار در همایش دورنمای اقتصاد ایران در عصر روز چهارم اسفند ماه در اتاق ایران رونمایی خواهد شد.
