رمزگشایی از یک بیانیه پرسروصدا/ مهمترین چالش احیای برجام برای ایران

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرآنلاین، تنها چند روز قبل از پایان ضرب الاجل مجلس به غرب برای لغو تحریم ها ذیل قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران»، تهران و آژانس بین المللی انرژی اتمی توافقی امضا و بیانیه ای در این باره منتشر کردند. طبق این بیانیه، اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. همچنین  طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی شود.

بر اساس این توافق، آژانس به فعالیت های «ضروری» خود برای راستی آزمایی و نظارت بر مراکز هسته ای ایران ادامه خواهد داد. مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، این است که «ایران به مدت سه ماه اطلاعات برخی فعالیت ها و تجهیزات نظارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می ماند. چنانچه ظرف سه ماه تحریم ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می گذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.»

با توافق سازمان انرژی اتمی و آژانس، مجلس به شدت از دولت انتقاد کرد و خواستار لغو آن شد. دولت نیز در همین راستا در بیانیه‌ای ضمن استقبال از دستور رهبر معظم انقلاب اسلامی برای ایجاد یک صدایی در کشور در اجرای قانون مجلس، تاکید کرد که مذاکرات و توافقات جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کاملاً منطبق با قانون اساسی و قوانین کشور، و به ویژه مصوبه شورای عالی امنیت ملی بوده است و به اذعان همه کارشناسان و متخصصین و مسئولین امنیت ملی کشور کارآمدترین و کم هزینه‌ترین شیوه برای اجرای کامل مصوبه مجلس شورای اسلامی است.

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز پیرامون اقدامات و اتفاقات مجلس گفت، متأسفانه ما یک مشکلی پیدا کرده ایم که همه مسائل را با زاویه سیاسی می بینیم آن چه که جناب آقای صالحی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تفاهم کردند یک موفقیت بی نظیر دیپلماتیک است که آقای دکتر صالحی با شجاعت، توانمندی و با اتکا به این ملت انجام دادند.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایراد سخنانی در کنفرانس خلع سلاح سازمان ملل در ژنو تصریح کرد که تفاهم به دست آمده درباره تداوم نظارت و راستی آزمایی فعالیت‌اتمی ایران محدود به یک بازه زمانی و مکانی است. گروسی گفت: در صورتی که تفاهم اخیر با ایران حاصل نمی‌شد، تهران می‌توانست گام‌های غیر قابل بازگشتی را بردارد. وی با بیان اینکه توافق به دست آمده با ایران «سیاسی یا قانونی نیست» خاطر نشان کرد که در پایان چنانچه توافقی برای رفع تحریم‌ها حاصل نشود همه چیز از بین برده خواهد شد.

صادق ملکی، استراتژیست و کارشناس ارشد سیاسی در ارزیابی بیانیه آژانس و سازمان انرژی اتمی گفت: از هر بیانیه ای با توجه به مواضع سیاسی می توان برداشت متفاوت و بعضا متضاد داشت. مهم آن است که بیانیه را باید نقطه‌ای برای خروج از بن بست دید. در ارتباط با شک و تردیدها هم باید گفت صحنه سیاست،عرصه  اعتماد نیست. وقتی هم موضوعی به اهمیت استراتژیک هسته ای مطرح باشد تردیدها بیشتر می گردد اما این به معنای عدم ورود به عرصه دیپلماسی نیست. ارزیابی فعلی نشان می دهد که توافق با آژانس، توافق دولت نبوده بلکه کلیت نظام با آن همراه بوده است.

این کارشناس در خصوص علت مخالفت مجلس در این باره گفت: متاسفانه دعوای جناحی در امری که فراجناجی و ملی بوده است در این موضوع دخیل بوده است. در دولت‌هایی که ساختارها در درون یک سیستم یکپارچه تعریف می شوند اختلاف در موضوعات ملی بدین شکل تبلور نمی یابد. دو صدایی آن هم در این حد خود عامل تعضیف توان ملی است. انتخابات پیش رو ریاست جمهوری و ثبت نمودن توافق بنام خود از جمله ریشه‌های این اقدام می تواند باشد.

ملکی در پاسخ به اینکه آیا توقف پروتکل الحاقی می تواند برای ایران به عنوان اهرم فشار عمل کند گفت: خیر، طی نمودن راه و  مسیری غیر از مسیر  برجامی با توجه به ظرفیت ایران و طرفین دشوار بوده و توافق با آژانس حاصل و برآیند این نگاه بوده است.

این کارشناس در پاسخ به اینکه عکس العمل دولت بایدن نسبت به این تحولات چه می تواند باشد گفت: تسهیل فروش نفت و چراغ سبز نشان دادن برای آزاد شدن مطالبات ایران از جمله واکنش ها بایدن می تواند باشد. دقت کنیم در موضوع برجام تا رسیدن به مسیر هموار هنوز خیلی راه مانده و طی نمودن این مسیر بسیار دشوار خواهد بود.

وی با تاکید بر این موضوع که رویکرد دولت اوباما با بایدن متفاوت است گفت: دولت بایدن، دولت اوباما نیست. شرایط تغییر کرده و با آنکه این دو رییس‌جمهور  هر دو از حزب دموکرات هستند اما فارغ از شخصیت های متفاوت با توجه به ملاحظات و شرایط سیاست گذاری خواهند کرد. اختلاف نظر در تیم سیاست خارجی بایدن در بخشی طبیعی و در بخشی برای ایفای نقش متفاوت و تقسیم وظایف است. بایدن در عرصه سیاست بین المللی فردی حرفه‌ای بوده و با صبر و حوصله عمل خواهد کرد. آمریکا می داند که اولویت اول ایران رفع تحریم ها است. تا رسیدن به توافق راه طولانی مانده است. در این میان توجه داشته باشیم که در مذاکرات احتمالی در مورد برجام، اروپا بر خلاف دوران ریاست جمهوری ترامپ در کنار آمریکا خواهد بود.

این استراتژیست در پایان در خصوص موانع پیش روی احیای برجام نیز گفت: در بخش مهمی سوال شما بیشتر به نگاه و عمل ما بستگی دارد تا به اسرائیل و اعراب. آمریکا برجام را یک پروسه و روند می دانند و ما به عنوان یک پروژه بدان می نگریم. بنظر می رسد  این دو  نگاه متفاوت  طرفین به موضوع، مهمترین چالش احیای برجام باشد. به این نکته مهم توجه داشته باشیم مهمترین چالش، ظهور ایران هسته ای، تغییر سطح منازعه به ابعادی جهانی و منطقه ای است. توان هسته‌ای یک قابلیت استراتژیک است که تاثیرات تعیین کننده ژئوپلتیک دارد و رسیدن ایران به این توان نه تنها برای غرب و منطقه بلکه برای روسیه و چین هم قابل قبول نخواهد بود. لذا بنظر می رسد اگر قرار باشد مذاکرات جدی گردد باید ما با توجه به ظرفیت و جایگاه واقعی خود وارد مذاکره شده و در رویکردی برد ـ برد با توجه به شرایط و قابلیت های خود به سیاستی روی آوریم که ضمن رفع خطرات مترتب بر امنیت ملی ایران، بتوانیم حداکثر منافع ملی ایران را تأمین کنیم. رسیدن به این هدف نه از مسیر رویا و آرزو بلکه با پذیرش واقعیت های حاکم بر نظام قدرت، امکان پذیر خواهد بود.