پشت پرده عقب نشینی ترامپ از ادعایی پرحاشیه؛ آیا کارت امتیاز آمریکا به عربستان، امارات و قطر سوخت؟

به گزارش اقتصادنیوز، وبگاه امواج میدیا با انتشار یادداشتی مدعی شد: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا از برنامه‌های ادعایی خود برای تغییر نام جعلی «خلیج فارس» عقب‌نشینی کرده است. این چرخش ناگهانی پس از واکنش تند و کم‌سابقه رسانه‌ها و مقامات ایرانی از طیف‌های مختلف سیاسی صورت گرفت؛ واکنشی که با هشدارهایی درباره بروز موجی از ملی‌گرایی در ایران همراه بود.

تاریخ را با دلار نمی توان خرید

به ادعای این وبگاه، این جنجال گمانه‌زنی‌های متعددی را برانگیخت. یک تحلیلگر باسابقه سیاسی در ایران که نخواست نامش فاش شود، به امواج میدیا گفت: «به من این‌طور القا شده بود که ترامپ قصد داشت اعلامیه مهمی درباره ایران ارائه دهد، احتمالاً در مورد دیدار با مسعود پزشکیان در عربستان سعودی».

به گفته این منبع، «ممکن است انتشار خبر ادعایی تغییر نام جعلی این اعلامیه را تخریب کرده باشد. واکنش بسیار شدید و غیرمنتظره مقام های ایرانی—که به نظر نمی‌رسید صرفاً برای تغییر یک نام باشد—به تیم ترامپ منتقل شد. مدرک محکمی ندارم، اما چنین برداشتی دارم.»

هفته گذشته مقامات ایرانی از سراسر طیف های سیاسی به طور متحد خبرهای مربوط به قصد ادعایی و مغرضیانه ترامپ را محکوم کردند. این جنجال درست در آستانه سفر ترامپ به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی رسانه‌ای شد. این واکنش‌ها پس از گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس  در تاریخ ۷ مه منتشر شد؛ گزارشی که به نقل از مقاماتی ناشناس در دولت آمریکا مدعی شده بود ترامپ قصد دارد در جریان سفر خود به شبه‌جزیره عربستان، تغییر نام جعلی و ادعایی خلیج فارس را اعلام کند.

همزمان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در شبکه ایکس (توئیتر) این اقدام را «خصمانه» خواند و تأکید کرد که خلیج فارس نامی تاریخی و به رسمیت شناخته‌شده در سطح بین‌المللی است. او هشدار داد که چنین اقدام تحریک‌آمیزی، «ایرانیان با هر گرایش سیاسی را در ایران، آمریکا و سراسر جهان متحد خواهد کرد».

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، در توئیتر نوشت که در کتابخانه مجلس آن‌قدر نقشه تاریخی از خلیج فارس وجود دارد که «برای هر سیاستمدار متوهم یکی اهدا شود. شاید کفش و لباس را بتوان با دلار و درهم خرید، اما تاریخ و جغرافیا فروشی نیست».

ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز تأکید کرد که «تاریخ و میراث را نمی‌توان با زورگویی و معامله‌های سیاسی تغییر داد.»

عباس صالحی امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، گزارش این خبرگزاری را «اخبار جعلی» احتمالی در بحبوحه مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا دانست و تأکید کرد که «خلیج فارس با معامله‌های سیاسی تغییر نام نخواهد داد»؛ کنایه‌ای به سناریوهای پشت پرده. رسانه‌ها نیز این موضوع را بخشی از کارزار گسترده‌تر ادعایی آمریکا علیه ایران معرفی کردند.

عقب نشینی ترامپ

خبرگزاری فارس، این اقدام را تلاشی «شیطانی» برای جلب رضایت متحدان عرب پیش از انعقاد قراردادهای تسلیحاتی توصیف کرد. خبرگزاری آنا (ANA) رویکرد تحلیلی‌تری اتخاذ کرد و نوشت که این جنجال احتمالاً با هدف تخریب تلاش‌های اخیر دیپلماتیک ایران برای نزدیکی به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس صورت گرفته است.

نورنیوز خبر ادعایی آسوشیتدپرس را زیر سؤال برد و آن را احتمالاً «عملیاتی روانی» برای سنجش واکنش‌ها دانست، نه اعلام رسمی یک سیاست. این مناقشه به فضای مجازی ایران نیز کشیده شد و وحدتی نادر میان کاربران با گرایش‌های مختلف ایجاد کرد.

مصطفی نجفی، تحلیلگر سیاسی، هشدار داد که تغییر نام احتمالی به نامی جعلی می‌تواند تنش‌ها میان ایران و امارات متحده عربی بر سر جزایر مورد مناقشه را تشدید کند و ادعا کرد که برخی کشورهای عربی «در قبال این اقدام به آمریکا امتیازاتی داده‌اند».

علی‌اکبر رائفی‌پور، مفسر اصولگرا، در توییتی به زبان انگلیسی ترامپ را به سخره گرفت و نوشت: «کسی که میراثش شامل خلیج خوک‌ها (Bay of Pigs) است، شاید بهتر باشد این یکی را رها کند».

پس از انتشار گزارش ادعایی آسوشیتدپرس، ترامپ اعلام کرد که هنوز تصمیمی در این خصوص نگرفته است. او در تاریخ ۸ مه در گفت و گو با خبرنگاران مدعی شد: «باید در این مورد تصمیم‌گیری کنم. نمی‌خواهم احساسات کسی را جریحه‌دار کنم. نمی‌دانم آیا واقعاً احساسات جریحه‌دار خواهد شد یا نه. در این باره به من گزارشی داده خواهد شد و بعد تصمیم می‌گیرم».

اما ترامپ در تاریخ ۱۳ مه، در جریان سخنرانی خود در عربستان سعودی گفت: «هیچ چیزی به اندازه آنچه در آن‌سوی خلیج ایران در حال وقوع است، با مسیری که شما در شبه‌جزیره عربستان طی کرده‌اید، تفاوت ندارد... ».

جدال بر سر نام «خلیج فارس» یکی از حساس‌ترین نقاط تنش ژئوپلیتیک در منطقه است که ریشه در تاریخ کهن و رقابت‌های قدرت در دوران معاصر دارد. اصطلاح «خلیج فارس» از زمان یونان و روم باستان تاکنون به کار رفته و ایران آن را بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت تمدنی خود می‌داند. با این حال، کشورهای عربی—به‌ویژه در دوران اوج پان‌عربیسم در دهه ۱۹۶۰—اصطلاح جعل را ترویج کردند که به مناقشه‌ای دیپلماتیک منجر شده و تا امروز ادامه دارد.

ایران در دفاع از این نام تاریخی همواره مواضع سرسختانه‌ای داشته و حتی در سال ۲۰۱۲ گوگل را به دلیل حذف واژه «Persian» از نقشه‌های خود تهدید به پیگرد قانونی کرد. به دنبال جنجال اخیر نیز مقامات ایرانی بار دیگر تهدید به اقدام حقوقی کرده‌اند. هر ساله در ۳۰ آوریل، «روز ملی خلیج فارس» در ایران گرامی داشته می‌شود.

در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ (۲۰۱۷-۲۰۲۱)، او در یک سخنرانی در سال ۲۰۱۷ از اصطلاح جعلی استفاده کرد که واکنش فوری مقامات ایرانی را به دنبال داشت. حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، در پاسخ به این اقدام گفت: «ترامپ باید جغرافیا یاد بگیرد».

این مناقشه با ادعاهای حاکمیتی ایران بر جزایر استراتژیک تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی—که امارات نیز مدعی مالکیت آن‌هاست—ارتباط مستقیم دارد. 

انتشار گزارش ادعای اسوشیتدپرس با سفر ترامپ به شبه‌جزیره عربستان، این تصور را تقویت می‌کند که این اقدام با منافع کشورهای عربی حوزه خلیج فارس همسو بوده و آزمونی برای سنجش خطوط قرمز ایران در زمینه هویت تاریخی و نفوذ منطقه‌ای به شمار می‌رود. اتخاذ تصمیم رسمی برای استفاده از عنوان جعلی می‌تواند به شعله‌ور شدن احساسات ملی‌گرایانه در ایران منجر شود و مسیر دیپلماسی را پیچیده‌تر کند. چنین اقدامی از سوی کاخ سفید ممکن است موضع تهران در مذاکرات هسته‌ای را سخت‌تر کند.همچنین ناظران تحولات آینده واکنش کشورهای عربی—به‌ویژه امارات متحده عربی—را زیر نظر خواهند داشت؛ کشوری که در عین تلاش برای بهبود روابط با ایران، همچنان بر ادعاهای خود درباره جزایر مورد مناقشه پافشاری می‌کند.