ایران و قطر بازار روسیه را تصاحب می‌کنند؟
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، طرح احداث خط لوله جدید خاورمیانه به آسیا که می‌تواند برای چندین دهه حجم بالایی از گاز قابل را برای شرق فراهم کند، در دست برنامه‌ریزی قرار دارد. همچنین وجود چنین خط لوله‌ای می‌تواند منجر به منحرف‌شدن منابع حیاتی گاز از اروپا شود که تقاضای زیادی برای گاز دارد تا بتواند جایگزین منابع از دست‌رفته پس از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه را جبران کند. این خبر تنها چند هفته پس از توافق ایران و عربستان سعودی با میانجیگری چین اعلام شد که نقطه عطفی در نظم جدید بازار جهانی نفت است.
وابستگی اروپا به گاز روسیه
به نوشته پایگاه اویل‌پرایس، در پایان سال ۲۰۲۱، طبق آمار آژانس بین‌المللی انرژی (آی‌ای‌اِی)، اتحادیه اروپا به طور متوسط روزانه بیش از ۱۳.۴ میلیارد فوت مکعب گاز از طریق خط لوله روسیه وارد کرد. علاوه بر آن، حدود ۵.۳ تریلیون فوت مکعب نیز گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) تحویل داده شد. در مجموع، روسیه حدود ۴۵ درصد از واردات گاز اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱ و تقریباً ۴۰ درصد از کل مصرف گاز آن را به خود اختصاص داده است. آلمان (بسته به فصل سال) برای حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد نیازهای تجاری و خانگی خود به گاز روسیه متکی بود. این تا حدودی علت تعلل شدید چندین کشور بزرگ اروپایی در اعمال هرگونه تحریم مؤثر بر گاز روسیه است. در واقع، تنها تلاش واقعی در اتحادیه اروپا در آن هفته‌های اولیه پس از حمله روسیه به اوکراین این بود که اروپایی‌ها مطمئن شوند روسیه تأمین گاز یا نفت کشورهای عضو را متوقف نمی‌کند. در فرمان ۳۱ مارس ولادیمیر پوتین، خریداران ملزم شدند پول گاز روسیه را از طریق مکانیسم جدید تبادل ارز، با روبل پرداخت کنند. در سند راهنمای رسمی که به همه ۲۷ عضو اتحادیه اروپا ارسال شده است، آمده است: «به نظر می‌رسد که پس از ابلاغ فرمان جدید روسیه، امکان پرداخت هزینه گاز روسیه بدون نقض قوانین اتحادیه اروپا وجود داشته باشد. شرکت‌های اروپایی می‌توانند از همتایان روسی خود بخواهند که تعهدات قراردادی خود را به همان روشی که قبل از تصویب این فرمان انجام می‌شده، انجام دهند». کمیسیون اروپا افزود که تحریم‌های اتحادیه علیه روسیه شامل تعامل با گازپروم روسیه یا بانک گازپروم نمی‌شود.
این دلیلی بود که پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۱۴ و تصرف شبه‌جزیره کریمه، هیچ تحریم انرژی مهمی علیه روسیه اعمال نشد. با این حال، پس از ناکامی ناتو از واکنش اساسی به حمله روسیه به اوکراین، ایالات متحده، بریتانیا و چندین متحد جهانی دیگرِ ایالات متحده، مصمم شدند که خط قرمزی برای پیشروی‌های روسیه بکشند. به همین دلیل، حصول اطمینان از جایگزینی گاز روسیه برای آسیب‌پذیرترین کشورهای اروپایی ضروری بود. بهترین راه آن در کوتاه‌مدت، تأمین ال‌ان‌جی بود. ال‌ان‌جی انعطاف‌پذیرترین شکل گاز برای خریداران است؛ زیرا به آسانی در بازارهای نقدی پیدا شده و برخلاف گاز معمولی که از طریق لوله ارسال می‌شود، می‌تواند خیلی سریع به هر نقطه‌ای منتقل شود. برخلاف گاز، انتقال ال‌ان‌جی نیازی به ایجاد خطوط لوله وسیع و زیرساخت‌های سنگین ندارد. در واقع، ذخایر ال‌ان‌جی منبع نوسانی گازی در شرایط اضطراری عرضه گاز جهانی است. درست همان‌طور که اروپا در چند ماه اول پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ با آن مواجه شد. به همین دلیل، آمریکا رد روزهای اولیه تلاش زیادی کرد تا قراردادهای ال‌ان‌جی جدیدی برای آلمان پیدا کند و به همین دلیل بود که قراردادهای آتی گازی بین شرکت‌های اروپایی و خاورمیانه‌ای منعقد شد.
کریدور خاورمیانه‌ای
حالا اما احداث خط لوله جدید گازی عمان تا هند در دست طراحی است. این خط لوله اجازه می‌دهد تا گاز از عمان، امارات، ایران، عربستان سعودی، قطر و ترکمنستان جمع‌آوری شود. این کشورها بر اساس برآوردهای حداقلی، کمتر از ۲.۹ تریلیون فوت مکعب ذخایر گازی دارند. ایران ۱۲۰۰ تریلیون فوت مکعب، قطر ۸۵۸ تریلیون فوت مکعب، عربستان سعودی ۳۳۳ تریلیون فوت مکعب، ترکمنستان ۲۶۵ تریلیون فوت مکعب، امارات ۲۱۵ تریلیون فوت مکعب و عمان ۲۴ تریلیون فوت مکعب. به علاوه، خطرناک‌ترین بخش عرضه گاز (از جمله در حالت ال‌ان‌جی) از خاورمیانه به اروپا این است که اولین قطر صادرکننده ال‌ان‌جی در جهان است. عمان همچنین دارای قابلیت‌های گسترده‌ای در ال‌ان‌جی است که ایران برای مدت‌ها به دنبال استفاده از آن بوده است.
در اینجا ذکر این نکته ضروری است که اگرچه در وهله اول، یک خط لوله اصلی از خاورمیانه به هند احداث خواهد شد، چندین خطوط الحاقی دیگر این طرح خط به آسانی در دسترس خواهد بود. طرح‌های تمام‌شده خط لوله ایران-هند و خط لوله ایران-پاکستان که هر دو می‌توانند تا چین گسترش یابند، مدت‌ها است که در دست ساخت هستند. با شروع از بندر چابهار، نسخه‌های جایگزین این طرح‌ها شامل خطوطی هستند که مستقیماً به بندر کلیدی گوادر پاکستان یا یکی از بنادر اصلی هند در گجرات می‌رسند. فارغ از مخالفت ایالات متحده با این طرح، هند از ایران اطمینان می‌خواست که خط بندر چابهار به عنوان یک پروژه تحت رهبری هند دیده شود. چابهار بدیهی‌ترین جایگزین برای بندر گوادر پاکستان است که توسط چین ساخته و اداره می‌شود. هیچ تضمینی از سوی ایران داده نشد؛ بنابراین در سال ۲۰۱۸ حمایت هند از آن خط لوله کاهش یافت. با این حال، اکنون به نظر می‌رسد که چین فعلاً در مورد برنامه‌های خط لوله خاورمیانه به هند، به طور موقت عقب نشسته است. یک منبع امنیت انرژی اروپایی گفت که «چین منتظر خواهد ماند تا پس از راه‌اندازی خط لوله، اقدام کند».
یکی از پروژه‌های فرعی خط لوله اصلی خاورمیانه به هند، تأمین مجدد انرژی طرح‌های پروژه خط لوله گاز و ال‌ان‌جی ایران-عمان است. این طرح خط لوله بخشی از یک قرارداد همکاری گسترده‌تر بود که بین عمان و ایران در سال ۲۰۱۳ امضا شد که سطح آن در سال ۲۰۱۴ افزایش یافت و در آگوست ۲۰۱۵ به طور کامل به تصویب رسید. این توافق بر واردات سالانه حداقل ۳۵۳ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از ایران به مدت ۲۵ سال متمرکز بود. بخش زمینی این پروژه حدود ۲۰۰ کیلومتر خط لوله ۵۶ اینچی از رودان تا کوه مبارک در جنوب استان هرمزگان است. بخش دریایی آن نیز شامل یک خط لوله ۳۶ اینچی به طول ۱۹۲ کیلومتر در بستر دریای عمان و در عمق ۱۳۴۰ متری است. این قرارداد به منظور امکان انتقال آزاد گاز ایران از طریق خلیج عمان به بازارهای جهانی نفت و گاز است. علاوه بر این، امکان پیشبرد ورود ایران به بازار جهانی ال‌ان‌جی را فراهم می‌کند. از مدت‌ها قبل، ایران به دنبال تبدیل‌شدن به یک پیشتاز جهانی در صادرات ال‌ان‌جی بود و این جاه‌طلبی همچنان وجود دارد. برای این منظور، ایران به عنوان بخشی از قرارداد سال ۲۰۱۳ خود با عمان که حداقل ۲۵ درصد تولید ال‌ان‌جی خود را در تأسیسات قلهات عمان انجام دهد. پس از تبدیل، ال‌ان‌جی ایران برای صادرات در کشتی‌های مخصوص بارگیری می‌شوند.
