بازی مرموز پوتین | منطق جدید روابط روسیه و سوریه

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، در یک دیدار بسیار سرنوشت‌ساز برای آینده روابط روسیه و سوریه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در تاریخ ۱۵ اکتبر در مسکو با احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه دیدار کرد. اظهارات هر دو رهبر نشان می‌دهد که روابط دیرینه میان دو کشور همچنان آینده‌ای دارد. هرچند این آینده احتمالاً شامل تغییرات چشمگیری نسبت به وضعیت پیش از دسامبر ۲۰۲۴ خواهد بود، اما تحلیلگران انتظار دارند بخش قابل‌توجهی از پیوستگی‌های گذشته نیز حفظ شود.

بازتنظیم روابط

به گزارش العربی الجدید، در این نخستین دیدار، پوتین بر پیوندهای تاریخی میان دو کشور تأکید کرد و ابراز امیدواری کرد این روابط گسترش یابد. در مقابل، الشرع از یک «بازتنظیم روابط» سخن گفت که قرار است «ماهیت آن را بازتعریف کند» تا «استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه» تضمین شود.

کایل اورتون، تحلیلگر مستقل خاورمیانه، به العربی الجدید گفت: «دیدار الشرع با پوتین در مسکو نشان می‌دهد بدترین سناریوها برای روس‌ها در سوریه اتفاق نیفتاده است.» آرون لوند، پژوهشگر مؤسسه سنتری اینترنشنال، و تحلیلگر ارشد در آژانس تحقیقات دفاعی سوئد نیز با این ارزیابی موافق است. به عقیده او: «با توجه به شرایط موجود، به نظر می‌رسد روابط به‌خوبی پیش می‌رود. رفتن الشرع به مسکو و دست دادن با پوتین خودش نشانه‌ای از این موضوع است.»

دروازه آب‌های گرم

روابط استراتژیک مسکو و دمشق از دهه‌ها پیش و در دوران جنگ سرد شکل گرفت. سوریه یکی از معدود بندرهای آب گرم شوروی سابق و سپس روسیه را در بندر طرطوس در دریای مدیترانه در اختیار آنها گذاشت.

برای دهه‌ها، مسکو تأمین‌کننده اصلی تسلیحات سوریه بود. پس از آنکه او قیام مردمی و مسالمت‌آمیز علیه حکومتش را به‌شدت سرکوب کرد، روسیه از بشار اسد ابتدا به‌صورت دیپلماتیک و سپس نظامی حمایت کرد. 

روسیه در سپتامبر ۲۰۱۵ به‌صورت نظامی وارد جنگ شد و از پایگاه هوایی حمیمیم در استان لاذقیه برای عملیات بمب‌افکن‌های خود استفاده کرد. در سال ۲۰۱۷، اسد قراردادهای اجاره‌ بلندمدت دو پایگاه روسی را برای دست‌کم ۴۹ سال امضا کرد. به نظر می‌رسید آینده روسیه در سوریه برای دهه‌ها، اگر نه نسل‌ها، تضمین شده است، تا زمانی که گروه تحریم الشام در دسامبر ۲۰۲۴ به‌سرعت دمشق را تصرف کرد، اسد را به تبعید در مسکو فرستاد و به بیش از نیم قرن حاکمیت خاندان اسد پایان داد.

عمل‌گرایان بی‌‌باک و بازی هوشمندانه در شام

با تغییر حکومت در سوریه، آینده حضور نظامی و سرمایه‌گذاری‌های روسیه در این کشور تیره و مبهم به نظر می‌رسید. مسکو بلافاصله تلاش کرد تا با دولت جدید وارد تعامل دیپلماتیک شود تا شاید بخشی از موقعیت ممتاز خود را در کشور حفظ کند.

لوند گفت: «روسیه از زمان سقوط اسد، بازی‌اش را هوشمندانه پیش برده است. در دسامبر اوضاع برای مسکو بسیار بحرانی به نظر می‌رسید، اما حالا آنها به‌طور منظم با سوری‌ها دیدار می‌کنند. به احتمال زیاد، روسیه در نهایت رابطه‌ای قابل‌ قبول با دولت جدید سوریه خواهد داشت، حتی اگر این رابطه گرم نباشد». لوند همچنین اشاره کرد که الشرع و پوتین هر دو «عمل‌گرایان بی‌رحمی» هستند که مصمم‌اند اختلافات خود را پنهان نگه دارند و «هیچ‌کدام به دیگری اعتماد ندارند، اما هر زمان لازم باشد لبخند می‌زنند و دست می‌دهند».

کمی پیش از سفر الشرع، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، اعلام کرد که سوریه خواهان حفظ پایگاه‌های روسی در خاک خود است. او همچنین گفت روسیه ممکن است این پایگاه‌ها را به «مراکز بشردوستانه برای آفریقا» تبدیل کند و تأکید کرد که مسکو «در این زمینه بر اساس منافع سوریه عمل خواهد کرد.»

به گفته لوند: «روسیه مدتی است که ایده تبدیل پایگاه‌های نظامی‌اش در سوریه به مراکز لجستیکی بشردوستانه را مطرح می‌کند. هدف آشکار از این طرح، ایجاد پوششی برای ادامه حضور نظامی است. بعید می‌دانم هیچ‌یک از طرفین این ایده را جدی بگیرند، اما این به معنای بی‌ارزش بودن سیاسی آن نیست». او افزود که مطرح شدن مکرر این ایده از سوی روسیه در سطح عمومی می‌تواند نشانه‌ای از نوعی تبلیغ سیاسی باشد، به این معنا که سوریه هنوز این پیشنهاد را نپذیرفته است. به باور او: «باید ببینیم چه پیش می‌آید، اما به‌نظر من وضعیت فعلاً برای روس‌ها خوب پیش می‌رود. احتمالاً می‌توانند یکی از پایگاه‌ها یا هر دو را حفظ کنند، البته شاید با محدودیت‌های بیشتر».

حفظ جای پا در سوریه 

در اوایل اکتبر نیز یک هیات نظامی سوری به مسکو سفر کرد و از تجهیزات نظامی روسیه از جمله پهپادها و سامانه‌های پدافند هوایی را که برای صادرات آماده بودند، بازدید کرد. اورتون، که در ماه مارس از نزدیک شاهد آسیب‌پذیری موقعیت نظامی روسیه در پایگاه حمیمیم بوده است، گفت شرایط حفظ پایگاه‌ها برای روسیه و اینکه آیا مسکو باید با تغییر کاربری رسمی آنها به مراکز بشردوستانه موقعیتش را تثبیت کند یا نه، هنوز روشن نیست. او افزود: «در حال حاضر، احتمالاً روسیه موفق می‌شود جای پای خود را در سوریه حفظ کند، چون به‌نظر می‌رسد الشرع تصمیم گرفته دست‌کم به‌طور رسمی، بهتر است روس‌ها را در داخل اردوی خود نگه دارد تا در تقابل مستقیم با آنها قرار بگیرد.»

اما به گفته او، ابعاد و مرزهای این رابطه هنوز نامشخص است، زیرا هیچ‌یک از طرفین به‌درستی نمی‌دانند شکل نهایی روابط چگونه خواهد بود. «دیدار مسکو نشانه‌ای بود از پایان خصومت آشکار، اما هم‌زمان مانند سفر هیات دفاعی سوریه، بخشی از فرآیند ارزیابی متقابل دو طرف نیز محسوب می‌شود.» در این مرحله، هر دو رهبر، الشرع و پوتین، چیزهایی دارند که دیگری به آن نیاز دارد.

به گفته لوند: «پوتین می‌خواهد جای پای خود را در سوریه حفظ کند، از جمله دو پایگاه نظامی را. در مقابل، الشرع می‌خواهد روسیه برای حذف نام او از فهرست تحریم‌های تروریستی سازمان ملل کمک کند، همچنان نفت و گندم به بنادر سوریه بفرستد، و اعضای تبعیدی رژیم سابق را مهار کند».

معمای واشنگتن

به گفته تحلیل‌گران، هر دو کشور ممکن است علاقه‌مند باشند که روسیه دوباره ارسال سلاح به سوریه را از سر بگیرد. چنین اقدامی می‌تواند به سوریه کمک کند تا فشارهای نظامی اسرائیل را متعادل کند. از زمان سقوط اسد، اسرائیل صدها حمله هوایی علیه زیرساخت‌های نظامی سوریه انجام داده و حتی در منطقه حائل غیرنظامی تحت نظارت سازمان ملل، در مرز جولان اشغالی، پیشروی کرده است.

در حالی که الشرع حمایت ایالات متحده را به دست آورده، اورتون معتقد است که این حمایت بیشتر به این دلیل است که دولت کنونی واشنگتن می‌خواهد دمشق را برای تثبیت حکومت مرکزی تقویت کند. آمریکا می‌داند که پیش از خروج کامل نیروهایش از سوریه باید این تثبیت انجام شود تا تجربه فاجعه‌بار خروج از افغانستان در اوت ۲۰۲۱ تکرار نشود.

اورتون گفت: «حمایت آمریکا کوتاه‌مدت است؛ حتی اگر وضعیت فعلی ادامه یابد، امنیت بلندمدتی در آن وجود ندارد، و با توجه به ماهیت غیرقابل پیش‌بینی ترامپ، این حمایت حتی کمتر قابل اتکاست.» او افزود: «برای الشرع، داشتن گزینه حمایت سیاسی روسیه در نهادهایی مانند سازمان ملل، استفاده از دیپلماسی روسیه برای میانجی‌گری با کشورهایی چون اسرائیل، انجام معاملات اقتصادی با روسیه، و در آینده، دسترسی به تسلیحات روسی، بسیار وسوسه‌انگیز است.»

راه رفتن بر لبه تیغ

با این حال، او تأکید کرد که مسئله تسلیحات برای الشرع «راه رفتن بر لبه تیغ» است، زیرا در صورت خرید سامانه‌های پدافندی جدید از روسیه ممکن است با تحریم‌های آمریکا روبه‌رو شود یا شاهد حملات هوایی بیشتر اسرائیل باشد. اورتون افزود: «برای روسیه، حفظ دارایی‌های نظامی‌اش در سوریه در حالت عملیاتی برای تضمین آزادی عمل در آفریقا اولویت دارد، و فراتر از آن، تلاش برای بازسازی نفوذ سیاسی‌اش در داخل سوریه.»

به گفته او، در حالی که رویکرد کلی راهبردی دو کشور تا حدی روشن است، تعامل آنها در عمل احتمالاً واکنشی و فرصت‌طلبانه خواهد بود؛ هر دو طرف سعی خواهند کرد از شرایط متغیر به نفع اهداف خود بهره بگیرند. او افزود: «الشرع همچنین روابط خوبی با آمریکا و اروپا دارد، اما این وضعیت ممکن است تغییر کند. الشرع به آمریکایی‌ها هم اعتماد ندارد؛ او در حال باز نگه داشتن گزینه‌هایش است. به‌صراحت اعلام کرده که می‌خواهد روابط خارجی سوریه را تا حد ممکن متنوع کند و بتواند با همه بازیگران از همه طرف‌ها گفت‌وگو داشته باشد. و این دقیقاً همان کاری است که اکنون انجام می‌دهد.»

از آن‌جا که روسیه همچنان یک بازیگر بین‌المللی و عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است، سوریه می‌تواند از حفظ روابط کاری با مسکو بهره‌مند شود. به گفته لوند: «سوریه پرونده‌های متعددی در سازمان ملل دارد. از سلاح‌های شیمیایی گرفته تا کمک‌های انسانی، تروریسم، بلندی‌های جولان و مسائل دیگر. این کشور به حمایت روسیه در این زمینه‌ها نیاز دارد، نه کارشکنی‌اش». او افزود: «بنابراین الشرع به این نتیجه رسیده که به نفع خودش و به نفع سوریه است که رابطه کاری خوبی با روسیه برقرار کند، حتی با وجود اینکه روس‌ها تا همین اواخر در تلاش برای کشتن او بودند.»