بازی «خاکستری» ترامپ با برجام
باراک اوباما، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده که برنامه جامع اقدام مشترک ( برجام ) را به میراث دولتش در حوزه سیاست خارجی بدل کرده است در واپسین روزهای حضور در کاخ سفید الزامات دولت امریکا نسبت به اجرای برجام را به‌روزرسانی کرد تا توافق هسته‌ای در چند ماه نخست آغاز به کار دولت جدید روی ریل ایمنی حرکت کند. با این‌همه ضرب‌الاجل‌های برجامی از نیمه‌های ماه آوریل آغاز شدند.
١٨ آوریل پایان دوره ٩٠ روزهای بود که براساس قرارداد میان کاخ سفید و کنگره، وزیرامورخارجه باید در نامه‌ای به رییس کنگره پایبندی ایران به تعهدات خود در برجام را تایید کند و مسیر را برای ادامه متوقف ماندن اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران هموارشده اعلام کند. رکس تیلرسون در ١٨ آوریل سال ٢٠١٧ این گام را برداشت و در نامه‌ای به کنگره، پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را اعلام کرد. البته در همان تاریخ وی اعلام کرد که دونالد ترامپ، کمیته‌ای را برای بررسی سیاست‌های کلان واشنگتن در قبال تهران منصوب کرده است و این کمیته باید در بازه زمانی ٩٠ روزه اعلام کند که آیا برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای ایران همچنان به نفع ایالات متحده است یا خیر. در سایه این بررسی، نگاه امریکا به برجام و تداوم اجرای آن نیز باید مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت. یک ماه پس از این تاریخ نوبت به صدور دستور توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران رسید که باید هر ٤ ماه یک بار با دستور اجرایی رییس‌جمهور صورت بگیرد. در نتیجه در تاریخ ١٨ ماه مه نیز ترامپ برخلاف همه پیش‌بینی‌های انجام گرفته دستور داد که اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران متوقف شود.
در نتیجه این دو اقدام، توافق هسته‌ای تاکنون در دولت ترامپ پابرجا مانده و فردا با سومین موعد خود که ١٨ جولای است روبه‌رو خواهد شد. روزی که مجددا رکس تیلرسون باید در یک نامه به کنگره، تعهد ایران به برجام را اعلام کند و هم تاریخی برای تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران است که البته این‌بار موعد توقف اجرای شش‌ماهه تحریم‌ها خواهد بود. تا پیش از این گمان عمومی بر این بود که به استناد سخنان رکس تیلرسون در ماه آوریل، نتیجه بازبینی سیاست‌های امریکا در قبال ایران هم در این روز اعلام خواهد شد که بنا به گفته منابع آگاه به نظر می‌رسد که چنین اتفاقی رخ نخواهد داد. هفته گذشته نیز سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد تاکید کرد که قرار نیست دولت ترامپ در آینده نزدیک، نتیجه بازبینی سیاست‌های خود در قبال ایران را اعلام کند. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که روز دوشنبه (فردا) در واشنگتن دو اقدام موازی در مورد توافق هسته‌ای صورت بگیرد: رکس تیلرسون در نامه‌ای به کنگره پایبندی ایران را اعلام کند و در نتیجه آن رییس‌جمهور نیز در یک دستور اجرایی ویورهای شش ماهه (توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران) را تمدید کند.
در حالی که توافق هسته‌ای ایران با ١+٥ چهار روز پیش وارد سومین سال خود شد، رسانه‌های متعدد امریکایی پیش‌بینی کرده یا به نقل از منابع آگاه اعلام کرده‌اند که تیلرسون و ترامپ در این بزنگاه زمانی نیز هماهنگ پیش خواهند رفت و در یک نامه و دستور اجرایی، رای به تداوم اجرای برجام خواهند داد.
این سومین حرکت عملی تیم جدید سیاسی در امریکا برای باقی ماندن در توافق را می‌توان نشانه‌ای از اجماع در دولت ترامپ برای پایبندماندن به بدنه برجام دانست که بخش اعظمی از آن در نتیجه فشارهای بین‌المللی به خصوص هشدارهای روسیه و اروپا به واشنگتن در مورد نقض توافق هسته‌ای است. اما نقطه خطرناک باقی ماندن پرونده ایران در فضای خاکستری است. دولت ترامپ هرچند تحریم‌های جدید غیرهسته‌ای علیه ایران را به گونه‌ای ماهرانه تنظیم می‌کند که ایراد نقض متن برجام از آن گرفته نشود و هرچند با تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای به جهان می‌گوید که ما به توافقی چندجانبه و بین‌المللی پایبند هستیم اما همزمان با تاکید بر اینکه بازبینی سیاست‌های امریکا در قبال ایران همچنان ادامه دارد، تهران را در فضای خاکستری نگاه می‌دارد. فضای خاکستری‌ای که می‌تواند همچنان مانع از عادی شدن روابط ایران با بانک‌ها و کمپانی‌های بزرگ بین‌المللی شود. در این میان شرکت‌های مشهوری مانند توتال، ایرباس و بویینگ با ورود به بازار ایران تا حدودی فضای منفی پیرامون تهران را شکسته‌اند اما سقف شیشه‌ای که در نتیجه تاکید ترامپ و همرزمانش در دولت جدید مبنی بر تداوم بازنگری سیاست‌های امریکا در قبال ایران وجود دارد می‌تواند مانعی بر سر راه اجرای صحیح توافق هسته‌ای و منتفع شدن کامل ایران از دستاوردهای برجام باشد.
سیاست ترامپ در مورد ایران دایره وسیع و متنوعی از اظهارنظرها در چندماه اخیر را دربرگرفته است. دولت امریکا در حالی که هنوز در چارچوب برجام باقی مانده است و به کمپانی بویینگ برای تجارت با تهران چراغ سبز نشان داده است اما چهره‌هایی مانند رکس تیلرسون در ایده تغییر نظام در ایران سخن گفته‌اند. برای ترامپ و همقطارانش در کاخ سفید، پنتاگون و وزارتخانه‌های دفاع و خارجه ایران دشمن شماره یک است و واشنگتن باید در جبهه‌هایی که تعهدات بین‌المللی (مانند برجام) دست کاخ سفید را در منگنه نگذاشته است، دشمنی خود با ایران را حفظ کند. بهترین سند برای این سخنان نیز ادعاهای گری سیک، مشاور امنیت ملی امریکا در دوران ریاست‌جمهوری جیمی کارتر است.گری سیک در تازه‌ترین گفت‌وگوی خود تاکید می‌کند که «دولت ترامپ و چهره‌های حاضر در آن اساسا با این تفکر که ایران یک دشمن است و روش خود را تغییر نداده روی کار آمدند و مایل به توافق با ایران نیستند.» درحالی که دولت جورج بوش هم با ایران برخورد بسیار خصمانه‌ای داشت و به عنوان نمونه نام تهران را در محور شرارت قرار داده بود اما در مقاطعی مانند جنگ افغانستان یا حمله به عراق، واشنگتن ترجیح داد از منافع مثبت گفت‌وگوهای موردی و محدود با تهران برخوردار شود. این مساله‌ای است که دولت ترامپ هیچ‌گونه علاقه‌ای به تکرار آن ندارد و با سرعت تلاش می‌کند از کنار هرفرصتی برای همکاری با ایران حتی اگر در مبارزه با داعش باشد، عبور کند.
گری سیک در بخش‌هایی از سخنان خود تاکید می‌کند که چهره‌های متفاوت در دولت ترامپ آمده‌اند تا از هر طریق ممکنی با ایران مخالفت کنند و بسیاری از آنها خواهان تغییر نظام در ایران هستند. با این وجود گری سیک اعتقاد دارد که هنوز نمی‌توان به شکل قاطعانه گفت که دولت جدید در امریکا سیاست تغییر نظام در ایران را مبنای کاری خود قرار داده است چرا که دیدگاه‌های متفاوتی از سوی چهره‌های متفاوت در دولت مطرح می‌شود و این رویکرد روی میز نگاه داشتن همه گزینه‌ها در برابر ایران در تمامی دولت‌های امریکا در پس از انقلاب اسلامی ایران وجود داشته است.
آنچه از نظر مشاور جیمی کارتر عجیب است بیان علنی و پرسروصدای این گزینه‌ها در ملاعام است.
با وجود سر و صداهایی که تیم ترامپ در مورد نتیجه بازبینی سیاست‌های کلان امریکا در قبال برجام به راه انداخته‌اند و برخی از منابع همزمان اعلام نتیجه این سیاست بازبینی را اواخر سپتامبر یا اکتبر می‌دانند اما به نظر می‌رسد که دولت ترامپ حداقل در مساله اجرای تعهدات فنی خود در قبال برجام به این قطعیت رسیده که باید به متن توافق هسته‌ای با تهران متعهد باقی بماند. در چنین فضایی سخن گفتن از انتظار برای اعلام نتیجه بازبینی سیاست‌های امریکا در قبال ایران تنها به ضم کاخ سفیدنشین‌ها برفراز نگاه داشتن چماق است.
آسیا تایمز در بخش‌هایی از مقاله‌ای تحلیلی که به مناسبت دومین سالروز برجام نوشته شده است درباره رویکرد دولت ترامپ در قبال برجام می‌نویسد: «سوال اصلی این است که آیا دولت ترامپ نوشته‌های روی دیوار را خوانده است؟ پاسخ واضح است: بله البته که خوانده‌اند و به نظر می‌رسد که در حال عقلانیت نشان دادن در این پرونده هستند. ترامپ در شرایطی می‌توانست خروج از برجام را هم به عنوان چاشنی سیاست‌های مطلوبش برای انزوای ایران قرار دهد که طرح وی برای تشکیل ناتوی عربی یا ائتلاف‌سازی میان اسراییل و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در بن بست قرار نگرفته بود. تنش به وجود آمده میان قطر و عربستان سعودی عملا معادله‌های سیاسی پیشین در منطقه را برهم زده است. یک ماه پیش زمانی که ترامپ به عربستان سعودی سفر کرد و وعده مبارزه مشترک با ایران را در پشت درهای بسته داد هیچگاه فکر نمی‌کرد که بحران میان سعودی و همقطارانش با دوحه به چنین وضعیت غیرقابل پیش‌بینی برسد.
در حالی که جایگاه منطقه‌ای عربستان سعودی با اما و اگرهای بسیاری روبه‌رو شده است، برخی چهره‌های منطقی‌تر در دولت جدید امریکا می‌دانند که بحران در سوریه و عراق یا یمن و بحرین عمیق‌تر شود، واشنگتن به تهران در منطقه نیاز خواهد داشت. هرچند که دولت امریکا در پرونده سوریه روی روس‌ها برای تبدیل شدن به واسطه میان تهران و واشنگتن حساب بازکرده است اما در سه پرونده عراق، بحرین و یمن کاری از مسکو نیز برای واشنگتن برنخواهد آمد.»
دوشنبه در حالی به نقطه تلاقی دیگری برای برجام و دولت ترامپ بدل شده است که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به منظور شرکت در مجمع عالیرتبه سیاسی سازمان ملل در نیویورک به سر می‌برد. چهارسال پیش در نیویورک بود که جان کری، وزیر خارجه وقت امریکا به نخستین وزیر خارجه این کشور در ٤ دهه گذشته بدل شد که با همتای ایرانی خود دیدار کرد؛ دیداری که به توافق هسته‌ای میان ایران و ١+٥ در سال ٢٠١٥ منتهی شد. این روزها نیز بسیاری در نیویورک به رکس تیلرسون که تازه از تور کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس برگشته توصیه می‌کنند که دیداری هسته‌ای با همتای ایرانی خود داشته باشد؛ دیداری که شاید دستاورد آن را بتوان در تعهد امریکا به متن و روح توافق هسته‌ای یافت.
منبع:اعتماد آنلاین
گزارش از سارا معصومی
