مدار س دولتی از وقتی افت کردند که فرزندان مسئولین به این مدارس نرفتند

به‌طور مثال مشتری وفادار تا آنجا که می‌تواند ابتدا مشکلات را انتقال می‌دهد و در صورت نشنیدن صدایش تصمیم به تغییر خرید از شرکت می‌کند. ایده‌ صدا به عنوان یک سازوکار اصلاح نظام‌ها از دل یک تجربه ساده هیرشمن بیرون آمد. هیرشمن در مقدمه به بیان تجربه‌ای می‌پردازد که زمینه نوشتن کتاب شده است.

او دو بار با فاصله زمانی 10 سال به کشور نیجریه سفر می‌کند. در هر دو بار با قطار از پایتخت به چند شهر سفر می‌کند. در بار دوم کیفیت قطار بسیار بد شده بود. کثیف‌تر و نامنظم‌تر. او از چند نفر سوال می‌کند که چرا در این 10‌سال اینقدر کیفیت قطارها تغییر کرده است؟ پاسخ همه یک جمله بود: اتوبان کشیده شده است و مسوولان دولتی دیگر با قطار مسافرت نمی‌کنند.

هیرشمن می‌گوید از خودم پرسیدم که براساس نظریات اقتصادی، رقابت باید موجب بهبود کیفیت شود پس چرا مردم علت تنزل کیفیت را رقابت می‌دانند؟ به عبارت دیگر، امکان خروج زیاد شده اما بهبودی در سیستم صورت نگرفته است و رقابت نه‌تنها سازوکاری برای بهبود نبوده بلکه همچون سازوکاری برای تخریب عمل کرده است.

مساله مدارس در ایران مانند قطار در نیجریه است. از پایان دهه 1360 به تدریج مدارس غیرانتفاعی، استعدادهای درخشان، شاهد و ایثارگر به‌وجود آمدند. مدارس دولتی عادی، مدارس افرادی شد که نمی‌توانند به علت توان مالی یا شأن اداری یا وضعیت درسی به مدارس برتر بروند. بدین‌ترتیب نظام کاملا طبقاتی جایگزین مدارس فراگیر دهه 1350 و 1360 شد. تا زمانی که فرزندان مدیران در مدارس دولتی بودند هرگونه ضعف و مشکلی در مدارس دولتی مساله مسوولان آموزش و پرورش در همان منطقه یا شهرستان بود. تفکیک مدرسه برحسب قدرت خرید، قدرت اداری و حتی استعداد دانش‌آموز، سیاستی غلط با پیامدهای ویرانگر است.

نابرابری و جداسازی در بسیاری از امور مانند مسکن، پوشاک، تغذیه و صدها امر دیگر پذیرفته شده است و تلاش برای برابر‌سازی آنها ناشدنی و حتی به ضد خود تبدیل می‌شود. اما در اکثر جوامع پردرآمد پذیرفته‌اند که مردم باید در مدرسه مانند استفاده از شبکه برق، فاضلاب، آب و جاده‌ها در کنار هم باشند و جداسازی آن‌ها آثار مخرب دارد. انسان‌ها نابرابر به‌دنیا می‌آیند و تنها آموزش برابر می‌تواند امید را به مردم فقیر بازگرداند. آموزش برابر پله‌ ترقی و بزرگ‌ترین ابزار مبارزه با نابرابری اقتصادی است. 

پیشنهاد وزیر آموزش‌وپرورش گام اول برای حرکت به سوی برابری است. از زمانی که مدارس در ایران تفکیک شدند، بودجه آموزش و پرورش سیر نزولی یافت. سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت از 17 درصد در ابتدای دهه 1370 به 11 درصد رسیده است. وقتی مدرسه دولتی اهمیت خود را از دست داد، استخدام بدون ضابطه فقط به بچه فقرا ضربه می‌زند، تنها مدارس دولتی مجبورند برای همه کتب درسی، کلاس برگزار کنند و مدارس غیردولتی می‌توانند ساعات تدریس خود را تغییر دهند و آزادتر از قید و بندهای دولتی عمل کنند. مدارس دولتی نه‌تنها با کمبود بودجه روبه‌رو هستند، بلکه با مقررات سختگیرانه‌تری روبه‌رو هستند.  توصیه ساده وزیر با مقاومت مدیران روبه‌رو خواهد شد. آنها نگران آینده بچه‌های خود هستند و مانند هر انسان دیگری بچه‌های خودشان را از بچه‌های دیگران بیشتر دوست دارند.

این توصیه باید از یک پایه تحصیلی شروع شود و نه تنها برای مدیران آموزش‌وپرورش بلکه برای همه مدیران دولتی اجرا شود. در هر سیاستی، مساله گذر از وضعیت موجود معمولا بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر از فهم وضعیت موجود و وضعیت مطلوب است. امیدواریم و دعا می‌کنیم که این توصیه اجرا شود و همه فرزندان ایران در مدارس برابر تحصیل کرده و دوباره مانند دهه 1350 و 1360 همه کودکان بر سر یک سفره آموزشی درس بخوانند.