شوک قیمت بنزین در عربستان
به گزارش اقتصادنیوز ، بررسی‌ها نشان می‌دهد که اختصاص یارانه به خصوص برای انرژی از سوی دولت‌های کشورهای نفت‌خیز ابزار متداولی به شمار می‌رود که افزایش وابستگی به درآمدهای نفتی را به دنبال داشته است. با این حال به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر به خصوص بعد از افت قیمت‌های جهانی نفت شاهد تغییر رویه در این دسته از کشورها هستیم.
غالب کشورهای نفت‌خیز به دنبال افت شدید قیمت نفت با کسری بودجه مواجه شده‌اند، از این رو با اصلاح قیمت سوخت سعی کرده‌اند که یارانه کمتری پرداخت کنند تا علاوه بر کاهش کسری بودجه، وابستگی اقتصاد خود را به نفت کاهش دهند. اما در کنار این کشورها، اقتصاد ونزوئلا را داریم که با بنزین تقریبا رایگان سعی داشته همواره رضایت عمومی را جلب کند. اما این سیاست در کنار مجموعه‌ای از سیاست‌های پوپولیستی موجب شده که مردم ونزوئلا این روزها نه تنها نتوانند از بنزین مجانی استفاده کنند، بلکه با قحطی بنزین نیز مواجه شوند.
شروع اصلاح قیمت‌ها در عربستان
عربستان روز گذشته قیمت بنزین را به شدت افزایش داد. آن‌طور که خبرگزاری رویترز اعلام کرده است، خبرگزاری دولتی اس‌پی‌ای (آژانس خبری سعودی) روز گذشته خبر از افزایش نرخ بنزین در عربستان با ۳ هدف افزایش بهینه‌سازی مصرف، تنوع بخشی به درآمدهای دولت و قطع وابستگی این کشور به درآمدهای نفتی داده است.
بر این اساس، نرخ بنزین با اکتان ۹۱ از ۷۵/ ۰ریال سعودی با ۸۳ درصد افزایش به ۳۷/ ۱ ریال رسید. بهای بنزین سوپر یا همان اکتان ۹۵ اما با ۱۲۷ درصد رشد قیمت از ۹/ ۰ریال سعودی به ۰۴/ ۲ ریال رسید. بر اساس نرخ برابری دلار به ریال سعودی، می‌توان گفت نرخ بنزین سوپر در حال حاضر در این کشور ۴/ ۵۴ سنت و بنزین معمولی ۵/ ۳۷ سنت به فروش می‌رسد. اگر بر اساس نرخ دلار آزاد قیمت‌ها را به تومان برگردانیم، به نرخ ۱۵۷۵تومان برای هر لیتر بنزین معمولی و ۲۲۸۰ تومان برای هر لیتر بنزین سوپر می‌رسیم. این رشد قیمت در نرخ بنزین در حالی رخ داده که پیش از این برخی منابع آگاه افزایش قیمت‌ها را ۸۰ درصد اعلام کرده بودند.
بر اساس یک طرح مالی بلندمدت که ماه گذشته منتشر شد، عربستان قصد دارد تا سال ۲۰۲۳ یارانه پرداختی به انرژی را کاملا متوقف کند و از این سال به بعد انواع سوخت بر اساس قیمت‌های جهانی و به شکل آزاد قیمت‌گذاری خواهد شد. این هدف‌گذاری در حالی انجام شده که قیمت‌های تعیین شده در حال حاضر نیز با قیمت‌های جهانی فاصله چندانی ندارد و دولت سعودی با وجود درآمد سرشاری که از تولید روزانه ۱۰ میلیون بشکه نفت در روز به دست می‌آورد، یارانه چندانی برای سوخت پرداخت نمی‌کند. در واقع قیمت فوب خلیج فارس بنزین اکتان ۹۱ ماه گذشته حدود ۴۳ سنت برای هر لیتر بود. از این رو دولت سعودی برای هر لیتر بنزین معمولی تنها ۵/ ۵ سنت یارانه پرداخت می‌کند. این رقم در طول سال بسته به مسیر قیمت‌های جهانی که ممکن است از ۴۳ سنت بیشتر یا کمتر شوند، تغییر خواهد کرد.
دولت ایران نیز در بودجه سال آینده تبصره‌ای که به تبصره ۱۸ مشهور شده را گنجانده و بر اساس آن قصد دارد نرخ بنزین را به ۱۵۰۰ تومان برساند. این اقدام دولت موافقان و مخالفانی دارد، برخی با بیان اینکه رفاه قشر کم‌درآمد جامعه تحت تاثیر قرار می‌گیرد با افزایش قیمت‌ها مخالفت کرده‌اند. در مقابل عده‌ای بر این باورند که اگر ایران قصد دارد در مسیر اصلاح اقتصادی قرار گیرد و وابستگی خود به نفت را کاهش دهد ناگزیر به کاهش پرداخت یارانه‌ها است.
در حال حاضر دولت ایران بعد از دولت چین، کشوری با جمعیت چندین برابری، بیشترین یارانه انرژی در جهان را پرداخت می‌کند. علاوه بر هزینه‌های مالی بسیاری که این اقدام برای دولت داشته، بنزین ارزان به رشد افسار گسیخته مصرف در کشور نیز منجر شده است که آلودگی این روزهای کلان‌شهرها نتیجه آن است. این اما و اگرها در حالی ادامه دارد که علاوه بر عربستان دیگر کشورهای نفت‌خیز به کاهش یارانه انرژی در سال‌های اخیر اقدام کرده‌اند.
کشورهای نفت‌خیز چرا یارانه می‌دهند؟
غالب کشورهای نفت‌خیز از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس همواره بنزین و گازوئیل یارانه‌ای به شهروندان خود عرضه می‌کنند. این اقدام با دو هدف انجام می‌شود. اول اینکه دولت‌ها با پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی از درآمدهای نفتی، سعی در حفظ قدرت و افزایش محبوبیت خود دارند؛ در واقع این دولت‌ها در ازای پرداخت یارانه مشروعیت و محبوبیت سیاسی خریداری می‌کنند.
دوم اینکه در کشورهای نفت‌خیز همواره این استدلال مطرح می‌شود که «در شرایطی که ما دارای بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان هستیم، چرا شهروندان از این ذخایر و منابع سود نبرند؟» این همان استدلالی است که از دهه ۷۰ میلادی همزمان با ملی شدن صنعت نفت در این کشورها، رواج پیدا کرد. با این حال به اعتقاد اقتصاددانان پرداخت یارانه هرچند با شعار «مبارزه علیه نابرابری‌های اقتصادی» انجام می‌شود، اما در نهایت خود به نابرابری‌ها دامن زده و موجب می‌شود که دهک‌های بالایی و قشر متوسط این یارانه ببرند. چراکه معمولا قشر ضعیف جامعه سرمایه کمتری برای خرید اتومبیل دارند و در نتیجه کمتر از بنزین یارانه‌ای استفاده می‌کنند.
اکونومیست نیز در گزارشی از منابع طبیعی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین محرک‌های قدرت‌گیری پوپولیسم در کشورهای آمریکای لاتین که غالبا دارای ذخایر عظیم نفتی هستند، یاد می‌کند. اکونومیست می‌گوید: «غالب مردم آمریکای لاتین بر این باورند که دارای کشوری ثروتمند هستند، در حالی که این درست نیست.
پوپولیست‌ها معمولا فساد، الیگارشی (حکومت اقلیت) و این اواخر شرکت‌های بزرگ چند‌ملیتی نفتی و شرکت‌های معدنی را به‌عنوان عاملان فقر معرفی می‌کنند و به نکوهش آنها می‌پردازند. اتخاذ چنین مواضعی معمولا در صندوق‌های رای خوب کار می‌کند. اما آنها آدرس غلط می‌دهند و با همین شیوه آمریکای لاتین را به یک کوچه بن‌بست هدایت کرده‌اند. چراکه توسعه کشورها جز از کانال قوانین درست و نهادهای حقوقی مناسب محقق نمی‌شود.»
تغییر مسیر در حاشیه خلیج‌فارس
اما کشورهای نفت‌خیز در سال‌های اخیر به دلیل فشار اقتصادی ناشی از افت قیمت نفت به دنبال راهکارهایی برای کاهش هزینه‌های خود از جمله کاهش پرداخت یارانه انرژی رفته‌اند. حداقل ۱۰ کشور نفت‌خیز خاورمیانه در این مدت اقدام به اصلاح قیمت انرژی کرده‌اند. با این حال کاهش یارانه انرژی چندان مناسب نبوده و قیمت سوخت در بسیاری از این کشورها همچنان کمتر از نرخ‌های جهانی است.
ایران اما در سال‌های اخیر روندی خلاف دیگر کشورهای منطقه را طی کرده است. ایران که کاهش یارانه سوخت را از میانه‌های دهه ۸۰ شمسی آغاز کرده بود، در سال‌های اخیر به بهانه کاهش قیمت نفت و به دنبال آن کاهش نسبی قیمت بنزین در بازارهای جهانی، روند هدفمندی یارانه‌ها را متوقف کرده است. از این‌رو با وجود اینکه جزو سردمداران کاهش یارانه‌ها محسوب می‌شود، در حال حاضر نسبت به غالب کشورهای حاشیه خلیج فارس بنزین را با قیمت پایین‌تری عرضه می‌کند.به‌نظر می‌رسد نگاهی به سرنوشت ونزوئلا، کشوری که به بنزین رایگان معروف است، کشورهای نفت‌خیز را به اصلاح یارانه انرژی مصمم کند.
