فرمول سحرآمیز نجات برجام چیست؟

کوروش احمدی، درباره این موضوع می‌گوید: «برداشتن سپاه از این لیست تأثیری عملی بر تحریم سپاه، اشخاص و نهادهای مرتبط با آن نخواهد داشت و بیشتر جنبه سمبلیک و نمادین دارد.

کورش احمدی، دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل، در پاسخ به این سؤال که چقدر احتمال دارد بن‌بست موجود در مذاکرات وین شکسته شود؟ گفت: در 18 اسفند ماه گذشته انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا، طی توئیتی اعلام کرد که دیگر هیچ مذاکرات کارشناسی یا نشست رسمی در ارتباط با احیای برجام برگزار نخواهد شد و اظهار امیدواری کرد که تصمیمات سیاسی لازم برای تکمیل مذاکرات اتخاذ شود. دو روز بعد سخنگوی وزارت خارجه ایران هم گفت بالای ۹8 درصد متن پیش‌نویس توافق برای احیای برجام به صورت مشترک نگاشته شده است. 

خبری از تصمیمات سیاسی نیست

او افزود: مورا حدود هیجده روز بعد به تهران و متعاقباً به واشنگتن سفر کرد و ظاهراً هدفش کمک به اتخاذ تصمیمات سیاسی بود؛ اما اکنون بعد از حدود یک ماه و نیم هنوز خبری از تصمیمات سیاسی که مورا به دنبال آن بوده نیست. در این فاصله نکته‌ای که بیش از دیگر نکات شنیده شده، مسئله لیست گروه‌های تروریستی وزارت خارجه آمریکا یا  FTO و حذف نام سپاه از آن است. بعید نیست که در میان تصمیمات سیاسی باقیمانده این موضوع اگر تنها موضوع نباشد، حداقل مهم‌ترین موضوع باشد.

خروج سپاه از لیست سیاه تأثیری بر تحریم آن ندارد

این تحلیلگر مسائل سیاسی بین‌المللی در ادامه عنوان کرد: اگرچه ممکن است پافشاری طرفین بر موضع خود در مورد ادامه حضور سپاه در این لیست موجب تعلیق یا بن‌بست موجود باشد، اما اصلاً منطقی نیست که چنین موضوعی، احیای برجام را که مسئله‌ای بسیار مهم است، به محاق برده باشد.

او گفت: این موضوعی است که عمدتاً جنبه نمادین یا سمبلیک دارد. برداشتن سپاه از این لیست تأثیری عملی بر تحریم سپاه، اشخاص و نهادهای مرتبط با آن نخواهد داشت؛ زیرا سپاه براساس برخی ادعاهای مرتبط با حقوق بشر و تروریسم و موشکی توسط قوانین کنگره و برخی فرمان‌های اجرایی رئیس‌جمهور آمریکا تحریم شده بود و برجام 94 هم موجب لغو این تحریم‌ها نشده بود. به‌علاوه نام سپاه بر روی لیست SDGT وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز قرار دارد.

دو فاکتور مهم در تصمیم‌گیری بایدن

احمدی در پاسخ به این سؤال که پیش‌بینی شما از مذاکرات وین چیست؟ تأکید کرد: با توجه به اینکه مسائل باقیمانده عمدتاً سیاسی است و تصمیم در مورد آن را باید عالی‌ترین مقامات در دو کشور اتخاذ نمایند، مشکل می‌توان سرانجام کار را پیش‌بینی کرد؛ زیرا به‌طور طبیعی مقامات عالی‌رتبه سیاسی به تأثیر تصمیم خود بر معادلات سیاسی داخلی و خارجی توجه دارند؛ برای مثال روشن است که سیاست داخلی آمریکا و نیز روابط آمریکا با کشورهای منطقه دو فاکتور بسیار مهم در چگونگی تصمیم‌گیری رئیس‌جمهور آمریکا در مورد لیست FTO  هستند.

جمهوری‌خواهان به دنبال قانونی کردن حضور سپاه در لیست سیاه

این دیپلمات پیشین اضافه کرد: واقعیت این است که طی یکی دو ماه گذشته جریان‌های زیادی در داخل آمریکا و در منطقه خاورمیانه برای تأثیرگذاری بر تصمیم نهایی دولت بایدن در مورد ماندن یا حذف نام سپاه از این لیست فعال شده‌اند. جمهوری‌خواهان که همیشه مخالف برجام بوده‌اند، بر فعالیت‌های تخریبی خود افزوده‌اند و اخیراً هم در تلاش‌اند تا با افزودن جملاتی بر لایحه بودجه دفاعی قرار داشتن سپاه در لیست FTO را قانونی کرده و مانع اقدام یک‌جانبه دولت در مورد حذف آن شوند. آنها همچنین مشغول تدارک طرحی برای تصویب «قانون فشار حداکثری» هستند، که در صورت تصویب، دست دولت را برای تعلیق اکثر تحریم‌ها علیه ایران می‌بندد.

کورش احمدی عنوان کرد: تاکنون 130 جمهوری‌خواه در مجلس نمایندگان بانی این طرح شده‌اند و امیدوارند که شمارشان تا قبل از تابستان به دویست نماینده افزایش یابد. همچنین، با توجه به جدیت رژیم اسرائیل در این مورد، لابی اسرائیل در آمریکا نیز بسیار فعال شده است. 

خروج سپاه از لیست سیاه جنبه حیثیتی یافته است

او با اشاره به سیاست دموکرات‌ها در قبال ایران و برجام تصریح کرد: در بین دموکرات‌ها نیز علاوه بر آن دسته که از قبل مخالف برجام بوده‌اند، اکنون شماری که اختصاصاً مخالف حذف نام سپاه از لیست هستند، به آنها اضافه شده‌اند. به‌علاوه، در پیش بودن انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در نوامبر بر حساسیت قضایا افزوده است.

کوروش احمدی تأکید کرد: ازسوی‌دیگر در ایران نیز صرف‌نظر کردن از این خواسته مشکلات خود را دارد. ظاهراً قضیه با توجه به نمادین بودن آن تا حدی جنبه حیثیتی یافته و صرف‌نظر کردن از این خواسته دشوار شده است؛ خاصه آنکه ظاهراً تکلیف برخی از دیگر خواسته‌های ایران مانند ضمانت و راستی‌آزمایی و لغو تحریم‌ها به جای تعلیق و ترتیب و توالی اجرای تعهدات طرفین نیز کاملاً روشن نیست و نمی‌دانیم که در سندی که مذاکره شده، تکلیف این موضوعات چه شده است.

ایران عقب‌نشینی می‌کند؟

او در پاسخ به این سؤال که تا چه حد احتمال اینکه ایران بخواهد بر سر قضیه تحریم سپاه به نوعی کوتاه بیاید؟ اظهار کرد: با توجه به نکاتی که گفتم ظاهراً عقب‌نشینی برای دو دولت ایران و آمریکا به دلایل سیاست داخلی ممکن است بسیار دشوار شده باشد؛ در نتیجه در این قبیل موارد معمولاً در روابط بین‌الملل تمرکز بر روی یافتن یک فرمول مرضی‌الطرفین که به نوعی متضمن حفظ آبرو برای طرفین باشد، قرار می‌گیرد. گزارش‌های پراکنده حاکی از  این است که طی یکی دو ماه گذشته تلاش‌هایی برای یافتن یک فرمول سحرآمیز در جریان بوده و پیشنهاداتی هم مطرح شده که هنوز به جایی نرسیده است. این تلاش‌ها ظاهراً هنوز ادامه دارد.

فرمول سحرآمیز برای نجات برجام

این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌المللی با اشاره به گفت‌وگوی تلفنی جوزپ بورل و وزیر امور خارجه کشورمان تشریح کرد: تماس تلفنی جوزپ بورل با آقای امیرعبداللهیان و سخنان سخنگوی وزیر خارجه در مورد ادامه تماس‌ها بین اعضای برجام و تلاش برای برگزاری نشستی برای ازسرگیری مذاکرات همگی گویای تلاش‌هایی برای یافتن آن فرمول سحرآمیز است. به‌هرحال، هنوز نمی‌توان از بن‌بست قطعی سخن گفت و باید امیدوار بود که طرفین راضی نشوند زحمات یک‌ساله بر باد رفته و احیاناً کنترل بحران از دست مذاکره کنندگان خارج شود.

سپاه با دولت همراهی می‌کند؟

کورش احمدی در پاسخ به این سؤال که سپاه تا چه حد ممکن است در ارتباط با این موضوع همراه دولت باشد؟ اشاره کرد: اطلاع مستندی در این مورد نداریم. آقای امیرعبداللهیان چندی پیش از آمادگی سپاه برای ازخودگذشتگی گفت و از اینکه سپاه راضی نیست که در صورت رفع بقیه موانع صرف ماندن یا نماندن نام سپاه در لیست کذایی موجب به‌هم‌خوردن توافق شود. البته این اظهارات واکنش‌های منفی چندی را در پی داشت. به‌هرحال این تصمیمی است که مقامات عالی‌رتبه سیاسی باید بگیرند و قاعدتاً سپاه به عنوان یک نهاد نظامی تابع سلسله‌مراتب فرماندهی خواهد بود.

دیپلمات پیشین کشورمان در سازمان ملل در این‌باره که کارشکنی‌های روسیه چقدر برای ایران هزینه‌زا شده است؟ گفت: قطعاً نمی‌توان هرگونه اثرگذاری بحران اوکراین بر مذاکرات احیای برجام را منکر شد. روسیه قطعاً از حل مسئله برجام و رفع تحریم‌های ایران در این مقطع زمانی که منجر به سرازیر شدن نفت ایران به بازار و کاهش بهای نفت خواهد شد، خوشحال نخواهد شد. به‌علاوه، رفع یکی از دغدغه‌های مهم غرب در خاورمیانه  از طریق احیای برجام نیز در این شرایط دشوار نباید مطلوب دولت روسیه باشد. بااین‌حال نمی‌توان با قطعیت گفت که آیا بحران اوکراین نیز در پس ذهن مقامات کشورهای ذی‌ربط قرار دارد و در ایجاد بن‌بست موجود بی‌تأثیر بوده یا نبوده است. این موضوعی است که در غیاب مستندات کافی نمی‌توان نظری در مورد آن داد.