اندیشکده آتلانتیک : وضعیت «نادری» در عربستان در حال رخ دادن است

فردریک کمپه مدیراجرایی شورای آتلانتیک در این تحلیل ، اصلاحات در عربستان را با وجود شک و تردیدهای موجود، امیدوارانه خوانده و نوشته است: 

بازداشت های اخیر در عربستان، زلزله ای بود که پس لرزه های آن همچنان تا بیرون از مرزهای این کشور به ویژه در کشورهای اسلامی که عربستان را متولی خانه خدا می دانند، ادامه دارد. بدون شک بانی تمامی این رخدادها، کسی نیست جز شاهزاده محمد بن سلمان، پسر ملک سلمان که طی یک عملیات بی پروایانه و جسورانه دست به بازداشت شاخص ترین چهره های سیاسی و تجاری سعودی زده است. هرچند شاید متهورانه تر از این اقدام او، اصلاحات و آزادی های اجتماعی و نمایش اسلام معتدل در این سرزمین باشد. 

چنانچه پای صحبت افراد با میانگین سنی 50 سال عربستان بنشینیم، زمزمه هایی خواهیم شنید که گویای نگرانی از وضعیت به وجود آمده ناشی از تصمیم های تازه شاهزاده جوان دارد. در مقابل، در میان سعودی های زیر 30 سال، که بیش از نیمی از جمعیت را تشکیل می دهند و البته زنان که اکثریت دانشجویان تحصیلکرده کشور را تشکیل می دهند، حس جدیدی از خوش بینی و فرصت را دریافت خواهیم کرد. 

تا اینجای کار حقیقت ماجرا به خوبی درک نشده است و شاید اهمیت آن هنوز آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته باشد. 

ملک سلمان و پسرش هفته گذشته بیش از 60 تن از شاهزادگان و مقامات ارشد کسب و کار را به اتهام فساد مالی دستگیر کردند و توانستند بیش از 800 میلیارد دلار سرمایه آنها را مصادره کنند. 

در اقدامی شگفت انگیز، محمد بن سلمان شاهزاده و ولیعهد پیشین، محمد بن نایف را نیز دستگیر و بازداشت کرد. اما شاید یکی از پرماجراترین این دستگیری ها، بازداشت متعب بن عبدالله، پسر ملک عبدالله مرحوم و یکی از مدعیان پیشین تخت سلطنت، که وزیر گارد ملی نیز بود، می باشد. 

یک مقام عربستان سعودی، حرکت اخیر ولیعهد عربستان را به دوچرخه سواری تشبیه کرد و افزود: اگر او خیلی آهسته براند، دوچرخه واژگون خواهد شد و دوچرخه سوار را سرنگون می کند و اگر خیلی سریع براند، خطر سقوطی ویرانگر جان او را تهدید خواهد کرد. وی اضافه کرد: محمد بن سلمان باید به اندازه ای سرعت بگیرد که خطر سقوط و واژگونی او را تهدید نکند. 

حال چگونه ولیعهد سعودی می تواند با مدیریت این امر، از پیامدهای منطقه ای و جهانی این تصمیم های ناگهانی بکاهد؟ غیر عاقلانه خواهد بود اگر بخواهیم با توجه به جمعیت کم عربستان و وسعت زیاد آن نتیجه این تصمیم ها را نادیده بگیریم، چرا که این کشور دارای منابع عظیمی است. 

عربستان سعودی با دو میلیون زائری که سالانه به زیارت مکه می روند، مرکز جهان اسلام بشمار می آید. این کشور به عنوان یکی از دو تولید کننده و صادر کننده اصلی نفت در جهان، همچنان قدرت مهمی در اقتصاد جهان بشمار می آید و به عنوان بزرگترین قدرت نظامی در میان کشورهای حوزه خلیج فارس، یکی از متحدان اصلی منطقه ای آمریکا علیه تروریسم است.

بیشترین تمرکز در هفته های گذشته بر طرح های مدرنیزه سازی اقتصاد، با عنوان «چشم انداز 2030» بود. اخیرا، توجه جهانی به حرکت های وی در جهت آزادسازی اجتماعی و اظهارات مذهبی، حق زنان برای رانندگی، افتتاح سینما و اجازه دادن به زنان برای حضور در انتخابات به عنوان شهردار معطوف بوده است.

اما اقدام اخیر وی در چند روز گذشته برای بازداشت عده زیادی از سرمایه داران سعودی جدای از این خبرها بود. برخی رسانه های غربی همچنین بر روی تصمیم وی برای دادن تابعیت ملی به یک ربات به نام 'سوفیا' تمرکز کرده اند. 

در حالی که دنیای اسلام به شدت بر روی اقدام های اخیر ولیعهد مانور می دهد، توجه کم کشورهای غربی بر روی این تصمیمات شاهزاده محمد جای تعجب دارد. بازداشت های اخیر به فرمان وی از شگفت انگیزترین تصمیمات حکومتی طی 4 دهه اخیر بوده است. 

وی همچنین در خصوص اصلاحات اجتماعی گفته است: 'ما به آنچه که پیش از آن بودیم، باز خواهیم گشت؛ کشوری از اسلام معتدل که به روی همه ادیان جهان باز است. ما 30 سال آینده زندگی خود را با ایده های مخرب نخواهیم گذراند. همین امروز آنها را از بین خواهیم برد'.

اما چیزی که مایه تعجب است، مقایسه عربستان کنونی با عربستان پیشین است؛ وی به گونه ای صحبت کرده است گویا عربستان پیش از این آزادی های فراوانی داشته و تنها در چند دهه اخیر درگیر افراط گرایی شده است. شاید به همین دلیل تعجب آور نباشد که رسانه ها تغییرات صورت گرفته توسط شاهزاده را چندان جدی نمی گیرند و حتی برخی اینگونه گمان می کنند که آیا اصلاحات صورت گرفته واقعی است یا پوششی برای تسخیر قدرت استبدادی وی است؟

همچنین باید دقت داشته باشیم که ولیعهد این کارها را به کمک نظام پارلمانی انجام نداده است؛ بلکه براساس تصمیم های حکومتی پدرش ملک سلمان، کمیته مبارزه با فساد را به راه انداخته است. بنابراین قهرمانان این داستان به نظر نمی آید دیدگاه خیرخواهانه و یا دوستانه داشته باشند. 

با این حال هیچ کدام از اینها نباید نشانه ابهام این تصمیمات باشد؛ چرا که کشوری که برای دیرزمانی مهد افراط گرایی ایدئولوژیک بوده و تغییر در آن به امری ناممکن بدل شده بود، اکنون می تواند رهبری داشته باشد که می خواهد عربستان سعودی را پیشگام اعتدال مذهبی و نوسازی اقتصادی قرار دهد.

در عصر دیجیتال که داعش و افراط گرایی برای جوانان همچون مغناطیس عمل می کند، اشتباه است اگر کشورهای دیگر این مسیر جایگزین را نپذیرند. باوجود شک و تردید و اضطراب از موقعیت کنونی عربستان، وضعیت نادری در عربستان در حال وقوع است. این خود کورسوی امید از تغییرات خوشایند را نوید می دهد.