نفت ایران از سکه می‌افتد؟

رهبران ایران می گویند تحریم‌ها فقط زمان تولید نفت از ذخایر عظیمش را به تأخیر انداخته و جهان در نهایت به این ذخایر نفتی نیاز خواهد داشت.

اما سرعت روزافزون انتقال منابع انرژی جهان به سمت مصرف سوخت‌هایی با کربن پایین‌تر ، همراه با تأثیر پاندمی COVID-19 بر تقاضای انرژی، پیش‌بینی‌هایی درباره زمان اوج تقاضا در دنیا ارائه داده است- نقطه‌ای که ورای آن میزان مصرف به طور دائمی سقوط خواهد کرد.

برخی از مقامات ایرانی، از جمله بیژن زنگنه، وزیر نفت، بارها و بارها گفته‌اند که تهران باید تولید را به سرعت به حداکثر برساند -قبل از اینکه تقاضای نفت محو شود و رقبای تولید کننده سهم بازار را از آن خود کنند.

این ایده اما از سوی جناح‌هایی که آن را به مثابه خیانت به نسل‌های آینده می‌دانند، پس زده می‌شود.

 ایمان ناصری، مدیر عامل بخش خاورمیانه به مشاوره انرژی FGE گفت: "روایت غالب همچنان این است که تولید را به مدت طولانی بهینه نگه دارید -بدون اینکه متوجه باشید زمان کوتاه است- و از صادرات نفت به عنوان ماده اولیه جلوگیری کنید -بدون درک اینکه تجارت مواد پالایشی ممکن است در درازمدت تجارت سودآوری نباشد".

پس از انتخاب بایدن، دولت ایران تحت ریاست جمهوری حسن روحانی در ماه دسامبر به وزارت نفت دستور داد ظرف سه ماه تأسیسات تولید و فروش نفت خام را با ظرفیت کامل فعلی آماده کند.

به شرط برداشته شدن تحریم ها ، تحلیلگران می گویند ایران می تواند ظرف چند ماه تولید خود را از 2.1 میلیون بشکه در روز، به سطح قبل از تحریم یعنی 3.8 میلیون بشکه در روز برساند.

اما پارلمان ایران هفته گذشته پیش نویس بودجه سال بعدی ایران -که از مارس آغاز می‌شود-  مبتنی بر تولید 2.3 میلیون بشکه در روز را رد کرد، زیرا نمایندگان مجلس در مورد هرگونه تخفیف فوری در تحریم‌ها تردید دارند.

(گرافیک: ظرفیت تولید نفت ایران)

رقبا

چندین دهه اخلال به دلیل تحریم ها به این منجر شده که ایران حتی برای حفظ ظرفیت موجود تلاش کند، چه رسد به اینکه به پتانسیل خود برسد.

داده های سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC) نشان می‌دهد که بیشتر رقبای تولیدکننده در منطقه از جمله امارات متحده عربی، عراق و عربستان سعودی، طی 20 سال گذشته، هر یک تولید خود را یک تا دو میلیون بشکه در روز افزایش داده اند و همچنین ظرفیت بیشتری ایجاد کرده‌اند، 

حتی قبل از تحریم های جدید در سال 2018 ، سخت گیری های موجود باعث شده بود که تولید ایران بسیار کمتر از 6 میلیون بشکه در روز باشد که این کشور قبل از انقلاب اسلامی خود در سال 1979 تولید می‌کرد.

زنگنه در ماه دسامبر از یک طرح بلند پروازانه برای افزایش ظرفیت تولید به بیش از 6.5 میلیون بشکه در روز در سال 2040 رونمایی کرد. اما تحلیلگران معتقدند که این طرح غیرواقع‌گرایانه است.

ناصری گفت: "قطعاً از اواسط سال 2018 ظرفیت تولید از دست رفته است و تحریم ها آسیب‌هایی را وارد کرده است."

وی افزود: "ممکن است تولید ایران طی چندماه به سطح قبل از تحریم برسد ، اما رسیدن به سطوح فراتر از آن، به زمان بیشتر و سرمایه گذاری قابل توجهی نیاز دارد."

ارزیابی‌های حاصل از ردیابی تانکرها نشان می دهد که صادرات ایران در سال 2018 به 2.8 میلیون بشکه در روز رسیده بود ، اما در سال 2020 به حدود 300هزار بشکه در روز کاهش یافته است.

 یک منبع صنعتی خواست نامش فاش نشود گفت: در همین زمان، کمبود بودجه و کاهش صادرات، شرکت‌های انرژی ایرانی را مجبور کرد تعداد چاه‌های نفت تازه حفر شده را از 300 چاه در سال 2018 به 100 چاه در سال 2020 تقلیل دهند، و پتانسیل رشد را بیشتر محدود کند.

امسال مقامات ایرانی اعلام کردند که صادرات به طور قابل توجهی افزایش یافته است زیرا انتخاب بایدن باعث شد برخی از خریداران تمایل بیشتری برای خرید نفت خام ایران داشته باشند. یک قانونگذار ارشد رقمی بالغ بر 900 هزار بشکه در روز اعلام کرد.

(گرافیک: تولید و ظرفیت نفت خام و میعانات گازی ایران)

Rystad Energy پیش بینی می‌کند که در صورت لغو تحریم ها، سطح تولید ایران می تواند تا سال 2023 از 4 میلیون بشکه در روز فراتر رود.

مرکز مشاوره انرژی FGE نیز پیش‌بینی می‌کند که تولید ایران تا سال 2025 از 4 میلیون بشکه در روز فراتر برود و تا قبل از شروع سقوط تولید در سال 2037 تا سقف حدود 5 میلیون بشکه در روز خواهد بود.

اما نفت خام ایران نیز اکثراً سنگین و ترش است که تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از آن بیشتر از نفت خام سبک‌تر است و مطابق استانداردهای زیست محیطی، هزینه‌های پردازش بالاتری دارد و این فقط کار را سخت تر می‌کند.

سارا وخشوری ، بنیانگذار و رئیس موسسه انرژی بین الملل SVB گفت: عربستان سعودی ، روسیه ، ایالات متحده و شرکت های بزرگ انرژی در تأمین بخش عمده‌ای از سهم بازار نفت در میان مدت و بلند مدت بسیار جلوتر از ایران هستند."

(تولید نفت در 30 سال گذشته)