چرا روسیه به دنبال توافق ایران و آمریکا است؟/ رمزگشایی از رد پای مسکو در نشست مسقط و رم

به گزارش اقتصادنیوز، امواج میدیا با انتشار یادداشتی مدعی شد: مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده که با میانجی‌گری عمان در مسقط و رم برگزار شده‌اند، از نگاه روسیه «اطمینان‌بخش» تلقی می‌شوند؛ کشوری که منافع فراوانی در نتیجه این مذاکرات دارد و می‌کوشد نقش سازنده‌ای در دستیابی به توافق جدید ایفا کند. مسکو از این گفت‌وگوها استقبال می‌کند، عمدتاً به این دلیل ادعایی که خواهان پیوستن تهران به باشگاه دارندگان سلاح هسته‌ای نیست و در عین حال می‌خواهد از اقدام احتمالی ادعایی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران جلوگیری کند.

ماه گذشته، زمانی که سلطان هیثم، پادشاه عمان، در سفری تاریخی به مسکو با ولادیمیر پوتین دیدار کرد، دو طرف در مورد مذاکرات هسته‌ای جاری گفت‌وگو داشتند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در تاریخ ۲۲ آوریل گفت: «این موضوع در چارچوب تلاش‌های میانجی‌گرانه عمان مورد بحث قرار گرفت». یوری اوشاکوف، دستیار سیاست خارجی رئیس‌جمهور روسیه نیز گفت که پوتین و سلطان عمان «در مورد پیشرفت مذاکرات میان نمایندگان ایران و آمریکا گفت‌وگو کردند.» او افزود: «خواهیم دید نتیجه چه خواهد بود. ما تماس‌های نزدیکی با همتایان ایرانی خود داریم و هر جا بتوانیم، کمک می‌کنیم».

چرایی استقبال روسیه از توافق تهران و واشنگتن

به ادعای این وبگاه، از منظر روسیه، اقدام ادعایی  مشترک اسرائیل و آمریکا علیه ایران می‌تواند لایه‌های جدیدی از بی‌ثباتی را به منطقه غرب آسیا بیفزاید و منافع منطقه‌ای مسکو را تهدید کند. افزون بر این، می‌تواند منجر به گسترش حضور نظامی آمریکا در نزدیکی مرزهای جنوبی روسیه شود. با در نظر گرفتن این دینامیک‌ها، روشن است که چرا کرملین به دولت دونالد ترامپ در خصوص اقدام نظامی ادعایی علیه ایران هشدار داده است.

دکتر مارک کاتز، استاد بازنشسته دانشگاه جورج میسون، در گفت‌وگو با  امواج میدیا  گفت: «فکر می‌کنم مسکو ترجیح می‌دهد که آمریکا و ایران گفت‌وگو کنند نه اینکه بجنگند». دکتر غنچه تزمینی، نویسنده کتاب قدرت دوجانبه: هم‌سویی ایران و روسیه در خاورمیانه نیز توضیح داد: «با کاهش احتمال رویارویی میان آمریکا و ایران به‌دلیل احتمال دستیابی به توافقی قابل قبول، خاورمیانه می‌تواند به منطقه‌ای نسبتاً آرام‌تر تبدیل شود که این خود به نفع منافع راهبردی گسترده‌تر روسیه است». همزمان مقامات روس همچنین نگران‌اند که معادلات متحدانش را تحت تاثیر قرار بگیرد. کاتز ادعا کرد، «اگر روسیه عملاً کاری برای کمک به ایران در واکنش به چنین اقدامی انجام ندهد، حتی محافظه‌کاران تهران نیز ممکن است از خود بپرسند که در ازای حمایت ایران از جنگ روسیه علیه اوکراین، چه چیزی دریافت کرده‌اند».

فرصت سازی روس ها

مراوده دیپلماتیک میان ایران و دولت ترامپ، فرصتی منحصربه‌فرد برای روسیه فراهم کرده تا خود را به‌عنوان تسهیل‌کننده این گفت‌وگوها برجسته کند؛ فرصتی که می‌تواند بر وضعیت جنگ اوکراین نیز تأثیرگذار باشد. دکتر ساموئل رمانی، پژوهشگر وابسته به مؤسسه خدمات سلطنتی بریتانیا (RUSI)، به امواج میدیا گفت: «روس‌ها بر این باورند که این روند می‌تواند به آنها امکان معامله‌ای بهتر بر سر جنگ اوکراین بدهد؛ شاید تحقق برخی وعده‌هایی که از زبان استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، شنیده‌ایم؛ وعده‌هایی نظیر واگذاری چهار منطقه الحاق‌شده اوکراین به روسیه یا اظهارات کیت کلاگ، نماینده ویژه در امور اوکراین، درباره کنترل دوفاکتوی روسیه بر شرق اوکراین در چارچوبی شبیه به آلمان شرقی-غربی قابل تامل باشد».

رامانی ادعا کرد: «روسیه می‌خواهد از برگ توافق با ایران به‌عنوان ابزاری برای محافظت از خود در برابر انتقادها بابت اقداماتش در اوکراین و سایر نقاط جهان استفاده کند». مشارکت راهبردی مسکو با تهران و عضویت دائم روسیه در شورای امنیت سازمان ملل، ابزارهایی در اختیار کرملین قرار می‌دهند تا آمریکا را بابت مسائل اوکراین تحت فشار قرار دهد. تزمینی در ادامه گفت‌وگو با وبگاه مدعی شد: «روسیه می‌تواند به‌عنوان وزنه سیاسی در برابر فشارهای غرب عمل کند و از دیپلماسی پشت‌پرده برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها بهره بگیرد. با وجود تحرکات دیپلماتیک فراوان، تلاش ترامپ برای آتش‌بس در اوکراین پیشرفت چشمگیری نداشته است».

او اضافه کرد: «هرگونه اقدام نظامی ادعایی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران می‌تواند باعث شود مسکو در روند کاهش تنش در اوکراین اخلال ایجاد کند. به این ترتیب، روسیه می‌تواند این پیام را برساند که بی‌ثبات کردن شرکای کلیدی‌اش، نظیر ایران، ممکن است بهای همکاری در سایر حوزه‌ها—از جمله مسائلی که ترامپ به‌دنبال حل فوری آن‌هاست—را بالا ببرد».

مسکو همچنین در تلاش است تا پس از خدشه‌دار شدن اعتبار دیپلماتیکش در پی حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲، جایگاه خود را به‌عنوان بازیگری تأثیرگذار در غرب آسیا احیا کند. این جنگ منابع و انرژی روسیه را از منطقه دور کرد. رمانی توضیح می‌دهد که نقش چین در توافق عادی‌سازی روابط ایران و عربستان در مارس ۲۰۲۳، روسیه را به حاشیه راند؛ چراکه مسکو امید زیادی به ایفای نقش به این روند بسته بود. افزون بر آن، سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور پیشین سوریه، در دسامبر ۲۰۲۴ ضربه‌ای سنگین به منافع روسیه وارد کرد. رامانی افزود: «روسیه به‌شدت به‌دنبال پیروزی دیپلماتیک در خاورمیانه است. اگر بتواند نقشی در دستیابی به توافق جدید ایفا کند، این یک پیروزی مهم خواهد بود. مسکو به‌شدت مشتاق احیای برجام در قالبی جدید است که در آن نقش میانجی‌گر را بازی کند».

نتایج هم‌سویی‌های ایران و روسیه

تصمیم ترامپ برای خروج یک‌جانبه از برجام در سال ۲۰۱۸، ایران را به نزدیکی بیشتر به روسیه سوق داد. تشدید جنگ سایه میان ایران و اسرائیل که سال گذشته به دو رویارویی مستقیم انجامید، نیز زمینه ساز تعمیق روابط تهران و مسکو شد. در این زمینه، برخی بر این باورند که کرملین نگران است در صورت احیای توافق هسته‌ای، روابط ایران و آمریکا بهبود یافته و جمهوری اسلامی ایران دیگر انگیزه‌ای برای حفظ روابط نزدیک با روسیه نداشته باشد.

با این حال، بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که روسیه از ثمربخش بودن گفت‌وگوهای ایران و آمریکا بیشتر سود می‌برد تا شکست آنها. تزمینی گفت: «روسیه از گفت‌وگو و مذاکره حمایت می‌کند، علی‌رغم این‌که برخی گمان می‌کنند ممکن است نقش تخریبی ایفا کند. وقتی ترامپ در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد، مسکو آمریکا را به نقض حقوق بین‌الملل متهم کرد. این کشور گفت‌وگوهای جدید ایران و آمریکا را مثبت ارزیابی می‌کند و همچنان از تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای توافق پشتیبانی می‌کند. همچنین، در کنار تهران، دولت پیشین آمریکا را عامل بن‌بست کنونی می‌داند و معتقد است که ایران به تعهدات خود پایبند مانده است».

او افزود: «برخی تحلیل‌گران بر این باورند که مسکو ممکن است از ایران به‌عنوان اهرمی در تقابل با غرب بهره بگیرد، اما کرملین همچنان در پی آن است که خود را به‌عنوان بازیگری سازنده در صحنه جهانی معرفی کند. پشتیبانی از گفت‌وگوهایی نظیر مذاکرات عمان، بیش از کارشکنی، به تقویت این تصویر کمک می‌کند». به باور کاتز، با وجود این‌که احتمال بهبود روابط کلی میان تهران و واشنگتن پایین است، حتی اگر توافق جدیدی به جلوگیری از رویارویی، توقف پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، و کاهش تحریم‌ها منجر شود، نزدیکی روابط ایران و روسیه هدف قرار نخواهد  گرفت.

به باور این تحلیلگر، «بعید است شاهد بهبود کلی روابط ایران و آمریکا باشیم، زیرا رهبری هر دو کشور نسبت به یکدیگر خصومت دارند». صرف‌نظر از نتیجه مذاکرات هسته‌ای عمان و ایتالیا، تهران همچنان به شراکت راهبردی با مسکو اهمیت خواهد داد. کرملین نیز می‌داند که نه روابط ایران و آمریکا و نه روابط روسیه و آمریکا چشم‌انداز روشنی برای آشتی ندارند. از این رو، تهران و مسکو همچنان در تقابل با واشنگتن منافع مشترک دارند.

تزمینی در پایان گفت: «از زمان خروج آمریکا از برجام، ایران نسبت به نیت‌های غرب—به‌ویژه آمریکا—بدبین مانده است. حتی اگر توافق احیا شود، ایران به‌سوی غرب چرخش نخواهد کرد و به‌دنبال تعمیق روابط با شرق، گسترش مشارکت در ترتیبات اقتصادی و امنیتی منطقه‌ای، و ایجاد هم‌پیمانی‌های جدید خواهد بود. با وجود احتمال تعامل بیشتر با اروپا، هم‌سویی ایران با مسکو همچنان پابرجاست، زیرا این رابطه بر پایه مخالفت مشترک با مداخله غرب و واقعیت‌های ژئوپلیتیکی منطقه بنا شده است». او نتیجه‌گیری کرد: «روسیه می‌داند که شراکت راهبردی ایران با آن بر منافع مشترک استوار است و ایران بعید است که این روابط را به‌نفع غرب کنار بگذارد. هدف اصلی تهران حفظ حاکمیت خود و تقویت موقعیتش در نظام چندقطبی جهانی است».