سیگنال سفر «شی» به عربستان
به گزارش اقتصادنیوز، روابط عربستان به عنوان غول نفتی و چین خوبه عنوان غول اقتصادی در شرق، در هفته‌ای که گذشت همزمان با سفر «شی» به ریاض به اوج خود رسید، از همین رو ناظران با اشاره به توافق‌ها و قراردادهایی که میان دو بازیگر به امضا رسید می‌گویند تعاملات اخیر نشان از آغاز عصری تازه در روابط شراکتی و راهبردی پکن و ریاض دارد.
هم‌آغوشی با رقیبی که تهدید است
«شی» به عربستان سفر کرد و با سایر کشورهای عرب خلیج فارس دیدار داشت تا از یک طرف خود را در قامت بزرگترین مصرف‌کننده نفت جهان در برابر همتایان عرب خود ترسیم کرده و از منظری دیگر به متحدان نزدیک خود نشان دهد که چگونه قادر است به رشد منطقه در حوزه‌های انرژی، امنیت و دفاع کمک کند.
سفر رهبر چین به ریاض فارغ از حاشیه‌هایی که به دنبال داشت به واسطه یک هدف کلی اجرایی شد و آن تلاش چین برای اثبات این گزاره بود که چین به‌سان آمریکا در عرصه جهانی وزنه‌ای است با اهمیت که در معادلات قدرت و در ساختار نظم جهانی باید لحاظ شود. ایالات متحده که بیش از هشت دهه عربستان را به سان متحد استراتژیک خود قلمداد می‌کند امروز متحد دیرین خود را در آغوش رقبیب می‌بیند؛ رقیبی که تلاش‌هایش برای نفوذ در سایر بخش‌های جهان به تهدیدی جدی علیه ایالات متحده تبدیل شده است.
همصدایی عریان اما پر حاشیه
در شرایطی که عربستان برای انکار مفاهیم قطبی شدن یا حمایت از یک بلوک قدرت در برابر بوک دیگر خود را مشتاق نشان می‌دهد، نحوه استقبالش از رهبر چین و همچنین همصدایی عریانش با پکن نشان داد که ریاض به‌راحتی و فارغ از انتقادهای حقوق بشری متحدان غربی‌اش، می‌تواند با متحد قدرتمند شرقی خود مشارکتی عمیق داشته باشد.
در باب سفر «شی» به چین پنج مولفه قابل تامل است. نخست، عربستان و چین در جریان این سفر در باب مقوله‌هایی چون استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، همکاری در حوزه توسعه فن‌آوری‌های مدرن چون هوش مصنوعی و نوآوری در بخش انرژی رایزنی داشتند و بیانیه‌ای مشترکی متشکل از چهار هزار کلمه منتشر کردند که در چارچوبش دو بازیگر هم‌سویی‌شان در باب مجموعه‌ای از مسائل سیاسی را شرح داده و متعهد شدند تا این همکاری را در حوزه‌هایی چون تحقیقات فضایی، اقتصاد دیجیتال و زیرساخت‌ها تعمیق ببخشند و همچنین در باب برنامه هسته‌ای ایران، جنگ در یمن و جنگ روسیه در اوکراین مدعی شدند که از سیاست‌های کلیدی و مشابه پیروی می‌کنند.
همسویی صوری؟
علی شهابی - نویسنده و تحلیلگر سعودی - در این باره به خبرگزاری سی‌ان‌ان گفت که همسویی برجسته چین و عربستان در باب مسائل کلیدی به‌یکباره ایجاد نشده و ماحصل شش سال تلاش دو بازیگر برای نزدیک تر کردن مواضعشان به یکدیگر بوده است. از منظر این تحلیلگر، دیدار رهبران ریاض با «شی» صرفا موجب شد تا اتحاد و نزدیکی دو بازیگر عریان‌تر شود.
جاناتان فولتون - کارشناس فعال در موسسه مطالعاتی آتلانتیک - نیز بر این باور است که تلاش‌های ریاض و پکن بر این محور استوار بود که دو بازیگر در باب مسائلی که در منطقه با اهمیت می‌دانستند خود را در قاب شریک واقعی و متحدی نزدیک ترسیم کنند.
این تحلیلگر در ادامه و در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا عربستان و چین حقیقتا در باب همه مسائل منطقه‌ای همسو هستند یا نه؟ گفت که دو کشور تا جایی که توانسته‌اند در ظاهر مواضع خود را نزدیک به یکدیگر نشان دادند با این همه نمی‌توان منکر اختلاف‌نظرها شد.
دور شدن از توافق نانوشته
مقوله دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد، به توافق نانوشته میان عربستان و ایالات متحده مرتبط است؛ توافقی که در چارچوبش ریاض نفت مورد نیاز چین را تامین و همزمان واشنگتن به تامین امنیت نظامی ریاض و سایر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس متعهد است و از پادشاهی در برابر رقبای منطقه‌ای حمایت می‌کند. با این همه عربستان اخیرا در عمل نشان داده که خواهان دور شدن از این توافق سنتی است و از همین رو تاکید دارد که تنوع بخشیدن به دیدگاه‌های فعلی ریاض ضرورت دارد.
در جریان نشست مشترک رهبران چین و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، «شی» از عزم چین برای همکاری در حوزه انرژی با اعراب گفت و تاکید کرد که جمهوری خلق به واردات نفت خام به شکلی ثابت و در مقادیر بالا از شورای همکاری خلیج فارس و همچنین واردات گاز طبیعی‌اش از منطقه ادامه خواهد داد. چین بزرگترین خریدار نفت جهان است و عربستان بزرگترین تامین‌کننده طلای سیاه. در همین راستا روز جمعه غول نفتی آرامکو و گروه انرژی شاندونگ اعلام کردند که در حال بررسی همکاری برای فرصت‌سازی‌های یکپارچه پالایش و پتروشیمی در چین هستند. این اظهارنظر در شرایطی است که جهان درگیر کمبود انرژی است و مطالبات غرب از تولیدکنندگان نفت جهان برای افزایش تولید، پی‌درپی مطرح می‌شود.
پادشاهی عربستان در سال جاری مبلغی بالغ بر 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرد؛ سرمایه‌گذاری در مقیاسی وسیع در مجتمع پالایشگاهی و پتروشمی واقع در شمال شرق چین. پکن همچنین مایل به همکاری با ریاض در حوزه امنیتی و تدافعی است؛ دو حوزه مهمی که زمانی برای متحد آمریکایی پادشاهی محفوظ بود. عربستان و همسایگان خلیج فارس از نفوذ برجسته ایران و کاهش حضور امنیتی آمریکا نگران هستند، از همین رو اخیرا برای تامین سلاح، به جای غرب، به شرق نزدیک‌تر شده‌اند.
مفاهیمی که مصادره به مطلوب شدند
یکی از گزاره‌هایی که هم اعراب و هم چین بر آن تاکید داشتند، اصل عدم مداخله بود؛ اصلی که یکی از مهم‌ترین مفاهیم تعریف‌شده در سیاست خارجی چین است و از دهه 1950 به یکی از آرمان‌های کلیدی این بازیگر تبدیل شده است. حالا عربستان مشتاق است تا این مفهوم را در لفاظی‌های سیاسی‌اش بپذیرد؛ بویژه اینکه بر روی طناب محکمی میان متحدان سنتی غربی خود، بلوک شرق و روسیه مانور می‌دهد.
ناظران می‌گویند که تفسیر ریاض از اصل عدم مداخله به معنای اظهارنظر نکردن درباره سیاست‌های داخلی و حقوق بشری بازیگران دیگر هم هست. یکی از موانع کلیدی که روابط عربستان با ایالات متحده و دیگر قدرت‌های غربی را پیچیده‌تر کرده، انتقادهای مکرر از سیاست داخلی و خارجی پادشاهی است. قتل جمال خاشقچی در کنار جنگ در یمن و حمایت ضمنی از روسیه به‌واسطه جنگ در اوکراین از جمله مقوله‌هایی است که موجب شده ریاض هدف انتقادهای غرب بالاخص آمریکا قرار بگیرد. به نظر می‌رسد چین نیز به‌واسطه تنش‌ها در ارتباط با تایوان و همچنین رویکرد خشونت‌آمیزش با معترضان هنگ‌کنگی و اویغورهای چینی ساکن در منطقه غربی سین‌کیانگ دغدغه‌ای مشابه با پادشاهی دارد.
شهابی در این باره گفت که اصل عدم مداخله از منظر چین و اعراب بدین معنا است که حوزه خصوصی باید خصوصی بماند و آنگونه که سیاستمداران غربی باور دارند در راستای نیل به مقاصد خاص در عرصه عمومی بازتابی نداشته باشد.
«شی» در جریان سفرش به ریاض از اعضای شورای همکاری خلیج فارس خواست تا از بورس بنزین و گاز شانگهای به عنوان بستری برای فروش نفت و گاز با استفاده از ارز چین استفاده کنند. این رویکرد، چین را به هدف خود که همانا تقویت ارزش پولش در حوزه بین‌المللی است، نزدیک خواهد کرد و شاید بتواند زمینه‌ساز کاهش ارزش دلار آمریکا و تاثیر مخرب و در عین حال بالقوه‌اش بر اقتصاد این کشور شود.
امیدی به آب شدن یخ‌ها نیست
با این همه، گمانه‌زنی‌ها درباره خیز چین برای جایگزین کردن یوان به جای دلار، در حد شایعه باقی مانده است. هرچند تحلیلگران این تصمیم را تحولی منطقی در روابط چین و عربستان در حوزه انرژی قلمداد کرده و می‌گویند که اجرایی‌شدن چنین خواسته‌ای احتمالا زمان‌بر است.
به گفته شهابی، کنار گذاشتن دلار آمریکا اجتناب‌ناپذیر است، زیرا چین به عنوان بزرگترین مشتری پادشاهی دارای اهرم‌های برجسته‌ای است. با این همه این تحلیلگر نیز باور دارد که وقوع چنین تحولی زمان‌بر است.
امروز ایالات متحده به سفر «شی» واکنشی نشان نداده و سکوت اختیار کرده است؛ هرچند وقایع را به دقت رصد می‌کند. «شائو جین چای» - استادیار دانشگاه شارجه امارات در این باره به سی‌ان‌ان گفت این دیدار ممکن است به شکل اساسی نفوذ چین در خاورمیانه را افزایش ندهد، اما نشان از کاهش نفوذ آمریکا در منطقه دارد. شکاف میان آمریکا و متحدان سنتی‌اش یعنی پادشاهی خلیج فارس شاید مهم‌ترین سیگنال سفر «شی»به عربستان بود؛ سیگنالی که صراحتا نشان داد روابط آمریکا و اعراب، برخلاف تصور همگان، یخ زده است و امیدی به آب شدنش در کوتاه‌مدت نیست.
