از طرف سازنده تحت فشار بودیم
سایه فتحی: در حدود شش سال قبل، رضا نخجوانی اولین مدیر در سازمان هواپیمایی کشوری بود که مجوز پرواز هواپیمایی ایران 140 را در ناوگان مسافری صادر کرد. تا پیش از این هیچ کدام از مدیران سازمان هواپیمایی حاضر نشده بودند به دلیل عدم ایمنی و ناسازگاری جغرافیایی به این هواپیما در ناوگان مسافری کشور اجازه پرواز بدهند. حتی برخی منابع این مساله را سرمنشاء اختلافات کاپیتان خانلری رئیس وقت سازمان هواپیمایی کشوری با حمید بهبهانی اعلام کردند که سرانجام منجر به برکناری او از ریاست این سازمان شد. چندی بعد با آمدن نخجوانی به این سازمان به‌رغم مخالفت‌های شرکت‌های هواپیمایی مجوز پرواز به ایران 140 که در حقیقت مونتاژ شده آنتونف اوکراینی بود، داده شد. نخجوانی حتی در یکی از نشست‌های خبری خود قبل از آنکه دستور صدور این مجوز را بدهد، به خبرنگاران گفته بود: «هواپیمای ایران 140 با تکنولوژی بومی و مشارکت خارجی‌ها ساخته شده و با توجه به اینکه بیشتر تکنولوژی به کار رفته در این هواپیما توسط متخصصان داخلی به کار گرفته شده ما نیز از این امر استقبال خواهیم کرد.» او حتی در پاسخ به این پرسش خبرنگاران که روسای قبلی سازمان هواپیمایی به دلیل عدم ایمنی ایران 140 در ناوگان هواپیمایی کشوری با استفاده آن در ناوگان مخالفت کرده بودند، این گونه پاسخ داده بود: «اگر آنها مجوز بهره‌برداری را نداده‌اند شاید این هواپیما هنوز آمادگی لازم را نداشته است.» اکنون که حدود شش سال از ماجراها می‌گذرد سانحه سقوط هواپیمای ایران 140 در شهرک آزادی تهران بهانه‌ای شد تا با کاپیتان رضا نخجوانی رئیس سابق هواپیمایی کشوری، یکی از جنجالی‌ترین روسای سازمان هواپیمایی کشوری که مدیریت او در این سازمان با حواشی بسیاری همراه بود و اولین مدیری بود که در سازمان هواپیمایی در دوره وزارت حمید بهبهانی مجوز پرواز ایران 140 را در ناوگان مسافری صادر کرد در «هفته نامه تجارت فردا» به گفت‌وگو بپردازیم.
*شما در آن زمان که رئیس سازمان هواپیمایی کشوری بودید اعلام کردید هواپیمای ایران 140 با تکنولوژی بومی و مشارکت خارجی‌ها ساخته شده و با توجه به اینکه بیشتر تکنولوژی به کار رفته در این هواپیما توسط متخصصان داخلی به کار گرفته شده است ما نیز از این امر استقبال خواهیم کرد. این در حالی بود که پیش از این بارها کارشناسان سازمان هواپیمایی نسبت به مسائل ایمنی این هواپیما و عدم تطابق استانداردهای آن برای پرواز در ناوگان مسافری کشور هشدار داده بودند. آیا هنوز هم به این مساله اعتقاد دارید؟
در مقطعی فعالیت‌های علمی در داخل کشور از طرف دانشگاه‌ها و مراکز تحقیق و توسعه شکل گرفته بود که بتوانند تا جایی که امکان دارد فناوری و زمینه ساخت داخلی هواپیما را فراهم کنند. لذا ما نیز باید به آن فعالیت‌های علمی چون در جهت خودکفایی کشور بود توجه می‌کردیم. اما از طرفی تاکید داشتیم که وظیفه اصلی سازمان هواپیمایی کشوری تامین ایمنی و سلامت پروازها در جهت حفظ جان مسافران است. به همین علت حفظ ایمنی پرواز برای ما از اهمیت بالایی برخوردار بود. اگرچه طبیعی است واحدهای سازمانی که ساخت داخلی تولید هواپیما را دنبال می‌کنند از ابزارهای مختلف برای مذاکره یا متقاعد کردن و در برخی موارد با اعمال فشار به سازمان هواپیمایی برای استفاده از نمونه‌هایی که تولید کرده‌اند در ناوگان استفاده کنند. با این حال تا زمانی که سازمان هواپیمایی بر اساس قوانین و استانداردها از ایمنی هواپیمایی اطمینان نداشته باشد اجازه پرواز در ناوگان نمی‌دهد.
* شما در آن مقطع با وجود مخالفت‌های شرکت‌های هواپیمایی و هشدار کارشناسان درباره عدم ایمنی هواپیمای ایران 140 که بخشی از آن در داخل کشور تولید شده بود، چگونه نسبت به ایمنی پرواز این هواپیما اطمینان حاصل کردید و مجوز دادید؟
نهایتاً آنچه در زمان بنده در سازمان هواپیمایی کشوری رخ داد این بود که ما به طور اساسی مخالف ساخت هواپیما در داخل کشور نبودیم اما تاکید داشتیم که ملاحظات و استانداردهایی که در ساخت هواپیما در تمام دنیا وجود دارد باید رعایت شود تا اجازه پرواز به هواپیمای ساخت داخل داده شود. یعنی ما معتقد بودیم اگر توان ساخت هواپیما در داخل کشور را داریم و آن هواپیما ایمن است چرا نباید سازنده هواپیما باشیم. البته تاکید دارم که مسائل ایمنی باید حتماً در این زمینه رعایت شود و به هیچ وجه نمی‌توان از این عدول کرد. به همین خاطر بود که محدودیت وزنی برای صدور مجوز پرواز این هواپیما اعمال کردیم.
*اما در آن مقطع شنیده شد که ظاهراً نگرانی‌ها از ایمنی هواپیمای ایران 140 باعث شد تا در دوره شما ابتدا محدودیت وزنی اعمال شود و مجوز پرواز 25 مسافر به ایران 140 که تا 52 مسافر گنجایش داشت، داده شود.
اتفاقاً اعمال محدودیت وزنی به این مفهوم است که مسائل ایمنی در پرواز این هواپیما در نظر گرفته شده بود. لذا با توجه به ویژگی‌های این هواپیما به لحاظ قدرت موتور، وضعیت سازه و وزن هواپیما و با توجه به شرایط اقلیمی کشور کارشناسان سازمان هواپیمایی کشوری به این نتیجه رسیدند که محدودیت وزنی برای پرواز ایران 140 اعمال کنند. در دوره بنده با اعمال این محدودیت وزنی این هواپیما در ناوگان به پرواز درآمد و مشکلی نیز نداشت. اما بعداً ظاهراً این محدودیت وزنی برداشته شد. درحالی که ما برای ایمنی این هواپیما معتقد بودیم که باید محدودیت وزنی اعمال شود تا امکان بروز مشکلات کمتر شود.
* آنتونف 140 برای جغرافیای اروپای شرقی ساخته شده بود و ما از آن کپی‌برداری کردیم، این در حالی است که کارشناسان و متخصصان پروازی کشور معتقد بودند در شرایط سخت جغرافیای کشورمان این هواپیما پاسخگو نیست و با مشکل مواجه می‌شود. به هر حال در اروپای شرقی نه ارتفاعات بلند وجود دارد نه گرمای زیاد دارد. به طور معمول آنتونف در درجه گرمای پایین‌تر بهتر فعالیت می‌کند اما در گرمای زیاد با مشکل مواجه می‌شود. با وجود این مسائل شما معتقد بودید با اعمال محدودیت وزنی می‌توان این عوامل را کنترل کرد و این هواپیما را با شرایط اقلیمی کشور سازگار کرد؟
اشاره کردم که ما با توجه به شرایط ساخت هواپیمای ایران 140 و همچنین شرایط اقلیمی کشور محدودیت وزنی را اعمال کردیم. چرا که با اعمال این محدودیت یقین داشتیم این هواپیما با مشکل مواجه نخواهد شد. به هر حال این دغدغه‌ها وجود داشت که در کشور ما که شرایط جغرافیایی نیمه‌خشک دارد و در فصل گرما سطح فرودگاه‌های ما اغلب از سطح دریاهای آزاد ارتفاع نسبتاً بالایی دارد این هواپیما با مشکل مواجه شود. به همین علت کارشناسان امر کارایی این هواپیما را به شکلی ارزیابی کردند که محدودیت وزنی اعمال کنند. تاکید کردم تا زمانی که این محدودیت وزنی اعمال می‌شد مشکلی در این زمینه نداشتیم. این هواپیما برای گنجایش 52 نفر ساخته‌شده است اما ما در آن مقطع در سازمان هواپیمایی کشوری تنها برای 25 نفر مجوز پرواز صادر می‌کردیم. چرا بعداً این محدودیت وزنی برداشته شد بنده در جریان نیستم زیرا دیگر در سازمان هواپیمایی کشوری نبودم.
* با این حال حرف و حدیث‌های بسیاری قبل از آمدن شما به سازمان هواپیمایی کشوری مطرح بود که این سازمان با وجود اینکه کارشناسان آن تایید کرده بودند ایران140 هواپیمای ایمنی نیست تحت فشار برای صدور مجوز به این هواپیما قرار دارد. اگرچه شما این مجوز را صادر کردید، آیا این مساله را تایید می‌کنید که سازمان هواپیمایی در آن مقطع به علت وجود فشارها از بیرون مجموعه صنعت حمل ونقل هوایی در تنگنا قرار گرفته بود و در نهایت دستور صدور مجوز صادر شد؟
توجه کنید مدیرانی که خارج از صنعت هواپیمایی قرار دارند کارشناس این حوزه نیستند که بدانند یک هواپیما برای پرواز باید چه مسائل ایمنی را داشته باشد که بتواند مجوز پرواز بگیرد. به هر شکل در آن مقطع فشارهایی وجود داشت که این مجوز صادر شود. مدیرانی که در سطح بالاتر از حمل ونقل هوایی قرار داشتند بر اساس تقاضایی که بخش‌های علمی و سازنده هواپیما داشتند به دنبال آن بودند که برای تقویت تولید داخلی از آن حمایت کنند. اما سازمان هواپیمایی به خاطر مسائل ایمنی برای صدور مجوز چه قبل از بنده و چه در زمان مدیریتم در این سازمان مقاومت کرد و تا زمانی که شرایط لازم برای ایمنی پرواز و تعهدات لازم از سوی سازنده داده نشده بود اجازه پرواز به ایران 140 نداده بودیم. در سازمان هواپیمایی کشوری وقتی مجوز پرواز به هواپیمایی داده می‌شود تمام شرایط ایمنی در نظر گرفته می‌شود نه تنها در خصوص هواپیمای ایران 140 بلکه برای کلیه هواپیماهای ناوگان از بوئینگ تا ایرباس تمامی شرایط ایمنی باید رعایت شده باشد تا آن هواپیما مجوز پرواز بگیرد. لذا تا زمانی که نقایص تامین ایمنی هواپیمای ایران140 از سوی سازنده آن برطرف نشده بود مقاومت می‌کردیم و اجازه پرواز به آن ندادیم. اما با رفع کردن آن نقایص و رعایت شرایط ایمن پرواز این مجوز صادر شد. اینکه اکنون هواپیمای ایران 140 دچار سانحه شده و منجر به کشته شدن تعدادی از هموطنان‌مان شده باید دلایل سقوط این هواپیما کاملاً بررسی شود و مشخص شود آیا شرایط ایمنی پرواز این هواپیما تامین‌شده بود. آیا این هواپیما با وزن اضافه مواجه نبوده است؟ تمامی این مسائل مهم است. اگر یکی از موارد آن رعایت نشود طبیعی است که در پرواز با مشکل مواجه خواهد شد.
* شما از ایمنی پرواز ایران 140 اطمینان حاصل کردید و بعد مجوز را دادید؟
صدور مجوز پرواز ایران 140 تنها خاص دوران بنده نبوده است. هم قبل از دوره من و هم بعد از آن به طور سالانه مجوز پرواز به ایران 140 داده شده است. در این شرایط رعایت همه‌جانبه ایمنی بسیار مورد توجه بوده است. قطعاً اگر این هواپیما شرایط پرواز ایمن را نداشت ما در آن مقطع بر اساس وظایف بین‌المللی خود اجازه پرواز نمی‌دادیم. از طرف دیگر شرکت سازنده، متولی اداره و بهره‌برداری این هواپیما تضمین داده بود که مجموعه مقررات تامین‌کننده ایمنی پرواز را رعایت کند تا بتواند مجوز پرواز در ناوگان مسافری را بگیرد.
* اما ایمنی هواپیمای ایران 140 بر اساس شنیده‌ها در آن زمان مورد تایید کارشناسان هواپیمایی کشوری نبود آن وقت چگونه با تضمین سازنده که مقررات ایمنی را رعایت خواهد کرد، مجوز صادر کردید؟
آنچه مشخص است ما بر اساس رعایت استانداردهای بین‌المللی پرواز مجوز داده‌ایم و در این زمینه هیچ گونه گذشتی نداشتیم. اگر هواپیمایی قوانین و مقررات بین‌المللی را رعایت نکرده باشد ما به هیچ عنوان به آن اجازه پرواز نمی‌دادیم. در مورد ایران 140 نیز سختگیری‌هایمان بیشتر بود، حتی از سازنده خواستیم تعهد بدهد که تمام مقررات تامین‌کننده ایمنی را اعمال خواهد کرد. سازمان هواپیمایی کشوری وظیفه دارد نظارت مستمر بر پروازها انجام دهد. همه هواپیماهایی که از این سازمان مجوز می‌گیرند مستلزم نظارت مستمر هستند. پس اگر اطمینان نداشتیم به ایران 140 مجوز پرواز نمی‌دادیم. از طرفی هم سازنده باید متعهد شود که تضمین بدهد شرایط ایمن را رعایت می‌کند. اگر این تضمین وجود نداشته چگونه می‌توانستیم مجوز پرواز بدهیم؟
* اما به هر حال گفته می‌شود شما نیز تحت فشار مجوز پرواز ایران 140 را صادر کردید؟
طبیعی بود که از طرف سازنده تحت فشار باشیم. همان‌طور که در ابتدای صحبت‌هایم اشاره کردم واحدهای سازمانی که ساخت داخلی تولید هواپیما را دنبال می‌کنند از ابزارهای مختلف برای مذاکره یا متقاعد کردن و در برخی موارد با اعمال فشار به سازمان هواپیمایی برای استفاده از نمونه‌هایی که تولید کرده‌اند در ناوگان استفاده می‌کنند؛ با این امر عادی است. به‌هرحال در آن مقطع سازندگان ایران 140 بسیار پیگیر بودند و اصرار بسیاری برای استفاده از این هواپیما در ناوگان داشتند. در نهایت نیز بخش‌های فنی سازمان در آن مقطع با بررسی کارشناسی که انجام دادند در چند مرحله ایمنی این هواپیما را برای پرواز تایید کردند و در هر صورت گواهینامه‌های قابلیت پرواز این هواپیما سالانه توسط سازمان هواپیمایی احراز و بعد مجوز صادر می‌شد.
*ظاهراً مقاومت شرکت‌های هواپیمایی کشور در خرید هواپیماهای ایران 140 باعث شد تا شرکت هواپیمایی سپاهان هسا توسط شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) راه‌اندازی شود. این امر را تایید می‌کنید؟
شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) از امکانات علمی، تکنیکی و فنی بالایی برخوردار است و در دنیا نیز جزو نوادر است. این گونه نیست هسا یک شرکت عادی باشد. از طرفی هسا تا کنون توانسته بسیاری از نیازهای علمی و فنی در صنعت حمل ونقل هوایی را پاسخ دهد و به همین سادگی نمی‌توان خدمات ارزنده این شرکت را زیر سوال برد. بنابراین منعی ندارد که هسا به عنوان یک شرکت هواپیماسازی در کنار خود شرکت هواپیمایی تاسیس کند. وقتی به شرکت‌های کوچک با کمترین امکانات نسبت به هسا اجازه تاسیس شرکت هواپیمایی داده می‌شود چرا باید جای تعجب داشته باشد که هسا نیز شرکت هواپیمایی تاسیس کند. آنچه مهم است رعایت مجموعه مقررات تامین‌کننده ایمنی است. اینکه اکنون دنبال این هستیم که چرا هسا اقدام به تاسیس شرکت هواپیمایی کرده است و ایران 140 تنها در ناوگان این شرکت پرواز داشته است، این مساله صحیح نیست. بلکه باید بر این امر تاکید کنیم که آیا درهواپیمای ایران140 که هفته گذشته سقوط کرد و به آن مجوز پرواز داده شده، تمامی شرایط ایمنی و مقررات مربوطه تامین‌کننده ایمنی رعایت شده بود یا خیر؟ اگر مجموعه مقررات و شرایط ایمن تامین نشده باشد و در نهایت به سقوط هواپیما منجر شد باید مسوولان امر پاسخگو باشند.
* با وجود این در آن زمان شرکت‌های هواپیمایی داخلی از هواپیمای ایران 140 استقبال نکردند. برخی علت این امر را مسائل ایمنی این هواپیما عنوان کردند. علت اصلی چه بود؟
تا آنجا که بنده اطلاع دارم مساله عدم اقبال به هواپیمای ایران 140 بر سر مسائل ایمنی و فنی نبود. شرکت‌های هواپیمایی می‌گفتند قیمت این هواپیما از نظر اقتصادی صرفه ندارد و گران است.
* شما اشاره کردید که سازندگان هواپیمای ایران 140 اصرار داشتند که حتماً این هواپیما در ناوگان مسافری پرواز کند و به‌رغم اینکه در گذشته نیز این هواپیما سابقه سقوط داشت اما بازهم این اصرارها وجود داشت، علت چه بود؟
سازندگان این هواپیما اکنون باید درباره این موارد پاسخگو باشند. اینکه همه نگاه‌ها به سمت سازمان هواپیمایی کشوری رفته است و تنها سازمان را مسوول پاسخگویی می‌دانند، درست نیست. وظیفه اصلی سازمان هواپیمایی کشوری تامین ایمنی و سلامت پروازها در جهت حفظ جان مسافران است و هیچ‌گاه در این زمینه عدول نمی‌کند. بنابراین اگر در بررسی‌ها مشخص شود که چه کسی مقصر بوده باید پاسخگو باشد. اگر مسوول نظارتی یعنی سازمان هواپیمایی کشوری وظایف خود را رعایت نکرده باید جواب دهد و اگر معلوم شود سازندگان تخلفی در رعایت ایمنی انجام داده‌اند باید پاسخگو باشند. آنها متعهد شده بودند تمامی موارد ایمنی را رعایت کنند. درحال حاضر نیز جالب است که خبری از آنها نیست. چرا از هواپیمایی که ساخته‌اند دفاع نمی‌کنند. اکنون افکار عمومی نیاز به پاسخگویی دارد. علاوه بر مسوولان حمل و نقل هوایی کشور، باید سازندگان هواپیمای ایران 140 به مردم توضیح بدهند. سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع لازم است که اکنون به مردم پاسخ دهد که هواپیمای ایران 140 ایمنی لازم را داشته است یا خیر. جواب ندادن به مردم تنها باعث شدت گرفتن شایعات و دامن زدن به نگرانی مردم می‌شود. بهتر است صادقانه به مردم بگویند ماجرا چیست تا اینقدر صنعت داخلی دچار خدشه نشود.
