پوتین سقوط می‌کند؟/ شورش سرآشپز در روسیه

پایان این شورش چه خواهد شد؟ این اولین و البته مهم‌ترین سوالی است که پس از وقوع کودتا در روسیه شکل گرفت و پس از آنکه واگنر به سمت مسکو حرکت کرد، بیشتر از قبل مطرح شد. آیا پوتین سقوط می‌کند؟ بعید است. آیا مسکو از هم می‌پاشد؟ چنین به نظر نمی‌رسد. آیا واگنر عقب‌نشینی می‌کند؟ محتمل است اما به هیچ روی نمی‌توان قاطعانه گفت که چه خواهد شد اما هر چه شود، پوتین از این پس ضعیف‌تر خواهد شد. دیروز اردوغان با پوتین تلفنی صحبت و از او حمایت کرد. آمریکا نیز اعلام کرد که تحولات روسیه را به صورت جدی دنبال می‌کند. شورش سرآشپز یوگنی پریگوژین، بنیان‌گذار و فرمانده گروه واگنر که تا پیش از این از نزدیکان پوتین به شمار می‌رفت، تمام نگاه‌ها را از سراسر دنیا به روسیه معطوف کرد و موافقان و مخالفان پوتین را به هیجان آورد.

اختلافات از کجا آغاز شد؟

از زمانی که نیروهای واگنر به رهبری یوگنی پریگوژین در باخموت علیه اوکراین می‌جنگیدند، آتش اختلافات بین فرمانده واگنر و فرمانده کل ارتش روسیه آغاز شد. از همان زمان هم پریگوژین گفت فعلاً در حال جنگ هستیم، گلایه‌ها را برای بعد می‌گذارم. باخموت توسط مزدوران واگنر تصرف و به ارتش روسیه تحویل داده شد. اما دامنه اختلافات خاموش نشد و از جمعه شب شعله‌ور شد و نه تنها دامن فرمانده ارتش که پوتین و روسیه را هم گرفت. بنا به آخرین خبرها، مزدوران واگنر که دست به شورش زده‌اند به سمت مسکو و با هدف سرنگونی پوتین در حرکت هستند. این گروه معتقد است، عدالت در جنگ وجود ندارد و عده‌ای در جنگ کشته می‌شوند و تاوان می‌دهند و عده‌ای دور از جنگ هستند و از منافع آن بهره می‌برند. اگرچه در کدام جنگ است که چنین نباشد. معمولاً عده‌ای از جنگ بهره می‌برند و عده‌ای تاوان آن را می‌دهند و از جنگ انتظار عدالت داشتن بیهوده است. اما تفاوت نیروهای اوکراین و واگنر این است که اوکراینی‌ها برای وطن خود و با انگیزه دفاع می‌جنگند و گروه واگنر و ارتش روسیه با هدف قدرت‌نمایی و کشورگشایی. گاردین گزارش داد، سرویس امنیتی FSB روسیه، پرونده جنایی را برای شورش مسلحانه یوگنی پریگوژین رهبر واگنر باز کرده است. پریگوژین در مجموعه‌ای از کلیپ‌های صوتی فوق‌العاده‌ای که منتشر شد، مدعی است حمله موشکی روسیه باعث کشته شدن تعداد زیادی از جنگجوهایش شده و به همین دلیل او به سربازانش قول داد که از پوتین «انتقام» بگیرد و «شرارتی که رهبری نظامی کشور آورده است» را متوقف کند. وی گفت: کسانی که امروز بچه‌های ما را نابود کردند، ده‌ها، ده‌ها هزار جان سربازان روسی را نابود کرده‌اند. پس مجازات خواهند شد. پریگوژین در یک اعلان جنگ مجازی علیه رقبای خود در ارتش گفت: «من ۲۵۰۰۰ نیرو را کنترل می‌کنم و با هم می‌خواهیم بفهمیم که چرا هرج‌ومرج در روسیه رخ می‌دهد. ما باید به این آشفتگی پایان دهیم. هر کسی که بخواهد مقاومت کند، ما او را یک خطر تلقی می‌کنیم و بلافاصله نابودش می‌کنیم از جمله هر ایست بازرسی در مسیرمان و هر هواپیمایی که بالای سرمان ببینیم. من از همه می‌خواهم که آرام باشند، تسلیم تحریکات نشوند و در خانه‌های خود بمانند. در حالت ایده‌آل کسانی که در مسیر ما هستند به بیرون نروند.» پریگوژین گفت: «پس از پایان کاری که شروع کردیم به خط مقدم برمی‌گردیم تا از سرزمین مادری خود محافظت کنیم.» خبرگزاری دولتی روسیه تاس به نقل از آژانس‌های مجری قانون گزارش داد که تدابیر امنیتی در مسکو تقویت شده و تاسیسات حیاتی تحت حفاظت افزایش یافته است. به نظر می‌رسد، فیلم‌های تایید نشده نیز خودروهای نظامی را در خیابان‌های پایتخت روسیه نشان می‌دهد.

مسکو امنیتی شد

همچنین FSB از جنگنده‌های واگنر می‌خواهد «اشتباهات جبران‌ناپذیری مرتکب نشوند، هرگونه اقدام زورمندانه علیه مردم روسیه را متوقف کنند، دستورات جنایتکارانه و خائنانه پریگوژین را اجرا نکنند و اقداماتی را برای بازداشت او انجام دهند.»

پیام دوم واگنر

رسانه دولتی روسیه به نقل از پسکوف گفت: «اتمام اقدامات لازم در حال انجام است.» اوایل روز شنبه (دیروز) پریگوژین پیام صوتی دیگری را منتشر کرد که در آن بدون ارائه هیچ مدرکی، مدعی شد که نیروهایش اوکراین را ترک کرده و وارد شهر روستوف در جنوب روسیه شده‌اند.

وی گفت: در حال حاضر از تمام نقاط مرزی عبور کرده‌ایم. مرزبانان به ما سلام کردند و رزمندگان ما را در آغوش گرفتند. اکنون ما وارد روستوف می‌شویم. اگر کسی سر راه ما قرار بگیرد، همه چیز را نابود خواهیم کرد. دستمان را به سوی همه دراز می‌کنیم. ما جلو می‌رویم، تا آخر راه را می‌رویم.

تصاویر منتشر شده توسط رسانه‌های محلی خودروهای زرهی را نشان می‌دهد که در خیابان‌های شهر (روستوف) ظاهر می‌شوند. بازا، یک کانال تلگرامی مرتبط با سرویس‌های امنیتی روسیه گزارش داد که هلیکوپترهایی در حال پرواز بر فراز روستوف دیده شده‌اند. فرمانده واگنر گفت که اقدامات ما به هیچ وجه مانع نیروهای مسلح نمی‌شود و افزود که «اکثریت سربازان» در کنار ما هستند. این یک کودتای نظامی نیست، این یک راهپیمایی عدالت است. این جنگ سالار ماه‌هاست که با مقامات ارشد نظامی بحث می‌کند و از شویگو بر سر شکست‌های میدان جنگ جدا می‌شود. 

پریگوژین همچنین گفت که رهبری روسیه می‌توانست با مذاکره با رئیس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، از جنگ جلوگیری کند. در حالی که فرمانده واگنر مراقب بود مستقیماً به رئیس‌جمهور روسیه حمله نکند، پریگوژین چندین تصمیم گرفته شده توسط پوتین را زیر سوال برد، از جمله تصمیم کرملین برای مبادله بیش از ۱۰۰ اسیر با ویکتور مدودچوک متحد نزدیک پوتین. پریگوژین همچنین رهبری نظامی روسیه را به دروغگویی به مردم در مورد میزان تلفات و شکست‌های خود در اوکراین متهم کرد و گفت که ارتش روسیه در حال عقب‌نشینی از همه جهات است و خون‌های زیادی می‌ریزد و آنچه به ما می‌گویند، عمیق‌ترین فریب است.

«تاتیانا استانووایا» تحلیل‌گر روسیه گفت: پریگوژین به انتها رسیده است. پایان کار پریگوژین و واگنر قریب‌الوقوع است. هیچ نشانه‌ای فوری مبنی بر اینکه تسلط ولادیمیر پوتین بر قدرت در خطر است وجود ندارد اما این عملیات احتمالاً به جایگاه پوتین آسیب می‌رساند.

پریگوژین کیست؟

پریگوژین، بنیان‌گذار و فرمانده گروه واگنر و از نزدیکان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه است. پریگوژین گاهی «آشپز پوتین» نامیده می‌شود، زیرا او صاحب رستوران‌ها و شرکت‌های پذیرایی است که برای کرملین خدمات ارائه می‌دهند. شرکت‌های زنجیره‌ای پخت غذا به واسطه آشنایی با پوتین، رشد چشمگیر داشته است و از وی اصطلاحاً به سرآشپز پوتین یاد می‌شود، در حالی که او صاحب شرکت‌های تولید غذاست که وظیفه پذیرایی‌های کرملین را بر عهده دارند. او پس از سال‌ها انکار ارتباط خود با گروه واگنر، سرانجام در ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۲ تایید کرد که بنیان‌گذار آن بوده است.

در اوج اولین حمله مخفی روسیه به شرق اوکراین، در تابستان ۲۰۱۴ گروهی از مقامات ارشد روسیه در مقر وزارت دفاع، ساختمانی باشکوه از دوران استالین در سواحل رودخانه مسکوا جمع شدند. آنها آنجا بودند تا یوگنی پریگوژین را ملاقات کنند، مردی میانسال با سر تراشیده و لحن درشت که بسیاری از حاضران در اتاق او را فقط به عنوان مسئول قراردادهای پذیرایی ارتش می‌شناختند. اکنون پریگوژین نوع دیگری از تقاضا داشت. او زمینی را از وزارت دفاع می‌خواست که بتواند از آن برای آموزش «داوطلبانی» استفاده کند که هیچ ارتباط رسمی با ارتش روسیه نداشتند اما همچنان می‌توانستند برای جنگ با روسیه استفاده شوند.

بسیاری در وزارتخانه رفتار پریگوژین را دوست نداشتند اما او روشن کرد که این درخواست عادی نیست. او با استفاده از نام مستعار ولادیمیر پوتین که برای تاکید بر نزدیکی او به رئیس‌جمهور طراحی شده بود به مقامات دفاعی گفت: «دستورات از طرف پاپا صادر شده است. از زمان تصمیم پوتین در سال گذشته برای آغاز یک تهاجم تمام عیار به اوکراین، واگنر دوباره تمرکز خود را روی همسایه روسیه متمرکز کرده است. طبق تخمین‌های اطلاعاتی غرب، صفوف آن به حدود ۵۰۰۰۰ نفر افزایش یافته از جمله ده‌ها هزار زندانی سابق که اغلب شخصاً توسط پریگوژین از زندان‌های اطراف روسیه به خدمت گرفته شده‌اند. در اوایل این ماه در حالی که نیروهای پریگوژین شهر سولدار اوکراین، اولین دستاورد سرزمینی مسکو در جنگ از تابستان را به تصرف خود در آوردند، پریگوژین ویدئویی منتشر کرد که در آن از واگنر به عنوان «احتمالاً با تجربه‌ترین ارتش در جهان امروز» ستایش کرد. پریگوژین به عنوان ظالم‌ترین فرمانده در میان کسانی که تهاجم وحشتناک روسیه را رهبری کنند، شهرت پیدا کرده است. به نظر می‌رسد که او به طور ضمنی ویدئویی را تایید می‌کند که نشان می‌دهد با پتک، قتل یک فراری واگنر را نشان می‌دهد که ظاهراً توسط اوکراینی‌ها در تبادل زندانی بازگردانده شده بود. پریگوژین در آن زمان در بیانیه‌ای گفت: «مرگ سگ برای سگ». گاردین با افراد زیادی که طی سال‌ها پریگوژین را می‌شناختند صحبت کرده است و بسیاری از آنها خواستار ناشناس ماندن بودند تا آزادانه صحبت کنند تا داستان او را جمع‌آوری کنند. از این مکالمات، تصویری از یک مکر بی‌رحم ظاهر می‌شود که حین بالا آمدن به اوج نسبت به مافوق‌های اجتماعی و غالباً ظالم بود. تاجری که پریگوژین را در دهه ۱۹۹۰ می‌شناخت، می‌گوید: «او باهوش و با استعداد است و برای رسیدن به خواسته‌اش از هیچ چیزی کوتاه نمی‌آید».

طی سال‌ها، پریگوژین دشمنان زیادی پیدا کرده است: شرکای تجاری سابق که احساس می‌کنند فریب خورده‌اند، ژنرال‌های ارتش که او به عنوان بروکرات‌های مقید به میز از او انتقاد کرده و مقامات ارشد امنیتی که می‌ترسند او بلندپروازی‌هایی برای به دست گرفتن قدرت سیاسی داشته باشد. اما تاکنون، او لطف مهم‌ترین حامی خود را حفظ کرده است؛ مردی که او را پاپا می‌نامد.

بیانیه پوتین برای حفظ آرامش 

پس از اتفاقات روی داده، پوتین که یکی از بزرگ‌ترین نزدیکانش را در حال شورش می‌بیند، بیانیه‌ای برای آرام کردن وضعیت صادر کرد. پوتین که توسط نیروهای امنیتی به منطقه امن و نامعلوم انتقال داده شده در این بیانیه گفت: «من شهروندان روسیه، پرسنل نیروهای مسلح، سازمان‌های اجرای قانون و سرویس‌های ویژه به سربازان و فرماندهانی که اکنون در مواضع رزمی خود می‌جنگند، حملات دشمن را قهرمانانه دفع می‌کنند، مورد خطاب قرار می‌دهم. من این را می‌دانم و دیشب دوباره با فرماندهان همه جهات در این باره صحبت کردم. من همچنین کسانی را مورد خطاب قرار می‌دهم که با فریب یا تهدید به یک ماجراجویی جنایتکارانه کشیده شدند و در مسیر یک جنایت جدی، شورش مسلحانه قرار گرفتند. آنچه ما با آن روبه‌رو هستیم دقیقاً یک خیانت است. جاه‌طلبی‌های زیاد و منافع شخصی منجر به خیانت شد. خیانت به کشور، مردم ما و به هدفی که برای آن سربازان و فرماندهان گروه واگنر دوشادوش سایر واحدها و زیر واحدهای ما جنگیدند و جان باختند. قهرمانانی که سولدار و آرتیوموفسک، شهرها و شهرهای دونیاس را آزاد کردند برای نووروسیا و اتحاد جهان روسی جنگیدند و جان خود را دادند. به نام و جلال آنها نیز کسانی خیانت کردند که سعی در سازماندهی شورشی دارند و کشور را به سوی هرج‌ومرج و برادرکشی سوق می‌دهند. برای شکست و در پایان و تسلیم. کسی که شورش نظامی را سازماندهی و آماده کرد و علیه همرزمانش اسلحه بلند کرد به روسیه خیانت کرد و پاسخگوی آن خواهند بود و من از کسانی که به این جنایت کشیده می‌شوند، می‌خواهم که مرتکب یک اشتباه مرگبار و غم‌انگیز و منحصر به‌فرد نشوند و تنها انتخاب درست را انجام دهند، دست از شرکت در اعمال جنایتکارانه بردارند. من معتقدم آنچه که برای ما عزیز و مقدس است، حفظ و دفاع خواهیم کرد و همراه با میهن خود بر هر آزمایشی غلبه خواهیم کرد و حتی قوی‌تر خواهیم شد.»

آن سوی سکه

در آن سوی سکه و روی دیگر وقایع زلنسکی و مردم اوکراین خوشحال‌ترین‌ها هستند. آنها هم نظاره‌گر صحنه هستند هم به ضد حمله خود شدت بخشیده‌اند. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین بلافاصله به تحولات جاری در روسیه واکنش نشان داد. زلنسکی با انتشار یک پست در کانال تلگرامش نوشت: هر کسی که راه شر را انتخاب کند خودش را نابود می‌کند و ضعف روسیه آشکار است. زلنسکی نوشت: هر چه روسیه بیشتر نیروها و مزدوران خود را در اوکراین نگه دارد، آشوب، درد و مشکلات بیشتری برای خودش رقم خواهد زد. روسیه برای پوشاندن ضعف و حماقت دولتش از تبلیغات استفاده کرد و اکنون هرج‌ومرج در حدی است که هیچ دروغی نمی‌تواند آن را پنهان کند و پشت همه اینها یک نفر است. هرچند او قادر به انجام کار دیگری نیست. ضعف روسیه آشکار است.

سرانجام سرکشی مزدوران

 بعید به نظر می‌رسد که گروه واگنر موفق به سقوط مسکو و پوتین شود اما آنچه مشخص است؛ پوتین بعد از شورش واگنر حتی اگر بر صندلی قدرت بماند دیگر آن پوتین سابق نیست. از قدرت وی به طرز چشمگیری کاسته خواهد شد و وی را در معرض شکست جدی قرار خواهد داد. باید دید روند تحولات در مسکو در روزهای آینده به کدام سو خواهد رفت.