در متونِ تخصصی علمِ روابط بین‌الملل، یک نوع تفکیک بنیادی در تقسیم‌بندی میان کشورها وجود دارد: کشورهایی که بر اساس منافع ملی عمل می‌کنند، و آن‌هایی که مبتنی بر منافع حکمرانان اداره می‌شوند.

اقتصادنیوز:‌ استاد روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگر توسعه و تاریخ معاصر، 30 فرآیند مهمی که به وفاق ملی منجر خواهد شد را برشمرد.

در اواخر دهۀ 1960، وقتی چین تصمیم گرفت اقدامات لازم و تجربه ­شده بشری برای صنعتی شدن و رشد اقتصادی را به تدریج به مرحله اجرا درآورد، مائو و افراد کلیدی در اطراف او بودند که این تحول فکری را ایجاد کردند.

مجمع جهانی اقتصاد، اجلاس سالانه خود را برای پنجاه و چهارمین بار در شهر داووس سوئیس طی روزهای ۱۵ تا ۱۹ ژانویه (۲۵ تا ۲۹ دی ‌‌‌ماه) برگزار کرد. در این اجلاس، ۲۸۱۲ شرکت‌کننده، ۸۹۹ سخنران، ۱۴۴۸ سازمان و بنگاه، ۳۵۰ مقام دولتی از ۱۲۵ کشور شرکت کردند و ۴۵۰ جلسه/میزگرد برگزار شد. حدود ۷۵۰ نفر از شرکت‌کنندگان از آمریکا بودند. کشورهای بعدی از نظر تعداد بالای شرکت‌کننده عبارت بودند از: انگلستان، سوئیس، هند، عربستان، امارات، چین، آلمان و هلند. خارج از جهان غرب، هند و عربستان حضوری پررنگ داشتند و در سخنرانان آنها انرژی، امید، حس تعلق قوی به کشور، تسلط بر موضوعات و اعتماد به نفس موج می‌‌‌زد.

در کنفرانسی که این نویسنده اخیراً شرکت کرده بود، گزارشی از یک تیم تحقیقاتی متشکل از گوگل، موسسه دکارت برای آینده (در پاریس) و دولت قطر عرضه شد که خلاصه ای از آن در زیر ارائه می‌­گردد.

یکی از مفاهیمی که از اقتصاد و کارآفرینی به متونِ سیاستِ خارجی و روابطِ بین‌الملل وارد شده است، Hedging است. به جز چند کشور، اکثریتِ کشورهای جهان با فکر، مشورت، محاسبه، برنامه ریزی و آینده نگری، این مفهوم را به کار گرفته‌اند.

اگر خانواده هنری کیسینجر (Henry Kissinger) به جای آمریکا در سال 1938 به کشور دیگری مهاجرت کرده بود، چه سرنوشتی در انتظار او بود؟ او وقتی وارد نیویورک شد، 15ساله بود، پنج سال بعد در 20سالگی تبعه آمریکا شد.

یکی از اساتید دورۀ دانشجویی (Professor James Rosenau) هر هفته به ما تکلیفی می داد: خلاصه کردن یک کتاب 200-300 صفحه ای در یک پاراگرافِ 15 جمله ای. این یکی از تکالیف درس دکتری طی یک ترم چهارده هفته‌­ای بود.

به عنوان یک پایه تئوریک حکمرانی، دولت فعلی آمریکا معتقد است ضمنِ افزایش تولید ناخالص داخلی 25 تریلیون دلاری آمریکا (چین 18 تریلیون و روسیه 1.7 تریلیون)، تحولات جهانی باید به گونه ای مدیریت شود که آمریکا بتواند به اهداف اقتصادی خود برسد و دموکرات ها یک بار دیگر ریاست جمهوری را در 2025 از آن خود کنند.

در پایانِ یک سمینارِ مجازی اخیرِ مجمع جهانی اقتصاد (داووس) پیرامونِ فن‌آوری‌­های جدید در اقتصاد بین‌الملل، به‌وضوح روشن بود که منطقِ یک ایدئولوژی دیگر منسوخ شده است. کدام ایدئولوژی؟ ایدئولوژی عدمِ یادگیری از/ عدمِ همکاری با منظومۀ جهانی.

این متن تلاش می‌کند در یک چارچوب آکادمیک، ذهن و عمل تصمیم سازان اروپا و آمریکا نسبت به ایران را واکاوی کرده (Deconstruction) و نقشۀ شناختی آن‌ها را حتی المقدور ترسیم کند(Cognitive Mapping).

در بسیاری از حرفه‌­ها و تخصص‌­ها مانند معماری، هنر، مهندسی، پزشکی، ادبیات، فلسفه، صنعت و کارآفرینی، ایرانیان نه تنها در داخل کشور بلکه در سطح بین­‌المللی، عملکرد قابل احترامی را کسب کرده‌اند. اما هم چنانکه تاریخ پرتلاطم آنها نشان می دهد، در یک حرفه و تخصص ناکامی های فراوانی داشته اند: سیاست ورزی و حکمرانی.

کانونی ترین علّتی که یک کشور بین المللی می شود، ساختار اقتصادی آن است.

جنگ اوکراین سرآغاز یک نظم جدید جهانی است. بدون توجه به رهبر یا رهبران فعلی و آیندۀ روسیه، روابط مسکو و غرب برای چندین دهه در رویارویی خواهد بود و اروپا را بار دیگر به جغرافیای زورآزمایی میان روسیه و آمریکا تبدیل خواهد کرد.

چه در داخل یک کشور و چه در روابط خارجی آن، رشد و توسعه اقتصادی تابع share کردن (سهیم کردن) است و share کردن فعلاً در DNA ما نیست. طبعِ صیقل نیافته بشر، تسلطِ بر دیگران و کنترل کردن آن ها را دوست دارد و بلکه از آن بسیار لذت می برد.

در جوامعی که برای هر سوال فقط یک جواب وجود دارد، پناهگاه کسانی که می خواهند فکر کنند، نوشته های استعاره ای است.

چرا ما در ریشه‌یابی مشکلات داخلی به دنبال عوامل خارجی هستیم؟ آیا اماراتی‌ها، گرجستانی‌ها و مردم ترکیه، پول و سرمایه خود را به بانک‌های ایرانی منتقل می‌کنند؟ یا برعکس؟

چرا افراد در کشورهای جهانِ سوم مدرک می گیرند ولی عموماً شخصیت آن ها خیلی تغییر نمی کند؟ مطالعۀ مقایسه ای جوامعِ شرقِ آسیا و غرب اروپا به وضوح نشان می دهد که پیشرفت و توسعه یافتگی نه تنها تابعِ سطحِ علم و دانش بلکه شاید به مراتب مهمتر تحت سیطرۀ « بلوغ شخصیتی » است.

تفاوتِ میان گِنشر ( Hans-Dietrich Genscher ) (وزیر خارجه آلمان 1992-1979) و طارق عزیز (وزیر خارجه و عضو شورای رهبری عراق 2003-1979) در این است که گنشر برای آرمان های آلمان، زندگی خود را وقف کرد ولی طارق عزیز برای تحققِ امیالِ صدام، عمری را بیهوده سپری کرد.

مهم­ترین ویژگی مثبتِ آنگلا مرکل، جمله بندی­‌های اوست: نسبی، کوتاه، شخصِ سوم، مؤدب، غیرمستقیم، با ثبات، با اعتماد به نفس، ملایم و امیدوار.

سرگذشتِ سیستم و تشکل در تاریخ ایران را شاید بتوان با این پنج واژه خلاصه کرد: انشعاب، درگیری، انتقام، خصومت و حذف. تداوم، ثبات، پایبندی وعاقبت خوش به ندرت در تشکل های اجتماعی، سیاسی و حتی تجاری-اقتصادی دیده می شود. در مقابل، طی دو قرن گذشته، کشورها دو نوع تجربه در ایجادِ تشکل و سیستم سازی پشت سر گذاشته­‌اند.

اگر خوانندۀ محترم فرصت کرده باشند حدودِ پنجاه زندگی نامه از کار آفرینان، دانشمندان، هنرمندان و سیاست­‌مداران را مطالعه کرده باشند، احتمالاً به این نتیجه رسیده باشند: آنهایی که در حرفۀ خود موفق بوده‌­اند و دستاوردی از خود به جای گذاشته‌­اند، از درک روانشناسانۀ عمیق تری از انسان برخوردار بوده‌­اند.

در اوایل روی کار آمدن دولت بایدن، دولت آمریکا و اردن، یک قرارداد پانزده ساله نظامی منعقد کردند. در بند سوم این قرارداد، دولت اردن موافقت می کند که نیروهای نظامی آمریکا و عموم افراد و نهادهایی که طرف ِقرارداد وزارت دفاع آمریکا هستند به تمام امکانات نظامی و فعالیت های مرتبط به آنها بدون هیج گونه ممانعتی از طرف مقامات اردنی، دسترسی خواهند داشت.

ضمن اینکه در انتهای این مطلب، به ترتیب اهمیت، لیستی از کشورها آمده اما دلیل کانونی که انگلستان، دقیق‌­ترین شناخت را دارد بخاطر این است که در پی تغییر در ایران نیست.

​در تبیین سیاستِ خارجی جدیدِ دموکرات ها برای 2021، مشاورِ امنیتِ ملی دولتِ بایدن در مقاله ای به «دعای آرامش» (Serenity Prayer) استناد کرده بود. این دعا که منابعِ مختلفی برای آن آورده می شود به این صورت است : «خدایا به ما عقلی عطا کن که تفاوتِ میان آنچه می‌توانیم تغییر دهیم و آنچه نمی­توانیم را بدانیم.»

​در سیستمِ حکمرانی، چینی‌­ها جز استبداد، اقتدارگرایی و دیکتاتوری تجربۀ دیگری ندارند. اما چند سرمایۀ اجتماعی باعث شده که حداقل در رشد و توسعۀ اقتصادی، دستاوردهای منحصر به فردی را کسب کنند:

آیا خاورمیانه ­ای ها می ­توانند مدل چینی را در کشورهای خود اجرا کنند؟ به نظر می‌­رسد حکمرانی از نوع چینی آن، مختص شرق آسیاست و در منطقۀ خاورمیانه زمینه مستعدی ندارد.

از 1913 تا 2021 و در کمتر از یک قرن، 6 میلیارد نفر به جمعیت کرۀ زمین اضافه شده است به طوری که از 1.6 میلیارد نفر به 7.7 میلیارد نفر رسید. از 1980 تا کنون و طی چهل سال، نصفِ ذخائر نفت جهان استفاده شده است.

چاپلوسی در ذاتِ بشر است؟ بررسی جوامعی مانند کرۀ جنوبی، دانمارک، سنگاپور و سوئیس شکی به جای نمی‌گذارد که انسان ها چاپلوسی را می آموزند.

سی‌ ویژگی افراد با پرنسیپ به این شرح است:

چرا روزنامۀ نیویورک تایمز بیش از 130 میلیون نفر خواننده و 5 میلیون نفر مشترک دارد؟ یک علت در میان علل مختلف به نظر مهمتر است: چون خبرنگارانی که برای نیویورک تایمز می نویسند «شبکۀ داخلی و جهانی» دارند. فقط این نیست که خبرنگاران نیویورک تایمز، اطلاعات (Database) دارند، کما اینکه بسیاری دیگر به آنها دسترسی دارند، بلکه به شبکه ای (Networking) از افراد، مرتبط هستند که Data را تفسیر می کنند .

نه فقط در دولت بایدن بلکه در مجموعۀ حاکمیتِ آمریکا، اجماع جدیدی در رابطه با چین و روسیه شکل گرفته است: تنظیم سیاست گذاری ها از رقابت به تقابل محاسبه شده (Measured Confrontation). مدتهاست روسیه و چین، فضای «همکاری و تقابل هم زمان» را با آمریکا پیش گرفته اند

سی‌ویژگیِ شخصیتِ ناپایدار که موجب توسعه نیافتگی جامعه می‌شود به این شرح است:

چه مواردی به رُشد عقلانیتِ یک فرد کمک می کند؟

​اخیراً از دانشجویانِ فوق لیسانسِ روابط بین الملل خود پرسیدم، نخست وزیر یا رئیس جمهور این کشورها را نام ببرند: کرۀ جنوبی، اندونزی، ژاپن و اطریش.

سی دلیل برای پاسخ به این پرسش در ادامه می‌آید:

سی علّت زیر پاسخ به پرسش بالاست:

​هفت کشور اظهار علاقه کرده و اقداماتی درجهتِ طراحی، فن آوری، مالی، سرمایه گذاری و حقوقی برای استخراجِ منابعِ طبیعی از فضای ماورای جو (Outer Space) را آغاز کرده اند: چین، آمریکا، روسیه، ژاپن، هند، کانادا و امارات.

در پایانِ یک سمینارِ مجازی اخیرِ مجمع جهانی اقتصاد (داوس) پیرامونِ فن آوری­های جدید در اقتصاد بین ­الملل، به وضوح روشن بود که منطقِ یک ایدئولوژی دیگر منسوخ شده است.کدام ایدئولوژی؟ ایدئولوژی عدمِ یادگیری از/ عدمِ همکاری با منظومۀ جهانی.

حدود 70 درصد جنگ و درگیری­‌های نظامی در جهان در دایره ­ای است که یک طرف آن در افغانستان و طرف دیگر آن در لیبی است. اگر خوانندۀ این سطور تجربۀ تعامل مستقیم با سیاست­مداران و جوامع منطقۀ خاورمیانه را داشته باشد احتمالاً تصدیق می­‌کند که یک ذهنیتِ کانونی وجود دارد: که عموماً دولت­ها و جوامع این منطقه، علل این وضعیتِ نابسامان و جنگ را «بیرونی و خارجی» می­دانند.

​ظهور بحران‌ها در تعیین سرنوشت جوامع و یا دولتها به مراتب از استدلال و برنامه ریزی مهمتر هستند. جنگ جهانی دوم که جان حدود 50 میلیون نفر را گرفت برای آلمان و آلمانیها سرنوشتساز بود.

در ادامه 30 ذهنیتِ غیرواقعی در دیپلماسی را فهرست می‌کنیم

​هرچند در بسیاری از مسائل داخلی آمریکا ، جو بایدن و دونالد ترامپ با هم متفاوت هستند و دیدگاه های حزبی را نمایندگی می کنند، اما در عمدۀ مسائل بین المللی، حاکمیت سیاسی آمریکا از اجماعِ دو حزبی (Bipartisan) برخوردار است.

درس‌های از فرهنگ خاوردور را در ادامه مرور می‌کنیم

موانع روانشناختی موثر در پیشرفت به این شرح است:

پاسخ کوتاه: بستگی به شعاع دایره ­ای دارد که در آن زندگی و معاشرت می­کنیم.

اخیراً دانشجویی این سؤال را مطرح کرد: آیا این آقای وزیر متوجه آمار و ارقام نیست؟ آیا او متوجه مطالعات و تحقیقاتِ علمی نیست؟ مگر او تحصیل کرده نیست؟ پس قاعدتاً باید با فکر، منطق و دلیل صحبت کند، قضاوت کند و تصمیم بگیرد. چرا این سخنانِ غیر واقعی؟ چرا از افکار و سیاست های مردود دفاع می کند؟ چرا این درجه از توهم؟

چند سال پیش وقتی مهمان یک دانشگاه نروژی بودم یک استاد ایرانی الاصل آن دانشگاه بازدیدی از دانشگاه را به من پیشنهاد کرد و طی ٣ ساعت بازدید پیاده ، او با اشتیاق بسیار زیادی برای من دربارۀ دانشگاه ، کتابخانه ، اهداف و سایر چیزها توضیح داد . در انتهای بازدید که به ناهار ختم شد از او دلیل این همه اشتیاقش را جویا شدم گفت : راستش محیط و فضای آموزشی این دانشگاه به من آرامش می‌دهد ، با آنکه ایرانی‌ الاصل هستم اما همه به من احترام می گذارند ، دانشگاه مرا در سه کمیته عضو کرده‌ تا مشارکت کنم ، دانشجو و استاد می‌خواهند بیاموزند ، نمی‌خواهم بگویم ایران وطنم نیست اما اینجا خانۀ اصلی من است

​اخیراً یک دانشجویِ کنجکاوِ دکتری از من پرسید؟«کم نداریم مدیرانی که تحصیلاتِ عالیه دارند، از دانشگاه های خوب دنیا فارغ التحصیل شده اند و بسیار هم جهان دیده هستند. چرا آنها در مدیریت، تا این حد اشتباه کرده و هم چنان اشتباه می کنند»

دیپلماسی یک کشور می تواند ناکامی هایی داشته باشد. در این یادداشت سی دلیلِ ناکامی دیپلماسی یک کشور بیان شده است.

پهلوی اول با تصورِ اینکه آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، فاتح نهایی خواهد بود فعالیتِ گستردۀ آلمانها در ایران را تسهیل کرد. پهلوی اول تصور نمی‌کرد که انگلستان و شوروی علیه آلمان متحد شوند و با همراهی آمریکا، آلمانِ نازی را شکست دهند. این تحلیل Fixed و Rigid بدانجا انجامید که لندن و مسکو در عرض چهار ساعت ایران را اشغال کردند و به پهلوی اول خاتمه دادند.

​1-افراد اول دیگران را تمجید می­‌کنند، بعد شاید تحلیل کنند؛

رابرت موگابه (رئیس جمهور سابق زیمبابوه) و نلسون ماندلا هر دو علیه استعمار و نژادپرستی سالها مبارزه کردند اما وقتی به قدرت رسیدند، دو نوعِ بسیارمتفاوت رفتار کردند.

۱- به شخصی که به ما محبت کرده و احترام گذاشته، لطمه می‌زنیم؛

​ افرادی هستند حتی نمی‌توانند بگویند که ایران کجای کرۀ زمین است اما هرچه می‌خواهند نسبت می‌دهند. چرا؟ چون بود و نبود ایران برای آن‌ها اهمیت ندارد. کدام کشور و صنعت و شرکت به ما نیازمند است؟ کدام کشور از ما می‌ترسد؟

​#ایران و #ژاپن دو کشور غیرغربی بودند که هم زمان در سال 1860 میلادی به توسعه و مدرنیته علاقه‌مند شدند و تنها دو کشوری هم بودند که در آن‌زمان خارج از آمریکای شمالی و اروپا به سوی مدرنیته رفتند .

​قدرتِ فراوان باعثِ بی تفاوتی نسبت به دیگران می شود. ریشۀ اهمیت دادن به دیگران در نیاز و وابستگی است. این یک واقعیت اجتناب ناپذیر زندگی انسان هاست. تربیت ها و آموزش های فراوانی باید صورت پذیرد و ساختارهای بی شماری بِنا شود تا قدرتِ فراوان و اخلاق نسبی ممزوج شوند. به سختی بشر بتواند قدرت، انصاف، اخلاق و راست گویی را در یک شبکه جمع کند. متاسفانه، وقتی قدرت افزایش می یابد، دیگران اهمّیت خود را از دست می دهند. درروابط بین الملل، اهمّیت دادن عمدتا اقتصادی است.

آدمی هر کاری که بخواهد انجام دهد به تئوری نیاز دارد، حتی برای خریدن یک جفت کفش: داشتن اصول روشن و تست شده، مرحله بندی آزمایش اصول و سپس ارزیابی نتیجه.

آیا دولت فعلی آمریکا، تمام مراحل استراتژی خود نسبت به ایران را روی کاغذ آورده؟ آیا چنین تقسیم‌بندی‌ای امکان‌پذیر است؟ در فرآیند چنین طراحی‌ای مجهولات کدامند؟ عمق شناخت آمریکایی‌ها نسبت به ایران بر این پایه بنا نهاده شده است: ایران بازیگری غیرمتقارن است. از این منظر، ایران شباهت‌هایی به بازیگری ویتنامی‌ها دارد که توانستند بر ژاپن، کره، چین، فرانسه و آمریکا به لحاظ جنگ‌های چریکی فائق آیند.

به نظر می رسد که رشد فردی، نتیجه پنج نوع آزادی است:۱-آزادی ارتباطات۲-آزادی سازماندهی۳-آزادی بیان۴-آزادی متفاوت فکر کردن۵- آزادی تولید ثروت

«اخیراً در رقابتی میان چند شرکت و مؤسسه تحقیقاتی، آزمایشگاه هوش مصنوعی دانشگاه استنفورد موفق شد در کویر نِوادای آمریکا، وسیله نقلیه­ ای را بدون راننده برای ۲۱۱ کیلومتر آزمایش کند. این مؤسسه از طرف آژانس پروژه­ های عالی پیشرفته پنتاگون، دو میلیون دلار جایزه گرفت. شرکت فولکس واگن یکی از این رقبا بود که موفقیتی کسب نکرد، هرچند در سال ۲۰۱۷، این شرکت خودروسازی ۱۲٫۱میلیارد یورو برای تحقیقات سرمایه گذاری کرده بود.

​چرا ما در ریشه‌یابی مشکلات داخلی به دنبال عوامل خارجی هستیم؟ چرا مسوولیت خود را در قبال مشکلات داخلی نمی‌پذیریم؟ به این فراز از خاطرات اسدالله علم، وزیر دربار محمدرضاشاه در تاریخ هجدهم آذرماه ۱۳۵۲ توجه فرمایید:

چگونه می‌توان قدری به حقیقت محاسباتی درون مغزهای مخالفین ایران نزدیک شد؟ تاریخ روابط بین الملل نشان می‌دهد که عنصر اعتماد در روابط میان کشورها به سختی بدست می‌آید. اگر اعتماد به منافع قفل نشود شاید اصلاً بدست نیاید.

چرا ایران به راحتی مورد هدف قرار می‌گیرد؟ چرا هر نسبتی دادن به ایران تقریباً مجانی است؟ چرا پیوسته ما را متهم می‌کنند؟ چرا بیشتر وقت سخنگوی وزارت خارجه صرف رد اتهام است تا تبیین سیاست خارجی کشور؟ چرا از جیبوتی گرفته تا همسایگان بزرگ و قدرت‌های جهانی ما را نفی می‌کنند؟ چرا تقریباً همه اعضای سازمان کنفرانس اسلامی علیه ایران رأی دادند؟