آیت‌الله صانعی؛ مرجعِ خوش‌عاقبت
در این میان اما برخورد با مسائل جدید و پیچیدۀ اجتماعی و حکومتی که تا پیش از انقلاب مبتلابه فقیهان نبود و پاسخ سرراست و کارآمدی نیز در دستگاه فقاهت نداشت، در صفوف فقیهان تفرقه پدید آورد. از این رو، جمعی معدود با اصرار بر نگاه سنتی خود از نهادهای حاکم فاصله گرفتند. بسیاری دیگر با اصل شمردن حفظ قدرت، عملاً فقه را به صورت ابزاری در خدمت بقای حکومت درآوردند و با فاصله گرفتن از سنت فقهی، راه بنیادگرایی در پیش گرفتند و تعدادی انگشت‌شمار هم در صدد اجتهاد تازه برای تطبیق فقه با نیازهای روز جامعه بخصوص مبانی حقوق بشر برآمدند و با انتقاد صریح از وضع موجود، عملاً تحت انزوا و فشار قرار گرفتند.
زنده‌یاد آیت‌الله شیخ یوسف صانعی یکی از آن فقیهان انگشت‌شمار بود که در مسیر اجتهاد تازه قدم نهاد و ضمن نوآوری‌های فراوان در این زمینه، به دفاع از حقوق شهروندان منتقد و مخالف برخاست.
در این روزگار سخت و آشفته، عده‌ای با تکیه بر برخی دیدگاه‌های نخستین این بزرگان، می‌کوشند تا کوشش‌ها و زحمات بعدی آنها را نادیده بگیرند و عده‌ای دیگر هم، دچار چنان پریشان فکری‌هایی شده‌اند که اصولاً تلاش برای پیوند زدن حقوق انسان با میراث سنتی را بیهوده می‌پندارند و بر این گمان‌اند که می‌توان با گسست از پیشینۀ تاریخی، حقوق بشر و مبانی آن را یک‌شبه از خاستگاه جغرافیایی آن وارد جامعه کرد و مستقر ساخت!
کسانی که دستی در ژرف اندیشی‌های تاریخی و فلسفی دارند اما می‌دانند که حقوق انسان اگر با فرهنگ و عقاید تاریخی یک ملت پیوند نخورد، نهادینه و ماندگار نخواهد شد و بنابر این، به قول دالایی لاما رهبر بودائیان تبت، لازم است هر ملتی با تکیه بر فرهنگ خاص خود به لزوم رعایت حقوق بشر دست یابد.
از این نگاه، تلاش فقیهان بلندپایه و مراجعی چون آیت‌الله منتظری و آیت‌الله صانعی، برای پیوند حقوق بشر با میراث فقهی بی‌نهایت ارزشمند است و اثرات عمیق و درازمدتی در اعماق جامعۀ مذهبی به جا خواهد گذاشت. به روشنی مشخص است که در آینده، بسیار بیش از امروز از این کوشش‌ها تجلیل به عمل خواهد آمد.
خداوند روح آیت‌الله صانعی را در حریم مهر و رحمت خود آرام و شاد گرداند و به خانواده و شاگردان و یارانش صبر و اجر دهد.
من چند باری با او دیدار و گفتگو داشتم که به مناسبت‌های بعدی در باره‌اش خواهم نوشت.
منبع: کانال تلگرامی نویسنده
