پنج واکنش به بازگشت احتمالی تحریم‌های ایران
به گزارش اقتصادنیوز تهدیدهایی که ترامپ از پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا آغاز کرده بود، بالاخره بعد از گذشت حدود یک سال و نیم، هفته پیش با خروج این کشور از توافق ایران و گروه ۱+۵ به مرحله عمل رسید. همانطور که بزرگترین منفعت ایران از زمان اجرایی شدن برجام، در صنعت نفت و گاز نمود یافت، حال نیز انتظار می‌رود این بخش بیشترین تاثیر را از خروج آمریکا از برجام بگیرد. صادرات نفت و کاهش درآمدهای نفتی ایران مهم‌ترین هدف آمریکا از اقدامات اخیر است.
از این رو فشار بر تمام شرکت‌های آسیایی و اروپایی که خریدار نفت ایران هستند و خود اهرم افزایش صادرات نفت ایران در دوران پسابرجام بوده‌اند، احتمالا مهم‌ترین بخش اقدامات دولت ترامپ در ۶ ماه آینده خواهد بود. در چنین شرایطی مشتریان نفتی ایران و حتی شرکتی مانند توتال که در زمان لغو تحریم‌ها قرارداد سرمایه‌گذاری با کشور امضا کرده بود، واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. برخی چون چین، هند و ترکیه احتمالا به تحریم‌های آمریکا اعتنای چندانی نکنند، اما برخی شرکت‌ها از جمله شرکت‌های اروپایی که نگران عدم دسترسی به نظام بانکی آمریکا هستند، ممکن است به دنبال جایگزین‌هایی برای نفت ایران بروند. برخی نیز احتمالا خواهان معافیت‌های تحریمی آمریکا خواهند شد. در این میان نیز هستند شرکت‌هایی که تبادلات مالی با آمریکا ندارند و روابط خود را با ایران ادامه خواهند داد. از سویی برخی شرکت‌ها نیز احتمالا خواهان جذابیت قیمتی بیشتر برای تداوم خرید نفت از ایران خواهند شد.
چه مقدار از صادرات نفت ایران کاهش خواهد یافت؟
تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه خریداران نفت ایران از ۵ نوامبر سال جاری مجددا اجرایی می‌شود. وزارت خزانه‌داری این کشور در ۶ ماه آینده خریداران نفت ایران را به کاهش خرید ترغیب خواهد کرد تا برای شروع تحریم‌ها آماده باشند. اکثر تحلیلگران در گفت‌وگو با اس‌اندپی پلاس گفته‌اند که انتظار دارند در ۵ نوامبر صادرات نفت ایران کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه کاهش یافته باشد. کمترین انتظار از کاهش صادرات نفت ایران بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار بشکه و بیشترین انتظار ۸۰۰ هزار بشکه در روز بوده است.
باب مکنالی، رئیس گروه انرژی رپیدن و مشاور انرژی جرج دبلیو بوش بر این باور است که امسال بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار بشکه از صادرات ایران کاسته خواهد شد و اگر ایران و غرب به توافق جدیدی دست نیابد این کاهش تولید در نیمه اول سال ۲۰۱۹ به ۵۰۰ هزار بشکه در روز نیز خواهد رسید. پل شلدون، تحلیلگر ژئوپلیتیک پلاتس نیز انتظار دارد افت صادرات نفت ایران در سه ماه پایانی سال جاری میلادی به ۲۰۰ هزار بشکه در روز برسد. جیوانی استونوو، تحلیلگر یو‌بی‌اس می‌گوید صادرات نفت ایران بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه تا نوامبر سال جاری کاهش خواهد یافت. سارا وخشوری، مدیرعامل اس‌وی‌بی، بر این باور است که تا سه ماه اول ۲۰۱۹ صادرات نفت ایران کاهش ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه‌ای را تجربه خواهد کرد، اما در صورتی که توافق جدیدی شکل نگیرد کاهش صادرات تا میانههای این سال به ۹۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه افزایش خواهد یافت.
کوین بوک، مدیر عامل شرکت کلیر نیز انتظار افت ۴۵۰ هزار بشکه‌ای خرید نفت از ایران را دارد. او بر این باور است که پذیرش تحریم‌های نفتی آمریکا از سوی کشورهای آسیایی چندان آسان نخواهد بود، چراکه آمریکا می‌خواهد به ازای تامین امنیت ملی خود دیگر کشورها امنیت انرژیشان را به خطر اندازند.جو مک‌مونیگل، تحلیلگر بازار نفت و رئیس پیشین دپارتمان انرژی آمریکا کاهش ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه‌ای صادرات نفت ایران تا پایان سال را پیش‌بینی کرده است. او می‌گوید «به اعتقاد ما دولت ترامپ روی کاهش درآمدهای نفتی ایران تمرکز زیادی کرده است و اگر شرکت‌های اروپایی را از اعمال تحریم‌ها معاف کند، بخش زیادی از تحریم‌ها بی‌اثر خواهند شد.»
در دوره زمانی ۶ ماهه چه اتفاقی رخ خواهد داد؟
خزانه‌داری آمریکا یک دوره ۱۸۰ روزه (۶ ماهه) برای شرکت‌ها تعیین کرده تا در این مدت به قراردادهای مربوط به نفت، پتروشیمی، سرمایه‌گذاری در نفت، بنادر، حمل‌ونقل، کشتی‌سازی و بانک مرکزی ایران پایان دهند. وزارت خارجه این کشور نیز در طول دوره ۱۸۰ روزه پایبندی شرکت‌ها به تحریم‌ها را بررسی می‌کند، البته همچنان ابهاماتی در خصوص معیارهای ارزیابی وجود دارد. دولت بارک اوباما انتظار داشت در پایان دوره ۱۸۰ روزه ۲۰ درصد از خرید نفت از ایران کاهش یافته باشد، اما پرسش‌های کلیدی بدون پاسخ در حال حاضر این است: «چه دوره زمانی برای ارزیابی مورد توجه است و آیا میعانات گازی نیز شامل تحریم‌های آمریکا خواهد بود؟» یک عضو دپارتمان وزارت امورخارجه آمریکا به پلاتس در خصوص این پرسش‌ها گفته است: «ما تحریم‌های مربوط به بخش انرژی را در یک دوره ۱۸۰ روزه مورد بررسی قرار می‌دهیم و هر آنچه مربوط به نفت، پتروشیمی و محصولات پالایشی است مشمول تحریم‌ها خواهد شد.»
آنطور که پلاتس گزارش داده، ایالات متحده انتظار دارد کشورها در اولین دوره ۱۸۰ روزه کاهش قابل توجهی در خرید نفت خود لحاظ کنند. خزانه‌داری آمریکا گفته است، در طول اولین دوره ۱۸۰ روزه مدارک مربوط به تاثیر تحریم‌ها بر کشورهای طرف قرارداد با ایران را بررسی خواهد کرد، از جمله میزان و درصد کاهش خرید نفت، خاتمه دادن به قراردادهای بعدی و سایر اقداماتی که نشان می‌دهد به شکل قابل توجهی خرید خود از ایران را کاهش خواهند داد.
واکنش خریداران نفت ایران چه خواهد بود؟
بین کشورهای آسیایی احتمالا ژاپن و کره‌جنوبی تحریم‌ها را بیشتر رعایت کرده و اقدام به کاهش خرید نسبی بیشتری کنند. اگر میعانات گازی ایران نیز شامل تحریم‌های آمریکا شود، کاهش خرید این دو کشور از ایران با افت شدیدتری مواجه خواهد شد. بلومبرگ ژاپن را به عنوان یکی از اولین خریداران نفت ایران که از تحریم‌های آمریکا تبعیت می‌کند، معرفی کرده است. بر اساس این گزارش، وزارت اقتصاد و دارایی این کشور اعلام کرده به دنبال پی بردن به این مساله است که آیا میزان خرید نفت از ایران کافی است یا باید به سطح پایین‌تری کاهش دهد. خرید نفت ژاپن حتی بعد از برجام نیز به سطح پیش از تحریم‌های سال ۲۰۱۲ بازنگشت.
اما میزان رعایت چین، هند و ترکیه هنوز مشخص نیست. چین و هند چون با رشد شدید تقاضا برای نفت مواجه هستند، احتمالا کمتر از تحریم‌های آمریکا تبعیت کنند. این دو کشور، به خصوص چین، در سال ۲۰۱۲ نیز به سختی با تحریم‌های آمریکا همراهی کردند. سخنگوی وزارت خارجه چین نیز اعلام کرده کشورش همیشه با اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه هر کشوری مخالف بوده است. از سویی باید توجه داشت که تحریم‌های علیه ایران در شرایطی وضع شده که قیمت نفت به بیشترین سطح از نوامبر ۲۰۱۴ رسیده است. گفته می‌شود، نفت ایران جذابیت قیمتی بیشتری نسبت به نفت‌های مشابه خود دارد و همچنین کشور به خریداران اجازه داده پول حاصل از فروش نفت را ۹۰ روز بعد از خرید واریز کنند. این مدت تقریبا سه برابر زمانی است که دیگر فروشندگان نفت به خریداران خود می‌دهند.
هرچند برخی رهبران سیاسی اروپا در حال رایزنی برای کاهش تحریم‌های ایالات متحده آمریکا هستند، اما احتمالا شرکت‌هایی که تحمل ریسک کمتری دارند، برای جلوگیری از قطع سیستم بانکی خود به تبعیت از تحریم‌های آمریکا اقدام خواهند کرد. در این میان برخی خریداران نیز ممکن است خواهان معافیت‌های تحریمی از آمریکا شوند. این موضوع در خصوص شرکتی چون توتال که اقدام به سرمایه‌گذاری در ایران کرده است نیز صدق می‌کند. برخی شرکت‌های کوچک‌تر نیز هستند که هیچ‌گونه مبادلات مالی با آمریکا ندارند، این شرکت‌ها نیز احتمالا با حفظ مبادلات خود با ایران، تلاش می‌کنند از تخفیف‌های قیمتی لذت بیشتری ببرند.
کدام شرکت‌ها خریدار نفت ایران هستند؟
در زیر لیستی از خریداران اصلی نفت ایران وجود دارد که موجب رشد صادرات نفت کشور ظرف دو سال گذشته شده و حال در معرض ریسک بازگشت تحریم‌های آمریکا قرار دارند.
چین: بزرگترین خریدار نفت جهان، بزرگترین خریدار نفت ایران نیز است. این کشور به طور متوسط روزانه ۷۰۰ هزار بشکه در سه ماه ابتدای سال ۲۰۱۸ از ایران نفت خریداری کرده است. شرکت نفتی ساینوپک، به عنوان بزرگترین شرکت پالایشی آسیا، در چند پالایشگاه خود از نفت ایران استفاده می‌کند. شرکت ژوهای ژنرانگ، معامله‌گر دولتی، همچنین یکی از خریداران عمده نفت ایران است که آن را به پالایشگاه‌های چینی می‌فروشد. چاینا پترولیوم اند کمیکال که پالایشگاه‌های بسیاری را در چین مدیریت می‌کند، نیز یکی دیگر از خریداران نفت ایران است.
هند: این کشور در سه ماه ابتدای سال روزانه بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه از ایران نفت خریداری کرده است. هند همچنین اعلام کرده در سال مالی ۲۰۱۹-۲۰۱۸ خرید خود از ایران را ۳۰ درصد افزایش خواهد داد. اسار اویل پالایشگاهی با ظرفیت ۴۰۰ هزار بشکه در روز که در حال حاضر در مالکیت روسنفت و ترافیگورا است، یکی از خریداران مهم نفت کشور محسوب می‌شود. شرکت نفت هند به عنوان بزرگترین شرکت پالایشی این کشور، برای دو پالایشگاه پارادیپ و چنای از ایران نفت خریداری می‌کند، این دو پالایشگاه در مجموع ظرفیت پالایشی ۵۰۰ هزار بشکه در روز را دارند. ریلیانس، بزرگترین مجتمع پالایشی جهان با ظرفیت ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز دیگر خریدار نفت ایران در هند است. پالایشگاه منگلارو با ظرفیت پالایشی ۳۰۰ هزار بشکه در روز چهارمین مشتری نفتی ایران در هند محسوب می‌شود. وزیر نفت هند، روز گذشته درباره تاثیر تحریم‌های آمریکا بر خرید نفت این کشور از ایران گفت: «هنوز خیلی زود است درباره تاثیر تحریم‌های آمریکا بر واردات نفت کشورمان از ایران پیش‌بینی کنم.»
کره‌جنوبی: این کشور بزرگترین خریدار میعانات گازی ایران است. این کشور تا کنون به طور متوسط روزانه ۳۰۰ هزار بشکه از ایران نفت و میعانات خریداری کرده است. هاناوا توتال و اس‌کا انرژی دو شرکت پالایشی خریدار نفت ایران در کره‌جنوبی هستند.
ژاپن: این کشور همواره یکی از خریداران نفت‌خام و میعانات گازی ایران بوده، اما در سال‌های اخیر وابستگی خود را به نفت ایران کاهش داده است. بزرگترین شرکت پالایشی ژاپن (جی‌ایکس نیپون) که ۷ پالایشگاه را در اختیار دارد، یکی از خریداران عمده نفت ایران در ژاپن محسوب می‌شود. کوسمو، با ظرفیت پالایشی ۵۰۰ هزار بشکه در روز دیگر خریدار ژاپنی نفت ایران است، این پالایشگاه اعلام کرده در صورت افزایش فشارهای آمریکا ممکن است نفت ایران را با نفت کویت جایگزین کند.
ترکیه: خرید نفت این کشور سال گذشته به دلیل کاهش خرید نفت اورال روسیه، به طور پیوسته افزایش یافت و در چند ماه اخیر حدود ۲۵۰ هزار بشکه در روز بوده است. توپراش، تنها شرکت پالایشی ترکیه، نفت ایران را در دو پالایشگاه ایزمیر و ایزمیت پالایشمی‌کند.فرانسه: توتال به عنوان بزرگترین شرکت فرانسوی دو قرارداد با ایران منعقد کرده است، یکی برای خرید نفت و دیگری برای سرمایه‌گذاری در فاز ۱۱ پارس جنوبی. با این حال این شرکت قراردادها و سرمایه‌گذاری به مراتب مهم‌تری در مرزهای آمریکا دارد، از این رو احتمال می‌رود بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران روی هر دو این قراردادها اثرگذار باشد. توتال در شش ماه گذشته روزانه حدود ۷۰ تا ۱۰۰ هزار بشکه از ایران نفت خریداری کرده و در پالایشگاه‌های خود واقع در نورماندی، فرانسه و آنتروپ بلژیک استفاده کرده است.
ایتالیا: این کشور یکی از خریداران پایدار نفت ایران است و روزانه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار بشکه از ایران نفت خریداری کرده است. پالایشگاه ساراس با ظرفیت ۳۰۰ هزار بشکه در روز و دو پالایشگاه واقع در سیسیل متعلق به لوک‌اویل و دارای مجموعا ظرفیت پالایشی ۳۱۰ هزار بشکه در روز، خریداران ایتالیایی نفت ایران هستند.
یونان: یونانی‌ها روزانه ۱۲۰ هزار بشکه از ایران نفت خریداری می‌کنند. موتور اویل هلاس و هلنیک پترولیوم، دو خریدار اصلی نفت ایران در یونان هستند.امارات متحده عربی: این کشور با وجود اتحاد و دوستی با عربستان سعودی به عنوان رقیب ایران در منطقه، با واردات روزانه ۱۳۰ تا ۱۵۰ هزار بشکه در روز یکی از خریداران اصلی میعانات گازی ایران است. شرکت ملی نفت امارات، به طور متوسط روزانه ۱۴۰ هزار بشکه میعانات گازی خریداری شده از ایران را در پالایشگاه جبل‌علی پالایش می‌کند.
