چرا دولت‌ها درگیر فسادند؟ / بازخوانی فسادهای مالی که پشت سر هم در حال رو شدن هستند
به گزارش اقتصادنیوز، درآمدهای نفتی نجومی دولت مسبب این همه فساد است یا تحریم‌هایی که پای دلالان زیادی را به اقتصاد ایران باز کرد؟ دلیل هر چه باشد از سال 89 به این سو، رسانه‌ها شامل اخبار فساد مالی و بانکی بوده است. فسادهایی که یا درشتی اعدادشان آنها را خبرساز می‌کرد یا شهرت افراد درگیر در این پرونده‌ها یا شگفتی نوع فساد.
در ماه‌های اخیر چند موضوع فساد همزمان با هم مطرح شده است. از ظهور بانک زنجانی دوم و سوم گرفته تا گم شدن دکل نفتی یا دستگیری حمیدرضا بقایی. داستان ظهور بابک زنجانی دوم و سوم از جایی آغاز شد که به گزارش مهر شرکت ملی نفت ایران قراردادی با یک واسطه نفتی برای فروش میعانات گازی به یک پالایشگاه اماراتی منعقد کرده و آن طور که خبرگزاری‌ها منتشر کرده‌اند این دلال نفتی که (م.س) نام دارد هنوز بدهی نفتی خود را با شرکت نفت تسویه نکرده است. البته نکته قابل توجه آنکه گفته می‌شود هنوز بدهی بیش از پنج میلیارد دلاری نفتی خود را تسویه نکرده است.
البته محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت گفته است: از ابتدای سال ۲۰۱۴ میلادی یک قرارداد جدید به منظور صادرات میعانات گازی با این فرد امضا شده است. بر این اساس در طول چند ماه گذشته این فرد حدود سه‌میلیارد دلار پول بابت فروش محموله‌های میعانات گازی به شرکت ملی نفت ایران پرداخت کرده است.
در صورتی که پول ناشی از فروش نفت توسط این فرد به شرکت نفت واریز نشده باشد،پرونده جدید نفتی این فرد که در رسانه‌ها به بابک زنجانی دوم معروف شده، دو برابر بابک زنجانی است. چون مبلغ فروش نفت توسط (م.س) پنج میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار عنوان شده و رقم پرونده بابک زنجانی 2.8 میلیارد دلار بوده است.
اما معاون امور بین‌الملل شرکت نفت هم به صراحت اطلاع‌رسانی نکرده که چند میلیارد دلار در این پرونده مطرح بوده است.
اما در حالی که هنوز ابعاد ماجرای نفتی جدید بررسی نشده، خبرهای جدیدی از جمله دریافت حق دلالی پنج دلاری به ازای هر بشکه نفت خام و ورود وی به بازار ارز و فراورده به گوش می‌رسد. در این میان برخی از منابع مطلع از تشکیل شرکت‌های دلالی توسط برخی از مسئولان ارشد صنعت نفت در امارات و ورود به کار دلالی در صادرات نفت و فراورده نفتی خبر می دهند. اخباری که صحت و سقم آنها از سوی وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران نه تایید شده و نه تکذیب.
گم شدن دکل نفتی
در این میان اخیرا داستان گم شدن دکل نفتی در دولت احمدی‌نژاد هم مطرح شده است. اصل داستان این بوده که یکی از مهمترین شرکت‌های زیرمجموعه صندوق بازنشستگی صنعت نفت چندی پیش اقدام به سفارش‌گذاری برای خرید یک دکل حفاری دریایی با قیمت 87 میلیون دلار کرده بود. آن‌طور که گزارش‌ها نشان می دهد و وزیر نفت هم آن را تایید کرده کل این رقم تسویه شده اما دکل نفتی اصلا تحویل ایران نشده است.
در کنار اعداد درشت چند هزار میلیاردی، داستان فسادهای میلیاردی رنگ می‌بازد و کم اهمیت جلوه می‌کند. مانند خبری که رئیس سازمان بازرسی کل کشور در مورد درآمد ۱۰۸ میلیارد تومانی یکی از مدیران عامل بانک‌های کشور عنوان کرده است. رئیس سازمان بازرسی کل کشور گفته امسال بیش از ۲۴ هزار و ۹۴۸ هشدار به ادارات دولتی در خصوص عملکردهای فسادآمیز داده شده است. آماری که نشان از فراوانی تخلفات فسادآمیز در اقتصاد ایران دارد.
برای مرور فسادهای اقتصادی کافی است مروری بر اخبار رسانه‌ها در دو سه سال اخیر داشته باشیم. اگرچه موارد فساد ختم به همین سال‌ها نمی‌شود اما نکته این است که فراوانی و ابعاد فساد در سال‌های اخیر قابل توجه بوده است. هم پرونده‌های اقتصادی و افراد درگیر در این مورد قابل توجه است و هم درشتی اعداد فساد. اما سوال اصلی این است که چرا موضوع فساد در سال‌های اخیر تا این حد زیاد شده است؟ آیا واقعا همان گونه که برخی استدلال می‌کنند درآمدهای نجومی نفت زمینه را برای بروز فساد فراهم کرد یا تحریم‌ها، دلالان زیادی را به اقتصاد وارد کرد؟
دلیل فسادهای مالی چیست؟
مرتضی عمادزاده، عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی در گفت‌وگو با اقتصادنیوز در تشریح دلایل بروز فسادهای مالی در اقتصاد گفت: هیچ وقت مشکل با یک عامل ایجاد نمی‌شود. بلکه مجموعه‌ای از عوامل وجود دارد که منجر به بروز مشکلات می‌شود. اما وی تاکید می‌کند اگر قرار باشد دو عامل اصلی را نام ببرد می‌توان گفت بروز فساد در ایران نتیجه دو چیز است؛ اول اینکه گاهی دولت خلاقیت به خرج می‌دهد و یک راه فوق‌العاده غلط برای حل یک مشکل پیدا می‌کند. مانند مجوز فروش نفت به ناجا برای حل مشکل فروش نفت و دور زدن تحریم‌ها که نتیجه آن دستگیری 12 نفر از افرادی است که انحرافاتی را انجام داده‌اند.
وی تاکید کرد: متاسفانه در اقتصاد ایران ما برای حل برخی مشکلات راهکارهایی غیرعقلانی و غیرقانونی را انتخاب می‌کنیم و نتیجه آن هم قطعا فساد است.
اما دلیل دومی هم وجود دارد که عمادزاده در توضیح آن می‌گوید: مشکل از جایی آغاز می‌شود که ما به دستگاه‌های نظارتی هیچ توجهی نمی‌کنیم و وجود دستگاه‌های ناظر را مانعی بر سر راه فعالیت‌های دولت می‌دانیم. این موضوع هم از جایی نشات می‌گیرد که در کشور ما عزم راسخی برای مقابله با فسادهای اقتصادی وجود ندارد. در کشور ما مشکلات سیاسی یا امنیتی سریع بررسی و حل می‌شود اما مشکلات اقتصادی همواره وجود داشته و هیچ عزمی هم برای حل آنها وجود ندارد.
در کنار این دو مشکل ساختاری که همواره در ایران وجود داشته، مشکلات دیگری هم هست که خاص سال‌های اخیر است که به گفته عمادزاده منجر به افزایش تعداد پرونده‌های فساد شده است. البته این استاد دانشگاه تاکید می‌کند که بروز فساد در اقتصاد یک موضوع تک بعدی نیست. اما می‌گوید در سال‌های اخیر درآمدهای نفتی فراوان، قانون‌گریز بودن شدید رئیس قوه مجریه، شخصیت تک‌محوری رئیس دولت نهم و دهم، ضعف قوه بازرسی و ضعف رسانه‌ها در انعکاس اخبار فساد از مهمترین دلایلی است که منجر به بروز فسادهای بیشتر با ارقام درشت‌تر شده است.
مروری بر پرونده‌های فساد سال‌های اخیر
ابتدا داستان فساد سه هزار میلیارد تومانی در سال 90 مطرح شد که در رسانه‌ها جنجال زیادی راه انداخت. مه‌آفرید خسروی توانسته بود مبلغ سه هزار میلیارد تومان را از شبکه‌های بانکی ایران به سرقت ببرد و در این اختلاس پای هفت بانک و بسیاری از مسئولان بانکی وقت به میان آمده بود.
اما زمان زیادی نگذشت که اعداد درشت فساد بی‌سابقه تاریخی ایران، در مقابل اعداد درشت‌تر دیگر پرونده‌های فساد رنگ باخت. پرونده پیچیده بابک زنجانی با رقم هشت هزار میلیارد تومانی روی دست پرونده فساد بانکی زده بود. پرونده‌ای حدود سه برابر بزرگ‌تر و با درگیری‌ها و پیچیدگی‌های بیشتر. این بار هم مانند دفعه قبل از وزرای دولت قبل تا بسیاری از مسئولان رد پایشان در پرونده دیده می‌شد. بی‌آنکه اتهام ثابت یا برطرف شود.
اما پرونده بابک زنجانی هم یکی دو سالی روی بورس اخبار بود و بعد فساد بانکی 12 هزار میلیارد تومانی رو شد. چهار برابر فساد سه هزار میلیارد تومانی و 1.5 برابر رقم پرونده بابک زنجانی. از این پرونده هیچ جزئیاتی منتشر نشد. چند روزی خوراک رسانه‌ها بود و بعد ماجرا مسکوت ماند. یکی دیگر از موارد بدهی 6500 میلیارد تومانی یک فرد به شبکه بانکی بود که به شدت مورد انتقاد قرار گرفت.
داستان اتهام معاون اول دولت احمدی‌نژاد، محمدرضا رحیمی و اختلاس در بیمه ایران هم از دیگر ماجراهای رخ داده در دولت قبل بوده است. اخیرا هم که موضوع بازداشت حمیدرضا بقایی به دلیلی که اعلام نشد خبر از اتهاماتی جدید در دولت قبل داشته است.
