واقعیت سد گتوند چیست؟

به گزارش اقتصادنیوز، گروه بنگاه‌ها؛ ناصر کامجو، کارشناس ارشد مدیریت منابع آب گفت: پیشرفت اقتصادی و توسعه پایدار از جمله سیاست‌های کلان هر کشور است و انجام پروژه های زیر بنایی در حوزه های استراتژیک همچون انرژی، آب و کشاورزی از ملزومات اقتصاد مقاومتی برای نیل به اهداف خودکفایی و استقلال است. مهندسان و مدیران کشور که از ابتدای انقلاب شاهد متنوع ترین تحریم‌ها درخصوص صنایع راهبردی همچون احداث نیروگاه‌ها و سدها بوده‌اند تهدیدهای دشمنان را فرصتی مغتنم برای اجرا و بهبود پیشرفته ترین طرح ها در تامین نیازهای مردم خداباور این زیست بوم دانسته اند. فرزندان این سرزمین در سایه ساراستعداد خدادادی و با اتکال به یاری حتمی و وعده داده شده خداوند منان ، پیچیده ترین طراحی ها را با کمترین هزینه ها به سرانجام رسانده اندتا آنجا که با تلاش خستگی ناپذیرو تکیه بر هنر و ابتکار ایرانی پروژه هایی بی‌بدیل، ماندگار و غرورآفرین را برای استفاده همه جانبه نگر و سازگار با محیط زیست از امکانات و منابع کشور در طی سالیان پس از انقلاب و در دولت‌های مختلفبا موفقیت برنامه ریزی و اجرا نموده اند که همچنان تحسین بزرگترین کارشناسان و متخصصان جهانی را در پی دارند.

در همین راستا نیروگاه برقابی هزار مگاواتی و سد مخزنی گتوند طرح افتخار آفرینی است که با هدف های توزیع آب کشاورزی ، تولید برق و کنترل سیلاب طراحی و اجرا شده است. پس از آبگیری، تمام اهداف طرح را که شامل موارد زیر می‌باشد برآورده کرده است.

• تولید بیش از  12200 گیگا وات ساعت انرژی پاک ،
• کنترل سیلاب‌های حوضه‌ی میانی
• توزیع مناسب آب رودخانه  بر اساس نیاز شرب، صنعت، کشاورزی و زیست محیطی

 علاوه بر برآوده شدن اهداف فوق، با تمهدیدات اندیشیده شده، جهت مدیریت کردن نرخ انحلال سازند گچساران، به حالت تثبیت رسیده و هم اینک  با تثبیت لایه بندی مخزن و به تله انداختن بخشی از املاح طبیعی رودخانه ، قادر به کنترل کیفیت آب پایین دست در شرایطی بهتر از  روند طبیعی رودخانه  می باشد.

البته در پس هیاهوی پیرامون احداث سد گتوند و ارتباط آن با افزایش شوری آب رودخانه کارون نیز باید گفت که منتقدان هیچ دلیل فنی مهندسی و منطقی را بیان نمی دارند و قادر به ارائه هیچگونه مستنداتی در رابطه با ادعاهای خود نیستند. آنان که با سازند رودخانه کارون آشنایی دارند می دانند، کیفیت آب رودخانه کارون از سد شهید عباسپور به پایین دست حتی قبل از احداث سد گتوند نیز متاثر از سازند گچساران بوده است، به طوریکه رودخانه کارون در مسیر خود ، شش نقطه سازند گچساران را که حاوی میان لایه های نمکی است قطع می کند و رودخانه کارون به طور مدام میان لایه های نمکی را می شوید و کیفیت آب رودخانه را تغییر می دهد. به گونه‌ای که کیفیت آب رودخانه کارون قبل از آبگیری سد گتوند در دامنه 2700-500 میکروماوس بر سانتی متر نوسان داشته است. با این حال طبق مستندات موجود پس از آبگیری سد گتوند تنها یکبارEC آب خروجی از سد گتوند به مرز 1900 رسیده است به بیان دقیق تر حتی اگر از سد گتوند آب مقطر( EC صفر ) نیز وارد رودخانه کارون شود به دلیل آلاینده های مجتمع‌های صنعتی بعد از سد گتوند، شوری آب در مقطع شهر اهواز به 2000 و در مقطع شهر خرمشهر به 4000 می‌رسد.

 آنچه باعث شوری رودخانه کارون و البته آن هم بعد از سد گتوندمی شود مجموعه های کشت و صنعت‌های نیشکر و صنایع وابسته به آن و نیزسایر آلوده کننده هایی هستند که آب را با کیفیت خوب از رودخانه می گیرند و از آنجاکه زهکش‌های آنها بدون هیچ گونه تصفیه ای، به رودخانه کارون می ریزد املاح را به آب رودخانه می افزایند، صرفنظر از اینکه پساب فاضلاب خام شوش و اندیمشک نیز که پالایش نشده اند به کارون می ریزند و کیفیت آب را نامطلوب تر می کنند.

اطلاعاتی که در مورد نمک انباشته شده در مخزن مطرح شده ـ صرف نظر از صحت وسقم آن ـ همراه با دیگر پارامترهای دخیل در بحث کنترل کیفیت آب مخزن ، بارها در نشست های کارشناسی دست اندرکاران و در طول مدت ساخت و آبگیری سد ، مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته،  مکتوب و منتشر گردیده و برای مدیران و مسئولان ارشد ارسال شده است و تاکید گردیده است که با تمهیدات اندیشیده شده ،این موارد نمی تواند مشکلی برای هدف های طرح ایجاد کند.

با اینحال به منظور پاسخگویی به شائبه مطرح شده و به منظور ارایه ی تصویری کامل و واقعی از شرایط مخزن ، به صورت کمی با اعداد و ارقام (و نه کلی گویی کیفی) واقعیت ها ارایه ی مجدد می شوند:

• حجم لایه ی تحتانی  که در اصطلاح  حجم مرده ی مخزن گفته می شود، ( حجم غیر قابل تخلیه که در طول عمر مفید سد با رسوب پر می شود) کم تر از   4 درصد حجم کل مخزن را تشکیل می دهد. به عبارت دیگر 96 درصد حجم مخزن را آب با کیفیت مناسب تشکیل داده است.
• آب شور و سنگین در کف مخزن انباشته شده است  و به دلیل چگالی بالا تمایلی به ترکیب با لایه های شیرین  بالاتر ندارد. به عبارت دیگر خطری برای پایین دست ندارد و انباشت یا تخلیه ی  آن به طورکامل تحت کنترل است .
• بر اساس آمار دراز مدت ،کیفیت آب رودخانه در مقطع گتوند قبل از آبگیری  بسیار متغیر بوده  و بین 500 تا 2700 میکرو ماوس بر سانتی متر ( شاخص کیفی) تغییر می کرده است و وزن املاح عبوری از ایستگاه گتوند به طور میانگین به 8 میلیون تن در سال می‌رسد.
• پس از آبگیری سد گتوند، املاح ورودی از حوضه ی میانی، که قبل از آبگیری به دلیل مخلوط شدن با آب رودخانه ی کارون کیفیت آب رودخانه را کاهش می داد ، در لایه های پایین مخزن قرار می گیرد . به این دلیل کیفیت آب لایه ی بالای مخزن همواره بهتر از کیفیت رژیم طبیعی رودخانه می باشد.
• پس از آبگیری سد گتوند، کیفیت آب خروجی از سد، ،به طور کامل تحت کنترل بوده و بهتر از کیفیت متوسط دراز مدت آن ، رهاسازی شده است.
• گرچه اندیشه ی تخلیه ی نمک جمع شده در کف مخزن به  محلی خارج از  مسیر رودخانه  از اولویت های مطرح  همه ی دست‌اندرکاران  و مدیران طرح می باشد که در حال مطالعه و بررسی است. اما ، به دلیل تثبیت شرایط مخزن، ضرورت تعجیلی و اضطراری برای این مساله وجود ندارد. 

متاسفانه گزارش‌هایی غیر کارشناسانه ، با سیاه نمایی وعنوان‌های مغرضانه  از قبیل: زنگ نابودی کشاورزی در منطقه، کوه‌ها و گنبدهای بزرگ نمکی و فاجعه و بحران تصویری کاملا غیر واقعی و تشویش آمیز به خوانندگان خود ارائه داده است.

1. زنگ نابودی کشاورزی در منطقه؟؟؟

 نمودار زیر مقایسه ی آمار کیفی آب در ایستگاه گتوند واقع در پایین دست سد گتوند و ایستگاه ملاثانی  کم تر از  100 کیلیومتر پایین تر از محل سد در مسیر رودخانه را نشان می دهد. این آمار بر اساس نتایج  برداشت کیفی سازمان آب و برق خوزستان که تنها مرجع مستند در این خصوص می باشد و از سال 46 به صورت پیوسته در حال جمع آوری اطلاعات کمی و کیفی آب کارون می باشد حاصل ورسم شده است. بر اساس این نمودار کیفیت آب در ایستگاه گتوند پس از آبگیری تغییر محسوسی نداشته است ولی در طی مسافت کم تر از  100 کیلومتر، از متوسط 1450 به 2300 واحد  رسیده  یعنی بیش تر از  800  واحد در مقیاس میکرو ماوس بر سانتی متر کیفیت آن کاهش یافته است.

نمودار 1- تغییرات کیفیت آب  در ایستگاه گتوند و ملاثانی در طی سال های قبل و پس از آبگیری

2.    کوه نمک وگنبدهای بزرگ نمکی غرق شده در پشت سد؟؟؟

تاکنون هیچ زمین شناس و متخصصی ادعای وجود گنبد نمکی در مخزن گتوند راتأیید نکرده است . "رودخانه" کارون در مسیر طبیعی خود در 6 نقطه  از  "سازند انحلال پذیر گچساران "عبور می کندو سالیانه میلیون ها تن املاح وارد مسیر رودخانه می کند در یکی از این بخش ها یعنی "سازند گچساران عنبل " رخنمون نمک وجود داشت که با تمهیدات به کار بسته شده و پوشش دادن روی رخنمون ها سرعت انحلال آن کنترل شده و نمک های حاصل از انحلال در کف مخزن انباشته شده است.

1. ترک های ظاهر شده در بدنه ی سد؟؟؟

 سد گتوند از لحاظ  میزان تغییر شکل ها، نشست‌ها و نشت ،از قابل اطمینان ترین سدهای ساخته شده می‌باشد که برای مقاومت در مقابل فشار زلزله‌ی 5/7 ریشتری در برای سیل‌های 10 هزار ساله طراحی و برای سیلاب‌ حداکثر محتمل طراحی و اجرا گردیده است.

در پایان ،خاطر نشان می سازد اطلاع رسانی صحیح و نقد موشکافانه یکی از نیازهای اساسی جامعه ی سالم می باشد اما تشویش اذهان عمومی و جریحه دار کردن احساسات مردم با استفاده از اخبار بی پایه و تفسیرهایغیرکارشناسانه ،تنها منجر به اتخاذ تصمیم های عجولانه،  تحت فشار موج کاذب ایجاد شده،  خواهد شد. همان گونه که همواره شاهد هستیم ، نتیجه ی این نوع اقدام معضل ها و دشواری های  بزرگ‌تری  برای جامعه به ارمغان می آورند .