ابعاد مختلف سنگ‌اندازی عربستان برای سفر حجاج ایرانی/ ضرورت توجه به دیپلماسی حج
مهدی مطهرنیا در گفت‌وگو با اقتصادنیوز با بیان اینکه عربستان هم‌اکنون در یک انزوای سیاسی بین‌المللی به سر می‌برد، گفت: نوع رفتارهای این کشور تنها توانسته جاذبه‌هایی را برای برخی دولت‌های عربی تحت نفوذ عربستان به وجود بیاورد. به گونه‌ای که هم اکنون واشنگتن به عنوان پشتیبانی‌کننده سیاست‌های خاندان سعودی با توصیه‌های بسیار آشکار و با گزاره‌های بسیار صریح عربستان را مورد خطاب قرار می‌دهد و تلاش می‌کند رویکردهای دولت عربستان را به کارکردهای مبتنی بر نگرش مدرن در باب تاسیس یک دولت نزدیک کند.
او افزود: آنچه هم‌اکنون به چشم می‌خورد، بی‌تجربگی و خامی موجود در حرکت‌ها و کنش‌های سیاسی دیگر از ریاض است که رهبری می‌شود، این موضوع می‌تواند اعتبار عربستان را نسبت به گذشته کاهش بدهد و کاهش این اعتبار نسبت به گذشته هم‌اکنون قابل پیش‌بینی و ارزیابی است.
مطهرنیا با بیان اینکه این اولین بار نیست که ایران سالی بدون حج را پشت سر می‌گذارد، گفت: ایران پیش از ماجرای تلخ و فاجعه منا، در سال‌های آغازین انقلاب هم چنین تجربه‌ای را پشت سر گذاشت و ایرانیان چند سالی را شاهد منقطع شدن سفر حج بودند. بنابراین این اتفاق قبلا هم به وقوع پیوسته بود و سابقه ذهنی از این تجربه در گذشته‌ای نه‌چندان دور باقی مانده است و می‌توان هم‌اکنون نیز با توجه به این وضعیت این ابزار فشار را از دولت عربستان گرفت و به صورت اساسی برای مدتی حج را از متن به حاشیه برد. نه آنکه حقوق حج را نادیده گرفت بلکه سفر حج را در این مبنا مورد توجه قرار داد.
این کارشناس و آینده‌پژوه سیاسی در ادامه بیان کرد: اعتبار این کشور تنها به حج و نوع برخورد ایران با حج محدود نمی‌شود، بلکه باید بپذیریم چنین برخوردی تغییرناپذیر است و برای بسیاری از افرادی که در چارچوب حقوقی و در سبک نگرش‌های اسلامی به ریاض نگاه می‌کنند، موجبات اختلال در اعتبار و سطح بازدهی عربستان را به وجود می‌آورد. اما در عین حال باید گفت عربستان تلاش می‌کند تا جایی که می‌تواند ذهنیت حجاج دیگر را به حج عوض کند و با فروش بشکه‌های نفتی بیشتر این خلا را جبران کند، اگرچه در مقطع کنونی عربستان درگیر بدهی‌های بسیار فراوان و ضعف‌های گسترده اقتصادی است.
او در پاسخ به این سوال که در آینده به لحاظ امنیتی تا چه اندازه اعتماد حجاج ایرانی نسبت به سفر به عربستان برمی‌گردد و بین ایرانیان برای سفر دوباره تمایل وجود خواهد داشت، گفت: پاسخ به این پرسش نیاز به یک پژوهش میدانی دارد اما آنچه مسلم است، این است که ایران می‌خواهد حج را به عنوان یک وظیفه شرعی و تکلیف خود در برابر احکام دین بداند که باید در راستای آن به سرانجام برساند، در حالی که باید آگاهی را در این زمینه در اقشار مختلف جامعه تقویت کرد که حج تنها یک سفر نیست، بلکه می‌توان حج را در قالب ذهنیت‌بخشی به روح حاکم در حج در رفتار فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و در مجموع رفتار اجتماعی یک فرد به نمایش گذاشت و در موقعیت مناسب و با تلاشی شایسته این فعل و کنش واجب را به انجام رساند.
مطهرنیا توضیح داد: حج برای برخی از کنشگران مراسم عبادی یک پیامد اقتصادی دارد و برای بسیاری از کاروان‌ها و وابستگان آنها که به اقتصاد حج وابسته هستند، اقتصاد یک‌سویه نیست و اقتصادی دوسویه است. به همین دلیل تنها این عربستان نیست که ضرر می‌کند بلکه تحرکات اقتصادی داخل در ایران نیز با این ضرر روبه‌رو می‌شود. بنابراین متوجه می‌شویم برخی تعطیل شدن حج را ناشی از تنش‌زایی‌سیاسی با اهداف اقتصادی می‌دانند. این نکته را اصلاً نباید فراموش کرد و باید به آن توجه ویژه‌ای داشت.
او در پایان افزود: هم ایران و هم عربستان با وجود اختلافات بسیاری که دارند، تلاش می‌کنند مشکلات حج را از اختلافات سیاسی خود متمایز کنند و این مساله را هر چه زودتر حل کنند. اگر قصد دارند این مساله را حل کنند باید به دیپلماسی حج توجه داشته باشند.
