ناگفته هایی از 4 روز درگیری بین دو همسایه مجهز به سلاح هسته‌ای/ جنگنده ای که سقوطش جهان را شگفت‌زده کرد

دهلی‌نو، اسلام‌آباد را متهم کرده بود که از شبه‌نظامیانی حمایت کرده که ماه قبل در کشمیر هند دست به حمله‌ای زده و ۲۶ غیرنظامی را کشته بودند. هرچند اسلام‌آباد هرگونه دخالت در این حمله را رد کرد، اما هند وعده پاسخ داد؛ پاسخی که در نخستین ساعات ۷ مه با حملات هوایی به خاک پاکستان عملی شد.

صِدّو دستور به حرکت جنگنده‌های چینی J-10C که از ارزشمندترین تجهیزات نیروی هوایی پاکستان به‌شمار می‌روند را صادر کرد. یکی از مقامات ارشد نیروی هوایی پاکستان (PAF) که در آن شب در اتاق عملیات حاضر بود، گفت که صِدّو به نیروهایش دستور داده بود تا جنگنده‌های «رافال» هند را هدف قرار دهند، هواپیمای جنگی ساخت فرانسه که نگین ناوگان هوایی هند به‌شمار می‌رود و تاکنون هرگز در نبرد سرنگون نشده بود. این مقام گفت: «او رافال‌ها را می‌خواست.»

به گفته کارشناسان، در نبردی که حدود یک ساعت در تاریکی شب ادامه داشت، حدود ۱۱۰ فروند هواپیما درگیر بودند، که آن را به بزرگ‌ترین نبرد هوایی جهان در چند دهه اخیر تبدیل کرد. به گفته مقامات آمریکایی، دست‌کم یک فروند رافال در این درگیری توسط جنگنده‌های J-10 سرنگون شده است. سقوط این جنگنده بسیاری از کارشناسان نظامی را شگفت‌زده کرد و پرسش‌هایی را درباره کارآمدی تجهیزات نظامی غربی در برابر جایگزین‌های آزمایش‌نشده ساخت چین مطرح کرد.

پس از انتشار خبر سرنگونی رافال، سهام شرکت «داسو» (Dassault)، سازنده این جنگنده، با افت مواجه شد. اندونزی که پیش‌تر سفارش‌هایی برای خرید رافال داده بود، اعلام کرده اکنون در حال بررسی خرید J-10 است؛ تحولی که موفقیت بزرگی برای تلاش‌های چین در فروش این جنگنده به بازارهای بین‌المللی به‌شمار می‌رود.

اما طبق مصاحبه‌های خبرگزاری رویترز با دو مقام هندی و سه مقام پاکستانی، مشکل اصلی نه در عملکرد جنگنده رافال، بلکه در یک خطای اطلاعاتی از سوی هند بود؛ خطایی که به برد موشک چینی PL-15 - شلیک‌شده از سوی جنگنده J-10 - مربوط می‌شد. چین و پاکستان تنها کشورهایی هستند که هم جنگنده‌های J-10، معروف به «اژدهای پرتوان»، و هم موشک‌های PL-15 را در اختیار دارند و به‌صورت عملیاتی به کار می‌برند. این خطای اطلاعاتی باعث شد خلبانان رافال به‌اشتباه تصور کنند که خارج از برد آتش نیروهای پاکستانی هستند. به گفته مقامات هندی، این باور بر اساس برآورد رایج از برد نسخه صادراتی موشک PL-15 شکل گرفته بود، که آن را حدود ۱۵۰ کیلومتر می‌دانستند.

یکی از مقامات نیروی هوایی پاکستان گفت: «ما آن‌ها را در کمین گرفتار کردیم». او همچنین افزود که اسلام‌آباد برای گمراه‌سازی خلبانان هندی، یک حمله جنگ الکترونیک علیه سامانه‌های دهلی‌نو انجام داد. البته مقامات هندی اثربخشی این اقدامات را زیر سؤال برده‌اند.

جاستین برانک، کارشناس نبردهای هوایی از اندیشکده سلطنتی خدمات متحد در لندن (RUSI)، گفت: «هندی‌ها انتظار نداشتند که به آن‌ها شلیک شود... و موشک PL-15 به‌وضوح در بردهای بلند بسیار توانمند است.»

به گفته مقامات پاکستانی، موشکی که رافال را ساقط کرد، از فاصله‌ای حدود ۲۰۰ کیلومتر شلیک شده بود؛ مقامات هندی برد حتی بیشتری را مطرح کرده‌اند. در صورت صحت این ادعا، این حمله یکی از دوربردترین درگیری‌های ثبت‌شده هوا به هوا در جهان به‌شمار می‌رود.

دهلی‌نو رسماً سرنگونی هیچ رافالی را تأیید نکرده، اما فرمانده نیروی هوایی فرانسه در ژوئن اعلام کرد که شواهدی مبنی بر سقوط یک فروند رافال و دو هواپیمای دیگر متعلق به هند، از جمله یک جنگنده روسی سوخو، دیده است. یکی از مدیران ارشد شرکت داسو نیز در همان ماه به قانون‌گذاران فرانسوی گفته بودند که هند یک فروند رافال را در جریان عملیات از دست داده، اگرچه جزئیات بیشتری در اختیار نداشت.

ارتش پاکستان در پاسخ به پرسش‌های رویترز به اظهارات پیشین سخنگوی خود اشاره کرد که گفته بود: «آمادگی حرفه‌ای و اراده راسخ ما مهم‌تر از نوع تسلیحاتی است که به‌کار گرفته‌ایم.»

«آگاهی موقعیتی»

رویترز با هشت مقام پاکستانی و دو مقام هندی گفتگو کرده تا روایتی جامع از آن نبرد هوایی  که آغاز چهار روز درگیری بین دو همسایه مجهز به سلاح هسته‌ای بود، گردآوری کند.

مقامات پاکستانی و هندی گفتند که اسلام‌آباد نه‌تنها از عنصر غافلگیری از نظر برد موشک‌ها بهره‌مند بود، بلکه موفق شده بود با اتصال مؤثرتر تجهیزات نظامی خود به شبکه‌های نظارتی زمینی و هوایی، تصویری روشن‌تر از میدان نبرد به‌دست آورد. این نوع شبکه‌ها که به «زنجیره کُشتار» (kill chain) معروف‌اند، به یکی از ارکان کلیدی جنگ‌های مدرن تبدیل شده‌اند.

چهار مقام پاکستانی گفتند که آن‌ها با اتصال سنسورها و سامانه‌های هوایی، زمینی و فضایی، زنجیره کشتاری چندبعدی ایجاد کرده‌اند. دو تن از این مقامات گفتند این شبکه شامل سامانه‌ای موسوم به «Data Link 17» بوده که توسط پاکستان طراحی شده و امکان اتصال تجهیزات نظامی چینی به دیگر سامانه‌ها، از جمله یک هواپیمای شناسایی ساخت سوئد، را فراهم کرده است.

به گفته کارشناسان، این سامانه به جنگنده‌های J-10 که در نزدیکی مرز هند پرواز می‌کردند اجازه می‌داد تا از رادارهای هواپیمای شناسایی که در فاصله‌ای دورتر پرواز می‌کرد، داده دریافت کنند. این بدان معناست که جنگنده‌های چینی می‌توانستند رادارهای خود را خاموش کنند و بدون شناسایی شدن، به‌صورت پنهانی عمل کنند.

مقامات هندی گفتند دهلی‌نو نیز در حال تلاش برای ایجاد شبکه‌ای مشابه است، اما این فرآیند پیچیده‌تر است؛ چرا که هند جنگنده‌ها و تجهیزات نظامی خود را از طیف گسترده‌ای از کشورهای صادرکننده تهیه کرده است.

ژنرال بازنشسته نیروی هوایی بریتانیا، گرگ بگ‌ول، که اکنون از اعضای اندیشکده RUSI است، گفت این رویداد به‌تنهایی برتری قطعی جنگ‌افزارهای چینی یا غربی را اثبات نمی‌کند، اما نشان می‌دهد داشتن اطلاعات درست و بهره‌گیری صحیح از آن تا چه اندازه حیاتی است. او گفت: «برنده این نبرد، طرفی بود که آگاهی موقعیتی بهتری داشت.»

تغییر در تاکتیک‌ها

پس از آن‌که هند در نخستین ساعات ۷ مه اهدافی در خاک پاکستان را که «زیرساخت‌های تروریستی» خواند، مورد حمله قرار داد، ژنرال صِدّو دستور داد اسکادران‌های نیروی هوایی پاکستان از حالت دفاعی به حالت تهاجمی تغییر وضعیت دهند.

پنج مقام نیروی هوایی پاکستان گفتند که هند حدود ۷۰ فروند هواپیما به میدان آورد، رقمی که بیش از پیش‌بینی‌های آن‌ها بود و برای موشک‌های PL-15 پاکستان، محیطی مملو از اهداف فراهم کرد. هند تاکنون مشخص نکرده که دقیقاً چند هواپیما در عملیات شرکت داشته‌اند.

به گفته بگ‌ول، نبرد هوایی ۷ مه اولین درگیری بزرگ دوران مدرن بود که در آن از جنگ‌افزارهایی با قابلیت حمله فراتر از میدان دید استفاده شد. او تأکید کرد که در طول این نبرد، هواپیماهای هر دو کشور همواره در حریم هوایی خود باقی مانده بودند.

پنج مقام پاکستانی گفتند که یک حمله الکترونیکی علیه سامانه‌ها و تجهیزات ارتباطی هند، آگاهی موقعیتی خلبانان رافال را کاهش داد. اما دو مقام هندی گفتند که جنگنده‌های رافال در طول درگیری‌ها کور نشده بودند و ماهواره‌های هند نیز مورد اختلال قرار نگرفته‌اند. با این حال، آن‌ها اذعان کردند که پاکستان توانسته عملکرد سیستم‌های جنگنده سوخو را مختل کند، که دهلی‌نو اکنون در حال ارتقاء آن‌هاست.

وابسته نظامی هند در جاکارتا در یک سمینار دانشگاهی اظهار داشت که هند تنها به این دلیل چند هواپیما از دست داد که «رهبری سیاسی، نیروی هوایی را از حمله به تأسیسات نظامی و سامانه‌های پدافندی پاکستان منع کرده بود.» ژنرال آنیل چوهان، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح هند نیز پیش‌تر به رویترز گفته بود که دهلی بلافاصله پس از تلفات اولیه «تاکتیک‌ها را اصلاح کرد».

پس از نبرد هوایی ۷ مه، هند شروع به هدف‌گیری زیرساخت‌های نظامی پاکستان کرد و حضور خود را در آسمان‌ها به نمایش گذاشت. به گفته مقامات دو طرف، موشک‌های مافوق صوت بومی هند، موسوم به «براهموس» (BrahMos)، بارها از میان سامانه‌های دفاع هوایی پاکستان عبور کردند.

در تاریخ ۱۰ مه، هند اعلام کرد که دست‌کم ۹ پایگاه هوایی و سایت راداری در پاکستان را هدف قرار داده است. همچنین، به گفته مقامات هندی و پاکستانی، یک هواپیمای شناسایی که در آشیانه‌ای در جنوب پاکستان بود نیز مورد اصابت قرار گرفت. در همان روز، پس از مذاکرات مقامات آمریکایی با طرفین، آتش‌بس برقرار شد.

«اطلاعات زنده»

در پی این وقایع، ژنرال راهول سینگ، معاون ارتش هند، پاکستان را متهم کرد که در طول درگیری‌ها از چین «اطلاعات زنده» دریافت کرده - اشاره‌ای به داده‌های راداری و ماهواره‌ای. او هیچ‌گونه مدرکی ارائه نداد و اسلام‌آباد این ادعا را رد کرده است.

سخنگوی وزارت خارجه چین، مائو نینگ، در پاسخ به پرسشی در یک نشست خبری در ماه ژوئیه درباره همکاری نظامی چین و پاکستان گفت: «این همکاری بخشی از تعاملات عادی بین دو کشور است و متوجه هیچ کشور ثالثی نیست.»

به گفته دو مقام نیروی هوایی پاکستان، فرمانده نیروی هوایی چین، ژنرال وانگ گانگ، در ماه ژوئیه از پاکستان بازدید کرد تا درباره نحوه استفاده اسلام‌آباد از تجهیزات چینی برای ایجاد «زنجیره کشتار» (kill chain) علیه رافال گفتگو کند. ارتش پاکستان در بیانیه‌ای در ماه ژوئیه اعلام کرد که ژنرال وانگ «علاقه زیادی برای یادگیری از تجربیات میدانی پاکستان در عملیات چندبُعدی (Multi Domain Operations)» نشان داده است.