پشت پرده تلاش عربستان برای مذاکره ایران و آمریکا/ منافع یک توافق هسته‌ای برای ریاض

به گزارش اقتصادنیوز، در میانه افزایش نگرانی‌ها بابت احتمال آغاز دور جدید حملات هوایی اسرائیل و تشدید مشکلات اقتصادی ایران، خبرگزاری رویترز روز پنج‌شنبه مدعی شد جمهوری اسلامی ایران از عربستان سعودی خواسته تا ایالات متحده را متقاعد کند تا مذاکرات هسته‌ای متوقف‌شده را احیا کند.

پیام مذاکرتی به واشنگتن؟

اکوایران در گزارشی نوشت: روز دوشنبه، برخی رسانه‌های ایرانی و سعودی مدعی شدند که یک روز پیش از سفر محمد بن سلمان، ولی‌عهد عربستان سعودی به کاخ سفید، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، نامه‌ای به رهبر واقعی عربستان سعودی ارسال کرده است.

منابع رویترز مدعی شده‌اند که پزشکیان در این نامه گفته که ایران «به دنبال رویارویی نیست»، خواهان همکاری منطقه‌ای عمیق‌تر است و هم‌چنان «برای حل مناقشه هسته‌ای از طریق دیپلماسی، مشروط بر تضمین حقوق ایران، آماده است».

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز چهارشنبه گفت که پیام پزشکیان به ولی‌عهد عربستان سعودی «کاملاً دوجانبه» بوده است.

پیش از جنگ ۱۲ روزه در ماه ژوئن، ایران و ایالات متحده پنج دور مذاکرات هسته‌ای را برگزار کرده بودند. از زمان وقوع جنگ، علی‌رغم این‌که هر دو طرف اصرار دارند که برای توافق آماده هستند، مذاکرات به بن‌بست خورده است.

به دنبال بازگشایی کانال مذاکراتی؟

یک منبع آگاه از خلیج فارس به رویترز گفته که جمهوری اسلامی ایران به دنبال کانالی برای بازگشایی مذاکرات با واشنگتن است و رهبر عربستان سعودی نیز از یک راه‌حل مسالمت‌آمیز حمایت می‌کند و این پیام را در طول سفر خود به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، منتقل کرده است. به گفته این منبع عرب: «محمد بن سلمان نیز می‌خواهد این درگیری به صورت مسالمت‌آمیز پایان یابد. این برای او مهم است و او این موضوع را به ترامپ منتقل کرده و گفته است که آماده کمک است».

روز سه‌شنبه، حاکم عربستان سعودی به خبرنگاران گفت: «ما تمام تلاش خود را برای کمک به دستیابی به توافق بین ایالات متحده و ایران انجام خواهیم داد».

رقبای استراتژیک و اهرم ویژه سعودی

ریاض و تهران از دیرباز رقبای استراتژیک در خاورمیانه بوده‌اند و اغلب در جنگ‌های منطقه‌ای از طرف‌های مخالف حمایت می‌کردند، تا این‌که توافقی با میانجی‌گری چین در سال ۲۰۲۳ خصومت‌ها میان طرفین را کاهش داد و روابط دیپلماتیک را از سر گرفتند.

وزن سیاسی رو به رشد عربستان سعودی، این کشور را به بازیگری تعیین‌کننده در دیپلماسی منطقه‌ای تبدیل کرده است. روابط امنیتی عمیق این کشور با واشنگتن - و به ویژه رابطه نزدیک رهبری آن با ترامپ - به ریاض اهرمی می‌دهد که کم‌تر کسی در خاورمیانه از آن برخوردار است. در همین حال، جایگاه منطقه‌ای ایران در دو سال گذشته به دلیل ضربات نظامی ویرانگر به متحدانش در غزه و لبنان و سقوط بشار اسد در سوریه، تضعیف شده است.

به گفته حمید ابوطالبی، دیپلمات ارشد سابق ایرانی: «تغییر کانال‌های میانجی‌گری از کشورهایی مانند عمان و قطر به عربستان سعودی - کشوری با قدرت ساختاری، نفوذ مستقیم در ایالات متحده و عزم عملی برای کاهش تنش‌ها - بهترین تصمیم استراتژیک در شرایط فعلی است.» ابوطالبی در در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «این ویژگی‌ها، عربستان سعودی را به یک میانجی مؤثر و یک کانال واقعی برای انتقال پیام‌ها تبدیل می‌کند، موقعیتی که نه عمان، نه قطر و نه اروپایی‌ها ندارند».

منافع یک توافق هسته‌ای برای ریاض

به باور فیراس مقصد، مدیر شرکت مشاوره‌ای اوراسیا گروپ، با توجه به این‌که عربستان سعودی به دنبال راه‌اندازی برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود است، در پیشبرد توافق هسته‌ای ایالات متحده و ایران منافعی دارد.

در جریان سفر محمد بن سلمان به واشنگتن، او و ترامپ بیانیه‌ای را برای تکمیل مذاکرات در مورد یک برنامه انرژی غیرنظامی امضا کردند، بدون اینکه بگویند آیا ریاض قادر به غنی‌سازی خواهد بود یا خیر. به گفته مقصد: «تلاش عربستان سعودی برای غنی‌سازی به دیپلماسی هسته‌ای ایالات متحده و ایران مربوط می‌شود. عربستان سعودی در پیشبرد مذاکرات هسته‌ای ایالات متحده و ایران از طریق یک کانال مخفی و آرام منافعی دارد.» ایران و آمریکا می‌گویند از دیپلماسی حمایت می‌کنند، اما خواسته‌ها با هم در تضاد است.

خیانت به دیپلماسی

با این همه، شرایط تعیین‌شده از سوی تهران و دولت ترامپ هم‌چنان به شدت در تضاد با هم است و عدم موفقیت در کاهش اختلافات، خطر شعله‌ور شدن یک جنگ منطقه‌ای جدید را به همراه دارد. کشورهای خلیج فارس، به‌ویژه قطر و عمان، که از کشیده شدن به یک درگیری گسترده‌تر در صورت حمله مجدد اسرائیل به ایران نگران هستند، پیش از این به عنوان واسطه عمل کرده‌اند.

ایران واشنگتن را به دلیل پیوستن به اسرائیل در جنگ ژوئن به "خیانت به دیپلماسی" متهم کرده و اصرار دارد که هرگونه توافقی باید تحریم‌های ایالات متحده را که اقتصاد مبتنی بر نفت کشور را فلج کرده، لغو کند. در همین حال، واشنگتن از تهران می‌خواهد که غنی‌سازی اورانیوم را در خاک خود متوقف کند، برنامه موشک‌های بالستیک خود را محدود کند و از حمایت از متحدان شبه‌نظامی خود در منطقه‌ دست بردارد - شرایطی که ایران آن را رد کرده است. ترامپ و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ادعا کرده‌اند در صورت از سرگیری غنی‌سازی از سوی ایران، در حمله مجدد تردید نخواهند کرد.

دو مقام ارشد ایرانی به رویترز گفتند که تهران، برای دستیابی به توافق با واشنگتن جهت کاهش مشکلات اقتصادی تلاش می‌کنند. کمال خرازی، مشاور رهبری، هفته گذشته از ترامپ خواست تا «مذاکرات واقعی با ایران را بر اساس احترام متقابل و برابری» دنبال کند.

یک وضعیت نهایی جدید

در همین رابطه، امواج مدیا نوشت، نقش احتمالی عربستان در تسهیل گفتگوی ایران و آمریکا با تعمیق روابط ریاض با واشینگتن و تلاش این کشور برای پرهیز از پیامدهای یک جنگ دیگر علیه ایران تلاقی پیدا می‌کند. عربستان مدت‌هاست که به‌دنبال دسترسی به فناوری هسته‌ای از ایالات متحده بوده است، اما در گذشته با مخالفت در واشینگتن نسبت به انتقال ظرفیت‌های غنی‌سازی اورانیوم روبه‌رو شده است. همچنین گزارش شده که عادی‌سازی روابط با اسرائیل به‌عنوان پیش‌شرط چنین طرحی پیشِ روی ریاض قرار داشته است. شرایط در حال تغییر منطقه که با جنگ غزه رقم خورده، ظاهراً در برداشته شدن دست‌کم بخشی از موانع پیشین برای دسترسی عربستان به فناوری هسته‌ای نقش داشته است.

برخی تحلیلگران آمریکایی هشدار داده‌اند که تمایل واشینگتن برای فاصله گرفتن از مخالفت دیرینه با انتقال ظرفیت‌های غنی‌سازی به عربستان می‌تواند دفاع از این موضع را که ایران باید جاه‌طلبی‌های خود در چرخه‌ی سوخت هسته‌ای را محدود کند دشوارتر سازد. فرزان ثابت، کارشناس خاورمیانه و امنیت مستقر در ژنو، خاطرنشان کرده است که همکاری هسته‌ای عربستان و آمریکا می‌تواند پویایی پیرامون دیپلماسی هسته‌ای ایران و آمریکا را بازترسیم کند؛ زیرا برای ریاض یک "وضعیت نهایی"جدید ایجاد می‌کند که ممکن است در نهایت بر موضع مذاکره‌ای ایران تأثیر بگذارد.

هنوز روشن نیست که عربستان واقعاً به‌دنبال ایفای نقش میانجی‌گری فعال باشد، چه رسد به آن‌که در این نقش موفق شود. با این حال، با توجه به نقش دیپلماتیک رو‌به‌گسترش ریاض، روابط تقویت‌شده‌اش با تهران و واشینگتن، و تمایل آشکارش به تثبیت منطقه، بعید است گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی نقش عربستان از میان برود.

اگر ایران و آمریکا در پی یافتن مسیری برای کاهش تنش باشند، دخالت عربستان در چنین فرآیندی می‌تواند مهم باشد—به‌ویژه چنانچه ترامپ نسبت به چارچوبی که شامل منطقه‌ای‌سازی برنامه هسته‌ای ایران باشد، گشایش نشان دهد. یک سناریوی کنسرسیومی می‌تواند گزینه‌های مختلفی را در بر گیرد؛ از جمله پراکندن بخش‌های گوناگون چرخه‌های سوخت هسته‌ای در کشورهای مختلف یا غنی‌سازی نمادین اورانیوم در هر دو کشور ایران و عربستان.غنی‌سازی در مقیاس آزمایشگاهی در عربستان می‌تواند از نظر نظری با توافق هسته‌ای در حال شکل‌گیری بین ریاض و واشینگتن مرتبط شود؛ به‌ویژه با توجه به این‌که دولت ترامپ اخیراً به کره‌جنوبی چراغ سبز داده است تا به‌دنبال زیردریایی‌های هسته‌ای برود — بدون آن‌که روشن باشد این شناورها که معمولاً به اورانیوم با غنای بالا متکی هستند، چگونه تأمین انرژی خواهند شد.