علت واقعی تعطیل نشدن کامل تهران معلوم شد
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از روزنامه اعتماد، با وجود اوج‌گیری تعداد مبتلایان به ویروس کرونا و رکوردزنی قربانیان این اپیدمی در ایران، ستاد ملی مقابله با کرونا، همچنان در مقابل گزینه «تعطیلی دو هفته‌ای تهران» مقاومت می‌کند. آن هم در شرایطی که گفته می‌شود شرایط تهران از نظر همه‌گیری این بیماری «بحرانی» است و «تخت خالی» در بیمارستان‌ها رو به اتمام است.
اما به همان اندازه که این هشدارها نسبت به وقوع یک سونامی بیماری در یکی دو ماه آینده بیشتر می‌شود؛ گزینه «تعطیلی تهران» نیز از روی میز برداشته می‌شود. چرا دولت - به عنوان مهم‌ترین متولی کنترل این بیماری- در مقابل پیشنهاد تعطیلی تهران برای قطع موقتی زنجیره بیماری مقاومت می‌کند؟ دلیل اظهارات ضد و نقیض مسوولان وزارت بهداشت، ستاد مقابله با کرونا، نمایندگان مجلس و حتی شورای شهر تهران درباره تعطیلی تهران چیست؟ چرا پس از یک ماه که این ایده مطرح شده و گفته می‌شود این تعطیلی می‌تواند فرصتی بزرگ برای احیای کادر درمان و بازیابی شرایط مقابله با همه‌گیری را ایجاد کند؛ همچنان خبری از تعطیلی تهران نیست؟
به نظر می‌رسد پاسخ به این سوال، نیازمند نگاه «اقتصادی» به «زیان» بزرگی است که تعطیلی دوهفته‌ای تهران به اقتصاد مهم‌ترین استان کشور از نظر سطح تولید ناخالص داخلی وارد می‌کند و در شرایط تنگنای مالی موجود، جبران این زیان بزرگ کار سختی برای دولت است. اما پیش از آنکه میزان زیان اقتصادی استان تهران با عدد و رقم توضیح داده شود؛ ابتدا باید به برخی تعاریف اشاره کرد که در این گزارش کاربرد دارد.
چقدر زیان می‌بینیم؟
بنا به اطلاعاتی که معاونت اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی از «محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی» به قیمت بازار منتشر کرده، استان تهران در سال گذشته بیش از 740هزار و 656 میلیارد تومان تولید ناخالص داشته است. عددی که البته با توجه به شیوع کرونا و تعطیلی کسب و کارها، مسلما در سال جاری و در همین هفت ماه ابتدایی سال کاهش پیدا کرده است. اما در این گزارش «مبنا»ی محاسبات ما قرار می‌گیرد و نشان می‌دهد اگر قرار به تعطیلی تهران باشد؛ بیش از 2هزار و 27میلیارد تومان بطور روزانه از تولید ناخالص داخلی این استان کاسته می‌شود. در واقع دو هفته تعطیلی تهران نزدیک به 28.5 هزار میلیارد تومان زیان اقتصادی به تولید ناخالص داخلی استان تهران وارد می‌کند.
این زیان بزرگ تقریبا با نرخ دلار بازار آزاد بیش از 1.5 میلیارد دلار خواهد بود. اگر با نرخ دلار 4200 تومانی مقایسه شود؛ عدد بسیار بزرگ‌تری به دست می‌آید و به 6.7 میلیارد دلار خواهد رسید. حالا دلیل مقاومت دولت در مقابل فشارها برای تعطیلی تهران، آن هم فقط برای دو هفته بهتر مشخص می‌شود.
تولید ناخالص داخلی چیست؟
تولید ناخالص داخلی یک استان به معنی برآورد ریالی ارزش کل کالاها و خدمات نهایی تولیدشده در هریک از استان‌های کشور برای یک دوره زمانی مشخص (سالانه) است. به عبارت دیگر، به کل ارزش (ریالی) محصولات و خدمات نهایی تولیدشده توسط عاملان اقتصادی (مردم) در یک استان یا کشور در یک بازه زمانی مشخص (معمولا یک‌ساله)، تولید ناخالص داخلی می‌گویند.
وقتی از GDP یا تولید ناخالص داخلی صحبت می‌شود، می‌خواهیم بدانیم در طول یک سال، چند ریال یا چند تومان یا چند دلار در کل کشور یا استان، کالا و خدمات فروخته شده است. در تعریف بالا وقتی از کالا و خدمات صحبت می‌کنیم در واقع منظورمان کالا و خدمات نهایی است چراکه برای تولید هر محصول یا خدمتی مراحل مختلفی طی خواهد شد که قیمت همه مراحل واسطه در قیمت نهایی دیده خواهد شد. فرض کنید که یک «نان» پخته شده و در اختیار مصرف‌کننده نهایی قرار می‌گیرد. در تولید نان، مراحل مختلفی اعم از کاشت گندم، تولید آرد و نهایتا تهیه نان انجام می‌شود. اما در محاسبه تولید ناخالص داخلی، فقط ارزش نان در نظر گرفته شده چراکه ارزش کالاهای واسط مثل گندم و آرد در فرآیند تولید در قیمت نهایی نان لحاظ شده است و دیگر نیازی به محاسبه مجدد ارزش آنها نبوده و تنها ارزش کالای نهایی مورد استفاده باید در نظر گرفته شود. اگر قیمت هر نان را 200تومان فرض کنیم و ۱۰۰۰ قرص نان در دوره یک‌ساله تولید شود، کل تولید ناخالص داخلی برابر با 200هزار تومان خواهد بود. از آنجایی که قیمت نهایی یک کالا یا خدمت حین معامله مشخص می‌شود، می‌توان تولید ناخالص داخلی را برابر با کل هزینه‌های انجام‌شده از سوی افراد و کل درآمد‌های به دست آمده برای آنها فرض کرد، چراکه در معامله بین دو نفر درآمد یکی، هزینه دیگری است.
تهران چگونه شهری است؟
مطابق گزارش مرکز آمار بیش از 70 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران در سال گذشته، در 10 استان متمرکز بوده و 30 درصد مابقی مربوط به 22 استان است. سه استان تهران، خوزستان و بوشهر در بالاترین جایگاه این رنکینگ ایستاده‌اند و در میان این سه استان هم، این پایتخت است که بالاترین میزان تولید ناخالص داخلی ایران را به خود اختصاص داده است. داده‌ها نشان می‌دهد مجموع تولید ناخالص داخلی در 18 استان مرکزی، گیلان، آذربایجان‌غربی، کرمانشاه، سیستان‌وبلوچستان، کردستان، همدان، چهارمحال‌وبختیاری، لرستان، ایلام، کهگیلویه‌وبویراحمد، زنجان، سمنان، اردبیل، قم، گلستان، خراسان شمالی و خراسان جنوبی به اندازه کل استان تهران است.
چه مشاغلی زیان می‌کنند؟
از فروردین ماه امسال، اتاق اصناف ایران فهرست مشاغل پرخطر در دوران شیوع کرونا را منتشر کرده و همان زمان نیز اعلام کرد که «این مشاغل باید تا زمان نامشخصی تعطیل باشند.» در آن زمان، تالارها، رستوران‌ها، کافه‌ها، استخر و سونا، سالن‌های زیبایی زنانه، مراکز تجاری و بازارهای سرپوشیده، باشگاه‌های ورزشی و آموزشگاه‌های علمی از جمله مشاغل پرخطر شناخته شدند. این فهرست بعدها «به‌روز» شد و پاساژها و مجتمع‌های تجاری و بازارهای مسقف، آموزشگاه‌های رانندگی، طباخی و فست‌فود، قهوه‌خانه و چایخانه نیز به آن افزوده شد.
البته با شروع فصل تابستان و این فرضیه که «در فصل گرما میزان سرایت بیماری را کاهش خواهد داد» دولت نسبت به بازگشایی بسیاری از این مشاغل و کسب و کارها اقدام کرد. تا فصل پاییز که بار دیگر محدودیت به فضای کسب و کار تهران بازگشته و حتی کار به جایی رسیده که از روز گذشته، ساعت کاری شبکه حمل و نقل عمومی تهران به ساعت 20 کاهش یافته و پیشنهاد «منع تردد شبانه در تهران» نیز روی میز استانداری قرار دارد. بنابراین می‌توان این موضوع را مطرح کرد که بیشترین سطح آسیب‌دیدگی از تعطیلی دو هفته‌ای برای تهران، برای کسب و کارهایی است که در حوزه خدمات فعالیت دارند. مطابق آمار موجود، این کسب و کارها در سال گذشته 528هزار میلیارد تومان تولید ناخالص داخلی تهران را داشته‌اند. بنابراین اگر این آمار سال گذشته که آخرین آمار موجود نیز هست، مستند قرار گیرد؛ تعطیلی این کسب و کارها روزانه حدود 1.46 هزار میلیارد تومان زیان اقتصادی می‌بینند. بنابراین می‌توان گفت که بیش از دو سوم زیان اقتصادی که به تولید ناخالص داخلی تهران تحمیل می‌شود از محل بخش عمده و خرده‌فروشی و فعالیت‌های خدماتی مربوط به تامین جا و خوراکی‌هاست.
انتخاب بین هزینه‌ها و شیوع گسترده
این اعداد و ارقام مربوط به سال گذشته است و به‌طور قطع در سال جاری این آمار قابل استناد نیست و فقط «برآوردی» است از آنچه یک تعطیلی دو هفته‌ای بر فضای کسب‌وکارها می‌گذارد. دولت آقای روحانی در سالی که با شدت گرفتن تحریم‌ها، بسته شدن مرزها و سخت‌تر شدن مراودات تجاری و فروش نفت، با بحرانی به نام کرونا نیز روبرو شده، حالا برای تعطیلی دو هفته‌ای تهران با هدف قطع یا کندتر شدن زنجیره شیوع کرونا نیز تحت فشار است.
افکار عمومی این سوال را می‌پرسد که «چرا دولت برای کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان و البته تعداد فوتی‌ها و مبتلایان دست به تعطیلی نمی‌زند؟» برخی نمایندگان مجلس از یک طرح «سه فوریتی» برای مجبور کردن دولت به تعطیلی دو هفته‌ای صحبت می‌کنند و از شورای شهر تهران نیز هر روز یک نفر صحبت می‌کند و از «لزوم تعطیلی» می‌گوید. در این میان هیچگاه از «بار مالی» سنگین چنین تعطیلی سخن گفته نمی‌شود. اینکه با چه «سیاست جبرانی» قرار است یک قرنطینه دو هفته‌ای به تهران وارد شود و چه تضمینی وجود دارد که این اقدام نیز راهکار درستی باشد؟
تجربه ماه‌های گذشته نشان داده که دولت توان مالی لازم برای اجرای سیاست جبرانی زیان اقتصادی کسب و کارها را ندارد و اگر هم داشت، آنقدر سیستم بروکراسی ایران پیچیده و تو در تو هست که هیچ‌یک از این سیاست‌ها به هدف واقعی خود نرسد. نگاه کنید به طرح پرداخت وام ودیعه مسکن، بیمه بیکاری ناشی از کرونا و چندین نمونه دیگر از آنکه این روزها فضای رسانه‌ای، مملو از شکایت‌ها و گلایه‌هایی است که از جانب مردم در این باره ارایه شده است. واقعیت همین جاست. دولت برای جبران این زیان بزرگ «پول» ندارد یا به هر دلیلی، اولویت‌های دیگری دارد که تعطیلی دو هفته‌ای تهران، جزو آنها نیست.
برخی اظهارنظرها درباره تعطیلی دو هفته‌ای تهران
حسینعلی شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی: باید تهران و کلانشهر‌ها حداقل به مدت دو هفته تعطیل شوند و برای بعد از آن هم برنامه‌ریزی اساسی صورت گیرد در غیر این صورت ما هفته آینده طرح دو فوریتی را برای الزام دولت به این کار ارایه خواهیم کرد.
علیرضا رییسی، سخنگوی ستاد مقابله با کرونا: مخالفت رییس‌جمهور در این خصوص وجود نداشته و تاکنون در ستاد ملی کرونا چنین موضوعی در خصوص تعطیلی سراسری تهران مطرح نشده است.
محسن هاشمی: متاسفانه ستاد ملی مبارزه با کرونا هنوز پاسخی به پیشنهاد کارشناسی شورای شهر و مجمع نمایندگان تهران مبنی بر تعطیلی دو هفته‌ای تهران نداده است. فرمانده ستاد مقابله با کرونا در تهران [علیرضا زالی]، نظر مثبت خود را نسبت به این پیشنهاد ابراز کرده، اما ظاهرا مسوولان تصمیم‌گیرنده جسارت و اراده لازم را برای این اقدام ضروری که موجب شکستن زنجیره ابتلا و ایجاد یک فرصت حداقلی برای بازسازی توان سیستم سلامت و کارکنان خدوم بخش‌های خدماتی در این حوزه می‌شود را ندارند.
مینو محرز، عضو ستاد ملی مقابله با ویروس کرونا: عدم تعطیلی تهران فاجعه است. آیا می‌خواهند وضعیت از این بدتر شود؟
نادر توکلی، معاون درمان ستاد مقابله با کرونا: برای انجام برنامه‌ریزی‌های بعدی و اینکه بتوانیم در حوزه بهداشت با تمرکز بر قرارگاه وزارت کشور و اقدامات منسجمی که برای افزایش تست‌ها صورت گرفته است، موفق عمل کنیم، باید یک فاز موقت تعطیلی دو هفته‌ای در تهران را داشته باشیم تا موج بیماری اندکی کنترل شود و سپس وارد برنامه‌ریزی شویم.
حمید سوری، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: بدون تعطیلی نمی‌توانیم نتایج موثر و موفقی به دست بیاوریم. این برنامه‌ها فقط یک وقتی به ما می‌دهد، فقط یک مسکن کوتاه‌مدت است که باعث می‌شود تا دوباره این قله‌ها و پیک‌های اپیدمی را کمی بالا و پایین بکنیم، اما تاثیر اساسی بر رسیدن به مرز کنترل اپیدمی ندارد.
علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کرونا در تهران: تعطیلی تهران صرفا برای کنترل اپیدمی نیست بلکه برای فرصت احیا و ایجاد بازیابی و تجدید قوا و توان کادر پزشکی است.
