دانشگاه صنعتی شریف «ام.آی.تی» ایرانی
دانشگاه و محیط دانشگاهی به طور کلی اثر مهمی بر یک اقتصاد محلی دارند. رونق اقتصادی به واسطه حضور مستقیم دانشگاه در کوتاه‌مدت قابل مشاهده است. با این حال اثر بلند مدت دانشگاه در تربیت دانش‌آموختگانی است که به تولید اقتصادی کمک می‌کنند. از مهمترین مسیرهای اثرگذاری دانشگاه بر رشد اقتصادی، شرکت‌های فناور تاسیس شده توسط دانش آموختگان به ویژه در سالهای اولیه تاسیس شرکت‌ها است. به لحاظ نظری آموزش چند کارکرد مهم در اقتصاد دارد؛ از یکسو افزایش کارایی نیروی انسانی را به همراه دارد زیرا آموزش علی‌القاعده مهارت‌هایی را به افراد آموزش می‌دهد که سبب می‌شود فعالیت اقتصادی آنها بازده بیشتری داشته باشد. از طرف دیگر هم کسب مدارک آموزشی حتی اگر مستقیما به افزایش کارایی منجر نشود می‌تواند نشاندهنده میزان تلاش و کیفیت نیروی انسانی باشد. به این ترتیب آموزش به انتخاب افراد کاراتر یاری می‌رساند و منجر به تخصیص بهینه منابع انسانی خواهد شد. بخش بزرگی از ادبیات به بحث اثر آموزش بر افزایش درآمد از طریق افزایش بهره‌وری و افزایش دستمزد اختصاص یافته است. البته به لحاظ نظری نیازی نیست که افزایش درآمد منحصرا متعلق به دستمزد باشد. یعنی دانش‌آموخته دانشگاه لزوما می‌تواند کارمند یا کارگر نبوده و خود کارآفرین باشد. حالتی بینابین نیز می‌تواند کار به عنوان کارمند در شرکت‌های تازه تاسیس و مشارکت اساسی در فرایند کارآفرینی است.
پیشرفت برنامه‌های توسعه اقتصادی و صنعتی کردن کشور ایجاب می‌کند که نیروی انسانی متناسب با نیازهای جامعه صنعتی آینده تربیت شود. اجرای چنین برنامه‌هایی در مراحل تکاملی خود به ایجاد صنایع پویا و توسعه یافته منجر خواهد شد که برای اداره آنها به تعداد کافی متخصص نیاز است.
دانشگاه صنعتی شریف برای نیل به چنین اهدافی در 11 آبان ماه 44 تاسیس شد و از مهرماه 45 با در اختیار داشتن 54 عضو هیات علمی کار خود را با پذیرش 407 دانشجو در رشته‌های برق، شیمی، متالوژی و مکانیک آغاز کرد. اکنون با گذشت بیش از 50 سال از آغاز به کار این دانشگاه لیست بلندی از موفقیتهای علمی این دانشگاه و فارغ التحصیلان آن را می‌توان نام برد. با این حال بیشتر تمرکز در چنین برنامه‌هایی بر فعالیتهای علمی دانشجویان به ویژه دوره دانشجویی بوده است. این میان بررسی چندانی بر عملکرد دانش آموختگان این دانشگاه در بازار کار، به ویژه کارآفرینی و خلق ارزش اقتصادی نشده است. این در حالی است که موفقیت فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در حوزه‌های ورزشی و سیاسی هم مورد توجه برخی گزارشات قرار گرفته اما مساله کارآفرینی همچنان مورد کم توجهی قرار می‌گیرد.
این در حالی است که در سالهای اخیر تاکید بیشتری بر آماده‌سازی فارغ‌التحصیلان برای کارآفرین شده است و برگزاری دوره‌هایی چون کارآفرینی و ایجاد رشته‌های مرتبط مدیریتی در همین راستا بوده است. برای ارتباط بهتر میان کارآفرینی و دانش تلاش‌هایی صورت گرفته و پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف با چنین اهدافی کار خود را از سال 1395 آغاز کرده است. با شکل گیری این مجموعه فعالیتهای مرتبط با زیست بوم نوآوری و کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف به تدریج و متناسب با نیاز و تقاضای موجود زیر نظر پارک علم و فناوری قرار گرفت و به صورت یکپارچه در این بستر توسعه یافتند.
مجموعه پارک علم و فناوری شریف متشکل از شتابدهنده، مرکز رشد، متجمع‌های فناوری چند مستاجره و صندوق‌های پژوهش و فناوری به ارائه خدمات به کسب و کارهای فناور می‌پردازند. این پارک با ایفای نقش تسهیل‌گری و ایجاد تعامل سازنده بین بدنه علمی دانشگاه صنعتی شریف، بازیگران زیست بوم نوآوری و بخش خصوصی توانمند به بروز استعدادها و شایستگی‌های دانشگاهیان، نخبگان و کارآفرینان کمک کند و به یک الگوی ملی در زمینه توسعه پایدار و ارزش آفرینی در سطح جامعه تبدیل شود.
هدف میان‌مدت این پارک، ایجاد ناحیه نوآوری شریف در اطراف پردیس اصلی دانشگاه است، تا روند رشد و توسعه کمی و کیفی شرکت‌ها در این ناحیه را شتاب بخشد. هرچند مدت چندانی از تاسیس پارک فناوری شریف نگذشته است ولی در بررسی اثر دانشگاه صنعتی شریف می‌توان اثر حمایتی دانشگاه را از پیشینه‌های پارک جستجو کرد. شتابدهنده شریف که اکنون زیرمجموعه پارک محسوب می‌شود در سال 1393 به عنوان اولین شتابدهنده دانشگاهی تاسیس شد تا از استارت‌آپ‌های دانشجویی در مرحله پیش‌رشد (از شکل‌گیری‌ایده تا رسیدن به محصول اولیه) حمایت نماید. خدمات شتابدهنده شریف شامل تخصیص فضای کاری اشتراکی، مربی‌گری، مشاوره، آموزش و تامین بذرمایه است. تاکنون بیش از 120 تیم از خدمات این شتابدهنده بهره‌مند شده‌اند که بخش قابل توجهی از آنها موفق به جذب سرمایه و توسعه کسب و کار خود شده‌اند. مرکز رشد فناوری‌های پیشرفته نیز که اکنون زیرمجموعه پارک محسوب می‌شود در سال 1382 تاسیس شد. مرکز رشد فناوری‌های پیشرفته ضمن تامین دفتر کار برای شرکت‌های نوپا، با ارائه خدمات متنوع آموزشی، مشاوره‌ای و بازاریابی، فرایند تجاری‌سازی محصولات این شرکت‌ها را سرعت بخشیده و ریسک‌ها و هزینه‌های این مسیر را کاهش می‌دهد. تاکنون بیش از 300 واحد فناور از این خدمات بهره‌مند شده‌اند و در حال حاضر بیش از 60 شرکت نوپا در مرکز رشد و سایت‌های تخصصی آن مستقر هستند.
بررسی وضعیت فارغ التحصیلان شریف
بررسی‌های انجمن فارغ‌التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف حاکی از آن است که 60 الی 90درصد فارغ‌التحصیلان،10دوره اول این دانشگاه ساکن ایران هستند. در کل نزدیک به 40درصد دانش آموختگان این دوران در مقاطع فوق لیسانس و دکتری ادامه تحصیل داده‌اند.
انجمن فارغ‌التحصیلان شریف در قالب کتاب‌های مجزایی که در مورد فارغ‌التحصیلان چند دوره اول منتشر کرده است آمار ریزتری از فارغ‌التحصیلان ارائه کرده است. در این آمار مشخص است که مقصد اول فارغ‌التحصیلان دوره‌های اول تا ششم و هشتم و نهم که مهاجرت کرده‌اند ایالات متحده آمریکا بوده است. کانادا جایگاه بعدی را به خود اختصاص داده است و استرالیا برای فارغ‌التحصیلان این هشت دوره مقصد سوم بوده است. کشورهای اروپایی انگلستان، آلمان، سوئد و فرانسه در جایگاه‌های بعد هستند. همچنین در میان استان‌های کشور، محل اقامت اکثر دانش‌آموختگان استان تهران است. با فاصله بسیار از استان تهران، استان‌های اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، مازندران، گیلان، فارس و البرز به ترتیب در جایگاه‌های بعدی مقصد دانش‌آموختگان شریف برای زندگی بوده است .
کشورهای محل زندگی دوره های اول تا دهم فارغ التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف
نکته قابل توجه این است که در کتب منتشر شده توسط انجمن فارغ‌التحصیلان نیز همچنان تاکید بر موفقیتهای دانشگاهی و جایگاه‌های علمی دانش‌آموختگان دانشگاه است.
یکی دیگر از پروژه‌های انجمن فارغ‌التحصیلان شناسایی شرکت‌هایی است که فارغ‌التحصیلان شریف در بوجود آوردن آن و یا مدیریت آن نقش اساسی دارند. در طراحی این پروژه گزارشی مشابه گزارش دانشگاه MIT که در بخش ادبیات تجربی بدان اشاره شد مدنظر قرار گرفته است. به گفته انجمن فارغ‌التحصیلان شریف در این راستا بیش از 1200 شرکت شریفی تاکنون شناسایی شده است. بررسی دقیق‌تر داده‌ها نشان می‌دهد، نزدیک به 1200 فارغ‌التحصیل شریف شناسایی شده‌اند که در شرکت‌ها یا موسسات جایگاه مدیریتی دارند. 689 نفر از این افراد جایگاه مدیر عامل را دارند، 145 نفر رئیس هیئت مدیره و 124 نفر عضو هیئت مدیره این شرکت‌ها و سازمان‌ها هستند. برای 83 نفر سال ورود ثبت شده است که بالاترین تعداد مربوط به فارغ‌التحصیلان دوره ورودی 1345 است.
بررسی فارغ‌التحصیلان شریف شبکه لینکداین، از مهمترین شبکه‌های اجتماعی جهان برای متخصصان که در آن مباحث حرفه‌ای و کاری مطرح می‌شود، نشان می‌دهد از نزدیک به 60 هزار فارغ‌التحصیل دانشگاه شرف 36هزار نفر در این شبکه عضو هستند و این نکته برریب داده‌های آن‍را از اهمیت دو چندانی برخوردار می‌کند.
از نزدیک به 60 هزار فارغ‌التحصیل دانشگاه صنعتی شریف 36319 نفر در این شبکه عضو هستند که نزدیک به 64 درصد آنان ساکن ایران هستند. مقصد اغلب دانش‌آموختگانی که زندگی در خارج از کشور را برگزیده‌اند، به ترتیب آمریکا، کانادا، کشورهای اروپایی و استرالیا بوده است. در کشورهای اروپایی به ترتیب آلمان، انگلستان، هلند، سویس، سوئد، فرانسه و بقیه کشورها اولویت محل زندگی دانش‌آموختگان بوده است. به جز کشورهای توسعه یافته، دو کشور امارات متحده عربی و ترکیه نیز از مقاصد دانش‌آموختگان دانشگاه صنعتی شریف بوده است.
با توجه به تاریخ احداث رشته‌های مختلف، وجود یا عدم وجود تمامی مقاطع، و ورودی هر رشته، تعداد فارغ‌التحصیلان در رشته‌های مختلف یکسان نیست که در شکل زیر نمایان است. فارغ‌التحصیلان مهندسی برق و مکانیک که دو رشته قدیمی دانشگاه هستند سهم بزرگتری از فارغ‌التحصیلان دانشگاه دارند.
برای شناخت کارآفرینان از جستجوی لینکداین استفاده شده است و هر فردی که در پروفایل خود از واژگان entrepreneur (کارآفرین)، founder (بنیانگذار) و cofounder یا co-founder (هم‌بنیانگذار) استفاده کرده است شناسایی می‌شود. جستجوی این ترکیب واژگان در میان 36319 فارغ‌التحصیل شریف عضو شبکه لینکداین تعداد 1861 نتیجه ارائه می‌کند. از این تعداد، 942 تن ساکن ایران و 893 نفر دیگر ساکن کشورهایی هستند که در بخش قبل مورد اشاره قرار گرفت.
نتایج نشاندهنده این موضوع است که توزیع محل زندگی کارآفرینان با توزیع کل جمعیت فارغ‌التحصیلان کاملا منطبق نیست. نسبت کارآفرینان به کل فارغ‌التحصیلان در داخل کشور کمتر از آمریکا، اروپا، کانادا و امارات و ترکیه است. بیشترین نسبت کارآفرینان در امارات متحده عربی مشاهده می‌شود. در واقع دلیل مهاجرت به کشور امارات متحده عربی که کشور توسعه‌یافته‌ای نیست، امکان بالاتر در کارآفرینی است. توزیع محل زندگی کارآفرینان برای فارغ‌التحصیلان تمامی دوره‌ها یکسان نیست. همانگونه که مشاهده می‌شود، در طول زمان سهم کارآفرینان داخل کشور افزایش یافته است.
به هر روی بررسی آمارها در شبکه لینکدین بیانگر آن است که نرخ کارآفرینی میان فارغ‌التحصیلان سالهای 49 تا 57 تقریبا ثابت مانده است. کارآفرینی دوره‌های دهم و یازدهم که سالهای 58 و 59 را در برمی‌گیرد به دلیل تغییرات شدید در نیروی انسانی ادارات و شرکت‌ها و نیاز به فارغ‌التحصیلان در این بخش‌ها، سبب کاهش کارآفرینی در این بازه زمانی شد. بین سالهای 60 تا 71 افزایش تدریجی کارآفرینی مشاهده شده و نرخ کارآفرینی در سالهای 71 تا 84 تثبیت شد. کاهش نرخ کارآفرینی از سال 85 به این سو نیز به دلیل تمایل بیشتر فارغ‌التحصیلان به ادامه تحصیلات و حضور در مقاطع تحصیلات تکمیلی رخ داده است.
