بازی ترامپ با ماشه برجام

به گزارش اقتصادنیوز؛ «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا در کنفرانس خبری بامداد پنجشنبه -به وقت تهران- گفت که به «مایک پامپئو» وزیر خارجه دستور داده که به شورای امنیت سازمان ملل اعلام کند آمریکا برای فعال‌سازی بند مکانیسم ماشه (فعال‌سازی اسنپ‌بک) پیش می‌رود.

ترامپ همچنین در توئیتی نوشت؛ همین الان دستور دادم که ⁧‫#مکانیزم_ماشه‬⁩ را فعال کنند. بعد از انتخابات با ایران حرف می زنم. آمریکا حق داشته که هر وقت بخواهد به شورای امنیت برود. معامله واقعی معامله ای بود که بین امارات و اسرائیل منعقد شد، نه برجام.

بامداد چهارشنبه نیز رویترز به نقل از دیپلمات‌های مطلع اعلام کرد که مایک پامپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده روز پنجشنبه عازم سازمان ملل متحد در نیویورک می‌شود تا ضمن مذاکره با آنتونیو گوترش دبیرکل این سازمان، روند تلاش برای فعال کردن اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه) علیه ایران را آغاز کند.

منابع شورای امنیت سازمان ملل به رویترز گفته‌اند که مایک پمپئو ممکن است برای فعالسازی مکانیسم ماشه، به دنبال استفاده از یک جلسه حضوری در شورای امنیت سازمان ملل متحد (UNSC) باشد که یک اتفاق نادر در دوره شیوع بیماری کرونا است.

رویترز نوشته است مکانیسم اسنپ‌بک برای شرایطی پیش‌بینی شده که ایران از مفاد توافق هسته‌ای منعقد شده توسط تهران و شش قدرت جهانی در وین در سال 2015، تخطی کرده باشد. اکثر کشورها در شورای امنیت درباره قانونی بودن تلاش واشنگتن برای فعالسازی اسنپ‌بک تردید دارند، چرا که دونالد ترامپ در سال 2018 آمریکا را از توافق هسته‌ای خارج کرد.

مقامات آمریکایی، از جمله پامپئو ، تهدید کرده بودند که باتوجه به شکست قطعنامه ‌پیشنهادی آمریکا در جلسه روز جمعه شورای امنیت، تلاش برای فعال‌سازی بند مکانیسم ماشه را پیگیری خواهند شد.

>>>>> در همین رابطه بخوانید؛
پیام و پیامدهای تنهایی آمریکا در شورای امنیت

به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، پامپئو در تماس روز سه‌شنبه با هایکو ماس وزیر خارجه آلمان بر لزوم پاسخگویی یکپارچه اعضای ناتو درباره اقدام ایران و اطمینان از تحقق مسئولیت شورای امنیت در قبال  حفظ صلح و امنیت بین‌المللی تأکید کرد.

به گزارش رویترز ، پامپئو روز پنجشنبه عازم نیویورک می‌شود تا با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد و دایان ترینسیا دانی، سفیر اندونزی در سازمان ملل دیدار می کند. اندونزی در ماه آگوست ریاست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل را برعهده دارد، بنابراین کاخ سفید هرگونه شکایتی درباره ایران را به نماینده اندونزی تحویل می‌دهد.

آیا تلاش آمریکا باز هم ناکام می‌ماند؟

اکنون، دولت ترامپ به‌رغم خروج از برجام می‌خواهد یکی از مهمترین مفاد توافق هسته‌ای را فعال کند. اما چگونه؟ به زبان ساده آیا یکی از طرفین می‌تواند از توافق خارج شود و در عین حال حق خود را برای اعمال مکانیسم ماشه حفظ کند؟ به طور خاص، وقتی ایالات متحده به «عضویت» خود در توافق پایان داد، آیا همچنان می‌تواند به عنوان دولت «شرکت‌کننده» در متن قطعنامه ۲۲۳۱ به مقاد توافق استناد کند؟

ایالات متحده استدلال می کند که اگرچه از سال 2018 دیگر «عضو برجام» نیست، اما همچنان یکی از دولت‌های «مشارکت‌کننده» در قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل است. قطعنامه‌ای که به نوعی سند مکمل و در تایید و حمایت از توافق هسته‌ای صادر شده است.

توجیه حقوقی دولت ترامپ برای استفاده از مکانیسم ماشه

ریچارد گلدبرگ، مشاور ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها (FDD) در راستای توجیه صلاحیت آمریکا برای چکاندن ماشه تلاش کرده سوال اصلی را با شبهه‌افکنی پاسخ دهد: قطعنامه ۲۲۳۱ هیچ دستورکاری برای «حق استفاده از اسنپ‌بک توسط یکی از «شرکت‌کنندگان» اصلی برجام که از توافق خارج شده» تدارک ندیده است.

گلدبرگ می‌افزاید: بسیاری از طرفین پاسخ منفی می‌دهند. ایران می‌خواهد بندهای غروب خود را حفظ کند. روسیه و چین خواهان فروش تسلیحات به ایران هستند. برخی اروپایی‌ها در جستجوی راهی برای نجات برجام از مخمصه هستند.

مشاور ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در نهایت استدلال حقوقی خود را بر روی تفاوت دو کلمه متمرکز می‌کند؛ «شرکت‌کنندگان در توافق» (Participants) و «اعضای توافق» (Members). همچنین تفاوت‌هایی که میان «برجام» (به عنوان متن توافق) و «قطعنامه ۲۲۳۱» (به عنوان تأیید و الزام توافق) وجود دارد، محل اختلاف است.

>>>> در همین رابطه بخوانید:
ترامپ می تواند ماشه را بچکاند؟ /دوئل حقوقی جهان با آمریکا

در همین زمینه گلدبرگ مدعی است: ایالات متحده برای همیشه به عنوان «یک شرکت کننده برجام» در قطعنامه الزام‌آور شورای امنیت با هدف اعمال اسنپ‌بک تعریف شده است. اینکه قطعنامه به صورت عمدی اینگونه نوشته شده یا خیر، هیچ فرقی نمی‌کند. این که آیا دولت باراک اوباما با دقت در مورد جملات و کلمات قطعنامه ۲۲۳۱ مذاکره کرده است تا از یک حق فوری ایالات متحده به طور دائم محافظت کند یا دولت ترامپ از یک نظارت خیره‌کننده بهره ببرد، نتیجه یکسان است. این قطعنامه، سندی است که از نظر حقوقی مستقل از توافقنامه برجام، به ایالات متحده آمریکا به عنوان یک شرکت‌کننده در قطعنامه این حق را می‌دهد که اگر ایران تعهدات خود را نقض کند، با اعمال مجدد و فوری تحریم‌ها (اسنپ‌بک یا مکانیسم ماشه) مواجه شود.

عدم صلاحیت آمریکا برای فعالسازی اسنپ‌بک

با این حال مخالفان استدلال فوق بر این نکته تاکید دارند که خروج آمریکا از برجام خود کافی است تا این کشور صلاحیت قانونی برای استناد به مفاد این توافق از جمله اسنپ‌بک را نداشته باشد.نکته‌ای که مورد تاکید حامیان برجام است.

سخنگوی جوزپ بورل، مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا نیز اخیرا گفته بود که از نگاه اروپا، ایالات متحده فاقد شرایط استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک است. 

وندی شرمن، مذاکره‌‌کننده ارشد آمریکا در مذاکرات هسته‌ای در حساب توئیتری خود هم نوشته بود:«بند مکانیسم ماشه مربوط به اعضای حاضر در برجام می‌شود. لغو تحریم‌های موشکی و تسلیحاتی بخشی از قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل است، نه برجام. قطعنامه 2231 در تایید برجام بوده، حال آنکه بند مکانیسم ماشه در متن برجام ذکر شده است».

همچنین آنتونی بلینکن مشاور ارشد سیاست‌خارجی جو بایدن  «راه‌حل‌های موجود در این قطعنامه در اختیار دولت‌های «مشارکت‌کننده» (اعضای برجام) است. کاخ سفید در بیانیه خروج از این توافقنامه، به معنای واقعی کلمه، از عنوان «پایان دادن به مشارکت ایالات متحده در برجام» استفاده کرد».

از چپ به راست: جو بایدن، آنتونی بلینکن، سوزان رایس و جان کری

حتی جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی کاخ سفید، قانونی بودن شکایت آمریکا را زیر سوال برده و معتقد است: روی آوردن آمریکا به اسنپ‌بک از نظر قانونی قابل اجرا نیست. ایالات متحده نمی تواند تعهدات ایران در مورد این توافق را هنگامی که دیگر شرکت کننده آن نیست، به چالش بکشد.

بولتون که به مواضع ضدایرانی‌اش مشهور است پیش از این نیز در مقاله‌ای که وال‌استریت‌ژورنال  آن را منتشر کرد، نوشت: «حامیان توافق با استناد به خروج واشنگتن از توافق استدلال می‌کنند که آمریکا نمی‌تواند از این بند برای بازگرداندن تحریم‌ها استفاده کند. آنها حق دارند. این خیلی زرنگ بازی است که ما بگوییم برای هدفی که ما می‌خواهیم عضوی از توافق هستیم، اما برای چیزهای دیگر،‌ ما عضو آن نیستیم. این به تنهایی دلیل کافی در اثبات عدم صلاحیت واشنگتن برای کلید زدن فرآیند اسنپ‌بک است.»

بولتون تأکید کرد: تلاش دولت ترامپ برای بازگرداندن تحریم‌ها به کمک مکانیسم ماشه منجر به تضعیف حق وتو در شورای امنیت شده و این یک آسیب دائمی خواهد بود.

به گزارش رویترز دیپلمات‌ها پیش‌بینی کرده اند که با وجود اینکه سایر طرف های توافق هسته ای مخالف چنین اقدامی هستند، آمریکا می‌تواند یکجانبه‌گرایانه این هدف خود را پیش ببرد، اما آمریکا با چنین سیاستی دو چالش بزرگ را در مسیر فعالیت‌های خود پدید می‌آورد: اول اینکه تمامی انگیزه‌های ایران برای اعمال محدودیت‌های برجامی از بین می‌رود و در نهایت می‌تواند توافق هسته ای را از بین ببرد. دوم اینکه چیزی از اعتبار شورای امنیت و حق وتوی کشورها باقی نمی‌ماند.

نقشه راه واشنگتن برای دور زدن شورای امنیت

آمریکا برای ورود به فاز فعال‌سازی بند اسنپ‌بک در مرحله نخست اخطار و گزارش هشدار آمیز (notification) خود در مورد عدم اجرای قابل توجه تعهدات برجامی از سوی ایران را به شورای امنیت ارائه خواهد کرد. اعضای شورای امنیت از زمان دریافت این گزارش ١٠روز فرصت خواهند داشت در مورد رای به پیش نویس یک قطعنامه تصمیم گیری کنند.

در این بازه زمانی انتظار می‌رود روسیه، چین و اروپا نوتیفیکیشنی در مقابل ارایه دهند که آمریکا بدلیل خروج از برجام نمی تواند مدعایی در این زمینه داشته باشد و پیش از ایران ناقض برجام بوده است.

آمریکا در اینجا می خواهد دست به یک اقدام جدید حقوقی بزند تا نوتیفیکیشن این کشورها را خنثی کند؛ یعنی با توجه به اینکه این شکایت روسیه، چین و اروپا نوعی تفسیر جدید از قطعنامه ٢٢٣١ است و بر عدم مشارکت آمریکا نه عضویت تاکید دارد، در قالب نوتیفیکیشن قابل پیگیری نیست و باید بصورت پیش نویس قطعنامه ارایه شود. برداشت آمریکا این است که اگر این روند را محقق سازد، قادر خواهد بود قطعنامه مشترک این سه قدرت جهانی را وتو کند.

>>>>در همین رابطه بخوانید؛
نقشه پیچیده آمریکا برای چکاندن ماشه برجام

، روزنامه نگار و تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل

با پایان مهلت 10 روزه در صورت عدم تفاهم اعضا در ارتباط با رای‌گیری در مورد پیش نویس قطعنامه تنظیم شده بر اساس نوتیفیکیشن آمریکا،  رییس دوره‌ای شورای امنیت (که اکنون اندونزی است) موظف به ارایه یک پیش نویس قطعنامه جهت رای گیری در فرصتی 30 روزه است. در صورت عدم موفقیت در زمینه رای به قطعنامه پیشنهادی در پایان سی امین روز از زمان دریافت نوتیفیکیشن آمریکا به شورای امنیت ،تمام قطعنامه‌های تحریمی قبل از قطعنامه٢٢٣١  دوباره بازخواهد گشت.

جدایی مسیر ایالات متحده و قدرت‌های جهانی

با این حال سایر قدرت‌های جهانی برخلاف آمریکا معتقدند قطعنامه شورای امنیت سند مستقلی از برجام نیست بلکه مکمل آن است و کشوری که از یکی از این دو سند خارج شده است نمی تواند از سند مکمل علیه سند دیگر استفاده کند.

هادی خسروشاهین، روزنامه نگار و تحلیل‌گر امور بین‌الملل در این زمینه می‌نویسد: درصورت پیشبرد پروژه واشنگتن در فردای سی امین روز می‌توان تصور کرد حداقل روسیه و چین به مفاد قطعنامه های پیشین شورای امنیت در مورد ایران تن ندهند. یعنی از نظر آمریکا، ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل تعریف شود و از نظر سایر قدرت های جهان همچنان مناسبات برآمده از قطعنامه٢٢٣١ ساری و جاری باشد. در این صورت خود تصور کنید آیا از اعتبار شورای امنیت چیزی باقی خواهد ماند؟ شاید برای جلوگیری از بروز همین فاجعه همچنان روزنه ای برای مصالحه و آتش بس میان قدرت های بزرگ وجود داشته باشد.