رشد «جمعیت غیرفعال»، 10 برابر رشد «جمعیت فعال» / در سال های 84 تا 92 بیش از 6 میلیون نفر به «جمعیت غیرفعال» و تنها 600 هزار نفر به «جمعیت فعال» کشور اضافه شد
* هادی چاوشی
بررسی نرخ مشارکت اقتصادی از آن رو حائز اهمیت است که در سال های اخیر، دولت محمود احمدی نژاد همواره با تمرکز روی پایین بودن نرخ بیکاری، از عملکرد خود در حوزه اشتغال دفاع می کرد. نرخی که در پایان سال 92 روی مرز 10 درصد قرار گرفت (10.4 درصد.) اما کارشناسان خبره اقتصادی معتقدند حتی در صورتی که به صحت و دقت این آمارها باور داشته باشیم، «نرخ بیکاری» به تنهایی نمی تواند توصیف دقیقی از وضعیت بازار کار ایران به دست دهد. چراکه این نرخ تنها تحولات مربط به افرادی را گزارش می کند که اولا در سن کار قرار دارند و ثانیا جویای کار هستند بنابر این شاخص یادشده، از تحولات جمعیتی افرادی که در سن کار قرار دارند ولی به هر دلیل تصمیم به عدم ورود به بازار کار گرفتهاند (جمعیت غیرفعال) اطلاعاتی ارائه نمی دهد. این موضوع به ویژه زمانی تامل برانگیز می شود که بدانیم از نیمه دوم دهه 80 جمعیت غیرفعال رشد قابلتوجهی داشته (در فاصله سالهای 84 تا 92، بیش از 6 میلیون نفر به جمعیت غیرفعال کشور افزوده شده است) و نرخ مشارکت اقتصادی غالبا رو به نزول بوده است.
بر اساس آمارهای مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی در سال ابتدایی دولت نهم، با رقم 41 درصد، در بهترین وضعیت خود طی 16 سال گذشته قرار داشت؛ اما از آن سال تا سال 90 –که به کمترین میزان خود در سال های اخیر، یعنی 36.9 درصد رسید- روندی نزولی را طی کرد و در سال های 91 و 92 نیز تنها اندکی بهبود یافت. نکته قابل توجه دیگر اینکه در این بازه زمانی، نرخ مشارکت اقتصادی زنان افتی به مراتب بیشتر از مردان داشته است. نرخ مشارکت مردان از 64.7 درصد در سال 84 به 63 درصد در پایان سال 92 کاهش یافته، اما نرخ مشارکت زنان از 17 درصد سال 84 به 12.4 درصد رسیده است.
کاهش نرخ مشارکت اقتصادی نشان دهنده افزایش تعداد انصراف دهندگان از ورود به بازار کار، افزایش تعداد کسانی که از پیدا کردن شغل ناامید شده اند و نیز نشان دهنده انصراف موقتی گروه هایی از جامعه است که به جای ورود به بازار کار ترجیح داده اند به ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر دانشگاهی بپردازند. دلیل اغلب این تصمیم ها، نبود موقعیت های شغلی مطلوب برای کارجویان است. نتایج یک تحقیق دولتی از وضعیت انتظار جوانان برای ورود به بازار کار نشان می دهد که «حدود 40 درصد از افراد جویای کار بیش از 19 ماه را در انتظار پیدا کردن شغل می مانند.»
بر اساس آمارهای منتشر شده توسط مراجع رسمی، در فاصله سال های 84 تا 92 تنها 600 هزار نفر بر جمعیت فعال کشور (اعم از شاغل و بیکار) افزوده شده است. علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اخیرا گفت که مرکز آمار ایران اشتغال ایجاد شده در دوره 84 تا 92 را سالیانه تنها 75 هزار فرصت شغلی اعلام کرده و هرگز خبری از ایجاد میلیون ها فرصت شغلی مورد ادعای دولت قبلی نبوده است.
سال گذشته، علی طیب نیا، در اولین ماه های کار خود در وزارت امور اقتصادی و دارایی، بیکاری را به عنوان «دغدغه ای مهم» برای دولت حسن روحانی معرفی کرد که به گفته وی «به زودی بسیار چشمگیر خواهد شد.» طیب نیا گفته بود: «در حال حاضر پنج میلیون دانشجو داریم و با اضافه شدن آنها به جمعیت 3.5 میلیونی بیکاران فعلی، متقاضیان شغل به 8.5 میلیون نفر می رسند و در این بین بیشترین معضل در بین بانوان، جوانان و تحصیل کردگان است که باید برای آنها چاره اندیشی شود.»
زمستان پارسال خبرگزاری مهر در گزارشی نوشت: «از 10 میلیون و 313 هزار و 590 مرد و زن فارغ التحصیل و یا در حال تحصیل کشور تا به امروز، 5 میلیون و 2 هزار و 145 نفر جزو جمعیت فعال و در گروه شاغلان یا بیکاران قرار دارند. در نقطه مقابل 5 میلیون و 311 هزار و 445 نفر در گروه جمعیت غیرفعال اقتصادی کشور هستند.»
عادل آذر هم که در هر دو دولت دهم و یازدهم رییس مرکز آمار ایران بوده است، آبان ماه پارسال نسبت به «بحرانی شدن وضعیت بیکاری» –به ویژه با توجه به نرخ بیکاری جوانان- هشدار داده بود. او بر اساس اعلام نرخ بیکاری 12.2 درصدی سال 91 گفته بود: «نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله در سال 91 نزدیک به 26 درصد بود. به همین دلیل، بر اساس نُرمی که همواره مدنظر است، اگر نرخ بیکاری جوانان دو برابر نرخ بیکاری کل باشد، به معنای این است که در منطقه بحرانزا از نظر نرخ بیکاری قرار گرفتهایم.»
آذر البته در همان زمان از خطرات پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی نیز صحبت کرده و گفته بود که این شاخص «باید بالای 40 درصد باشد.» رییس مرکز آمار، دلایل کاهش این نرخ از 41 درصد به 37.6 درصد را توضیح نداده است، اما کارشناسان اقتصادی معتقدند وضعیت فعلی مشارکت اقتصادی بیش از هر چیز تحت تاثیر شرایط نامساعد اقتصاد کلان در سال های گذشته است.
تعدادبیکاران-میلیوننفر |
جمعیتغیرفعال-میلیوننفر |
جمعیتفعال-میلیوننفر |
نرخمشارکتاقتصادی- درصد |
سال |
2.6 |
33.3 |
23.2 |
41 |
1384 |
2.6 |
34.5 |
23.4 |
40.4 |
1385 |
2.5 |
35.5 |
23.5 |
39.8 |
1386 |
2.4 |
37.2 |
22.8 |
38 |
1387 |
2.8 |
37.3 |
23.8 |
38.9 |
1388 |
3.2 |
38.3 |
23.8 |
38.3 |
1389 |
2.8 |
39.8 |
23.3 |
36.9 |
1390 |
2.9 |
39.8 |
24.1 |
37.7 |
1391 |
2.5 |
39.5 |
23.8 |
37.6 |
1392 |
منبع: هفته نامه تجارت فردا