برگِ اقتصادی نجات برجام
به گزارش اقتصاد نیوز به نقل از فارن پالیسی ترور یک دانشمند بلندپایه هسته‌ایآینده روباط ایران با غرب را با تردید ها و اما و اگرهایی روبرو کرده است، با این وجود هنوز رئیس دولت ایران در مورد یک توافق جدید با ایالات متحده صحبت می‌شود.
ترور محسن فخری‌زاده، کارشناس فیزیک اتمی که به عنوان معمار برنامه هسته‌ای ایران از زمان انقلاب 1979 به بعد شناخته می‌شد، مقامات تهران را آزرده خاطر کرده است. در واکنش به این تروز مجلس ایران که تحت کنترل منتقدان حسن روحانی است طرح «اقدام راهبردی» را تصویب کرد تا تعهدات ایران در توافق هسته‌ای 2015 را به میزان قابل توجهی کاهش دهد و اساسا آن را ملغی کند. این طرح موافقت دولت را همراه ندارد. این طرح از نظر حسن روحانی که طرفدار دیپلماسی است دولت را تحت فشار قرار می دهد
اما در حالی که ندای انتقام و تلافی‌جویی رو به افزایش است، به نظر می‌رسد که دولتمردان ایران تمایل دارند از خود خویشتنداری نشان دهند و حداقل تا زمان روی کار آمدن جو بایدن رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده در 20 ژانویه 2021 به همان سیاست صبر استرتژیک که در سال گذشته دنبال می‌کرد پایبند باشد. به جای انتقام یا کاهش تعهدات به توافق هسته‌ای، اظهارات مقامات دولتی حاکی از آن است که چشم‌اندازشان مذاکره با ایالات متحده است.
اعتقاد بر این است که ترور فخری‌زاده ، که به اسرائیل نسبت داده شده و به یمن دولت ترامپ صورت گرفته ، با هدف تحریک ایران به خروج از توافق هسته‌ای یا اقدامی تلافی‌جویانه استکه جنگی را برافروزد و ایالات متحده را نیز به دام خود بیاندازد، در واقع با این اقدام چشم‌انداز دیپلماسی ایران-امریکا در آستانه تحلیف بایدن تحت تاثیر قرار گیرد.
اسماعیل کوثری ، مشاور عالی فرمانده کل سپاه پاسداران، در مصاحبه ای دو روز پس از ترورگفت ما قصد نداریم به صورت دفعی با این مسئله برخورد کنیم، اما هرگز فراموش نخواهیم کرد او افزود که زمان ، مکان و نوع انتقام توسط ایران هنوز مشخص نشده است.
اما تا زمانی که تهران تصمیم دارد در برابر تله مقاومت کند و تا وقتی که به جای شخص کله داغی مثل ترامپ سر سردتری در کاخ سفید جای گیرد و بر صبر استراتژیک پافشارد، می توان امیدوار به نجات توافق هسته‌ای و از سرگیری مذاکرات بود. پیش از این برخی از مقامات بلندپایه ایران برای احیای توافق هسته‌ای توسط دولت جو بایدن اظهاراتی را آغاز کرده بودند؛ توافقی که دونالد ترامپ در یک تلاش بلندپروازانه و برای مجبور ساختن به تغییر رفتار و مذاکره در مورد یک معامله بهتر، در می 2018 لغو کرده بود.
هزینه های احیای برجام برای بایدن
استدلال دقیقی برای قصد بایدن برای بازگشت سریع و بدون قید و شرط به توافق هسته‌ای وجود دارد - از جمله کاهش مداوم زمان به اصطلاح رسیدن ایران برای ساخت یک بمب هسته‌ای از یک سال در زمان توافق سال 2015 به کمتر از سه ماه در زمان کنونی. لکن چنین تصمیمی برای یک دولت تازه مستقر وحدت‌گرا در واشنگتن هزینه‌های سیاسی قابل توجهی نیز دارد. از یک طرف، اگر سنا در دست جمهوری‌خواهان باقی بماند، دولت بایدن مجبور می شود هزینه سیاسی قابل توجهی را برای اطمینان از تصویب بسته محرک COVID-19 صرف کند، و هم‌چنین سایر اولویت‌ها در مسائل داخلی ممکن است مانع تمرکز توافق هسته‌ای شود. مضاف بر این، هم‌پیمانان ایالات متحده - به ویژه اسرائیل و هم‌چنین عربستان سعودی - به صراحت اعلام کرده‌اند که مایلند تمام تلاش خود را مصروف پایان دادن به این توافق نمایند. با تشدید رقابت‌های داخلی در تهران بر سر جانشینی دولت هم به نظر می رسد بازگشت کامل به توافق سال 2015 پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2021 بعید باشد اما از نقطه نظر پیشگیری از درگیری‌ها مطلوب است.
در ایران قبل از انتخابات اهمیت تغییر احتمالی در آمریکا را نادیده گرفته شده بود و تاکید بر سیاست مقاومت حداکثری تهران است که دلالت بر عدم تعجیل و فوریت در تخفیف تحریم‌ها است و حتی اگر در مذاکرات ایران و آمریکا را نیمه‌باز گذاشته شود ترجیح بر این است که در چارچوب چندجانبه بوده و مشروط به آن باشد که در ابتدا واشنگتن اعتماد تهران را تأمین کند.
با این حال ، دولت روحانی و وزیر امور خارجه محمد جواد ظریف مواضع متفاوتی را دارند که موجب شده سیگنال‌های درهمی توسط نخبگان حاکم بر ایران ارسال شود.
ظریف در مصاحبه ای در 18 نوامبر، پیشنهادی عملی ارائه داد که بدون نیاز به مذاکره تازه، توپ را به زمین ایالات متحده می‌اندازد. او با اشاره به قطعنامه‌ای که شورای امنیت سازمان ملل متحد در ژوئیه 2015 به اتفاق آرا برای توافق هسته‌ای تصویب کرد توییت زد: اگر ایالات متحده به عنوان عضوی از سازمان ملل متحد تعهدات خود را طبق قطعنامه 2231 شورای امنیت انجام دهد، ما تعهدات خود را تحت برجام انجام خواهیم داد. ظریف ادامه داد اگر پس از آن ایالات متحده خواست دوباره به برجام بازگردد، ما آماده مذاکره برای شرایط بازگشت دوباره آن دولت به برجام هستیم.
پیشنهاد ظریف در درجه اول برای جلوگیری از دردسر هر دو طرف از افتادن در یک دور دیگر از مذاکرات پیچیده است، که ممکن است با مخالفت شدید تگروه های قدرتمند دولت روحانی روبرو شود.
وزیر امور خارجه در مصاحبه‌ای غیرمعمول و بی‌پرده پس از ترور فخری‌زاده ، سخنان رقبای سرسخت خود را به سخنان خود پیوند داد و به دولت بعدی ایالات متحده این پیام را داد که میانه‌روها در قدرت باقی نخواهند ماند و واشنگتن با آن‌ها بهتر می‌تواند کار کند. به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد به روحانی و ظریف اجازه داده شده که از باب کاستن تحریم‌ها هرگونه امتیازاتی را که می‌توانند از دولت بایدن بگیرند ، در حالی که تصور می‌کند، همان طور که بارها اعلام کرده است، خصومت آمریکا با ایران تداوم خواهد یافت.
مسلم است که ایران روی گرفتن امتیازات اساسی از دولت بایدن حساب باز نمی‌کند چرا که او به صورت فوری نیازمند مقابله با بحران داخلی COVID-19 است، بایدن به طور بالقوه با یک سنای خیره‌سر روبرو است و محتمل است برای رفع موثر سازوکارها و ساختارهای پیچیده تحریم‌های دولت ترامپ به زمان نیاز داشته باشد. با این اوصاف ، یک اقدام مستقیم و بی‌قیدوشرط در معامله با ایران توسط دولت بایدن ، تندروها را غافل‌گیر و آن‌ها را که به شکست مستمر روحانی در ترمیم اقتصاد و امیدواری‌شان به انتخابات ریاست جمهوری هستند، ناامید کند.
ابزار اقتصادی نجات برجام
برای نجات برجام و تسهیل در بازگشت آرام توافق هسته‌ای اروپا، به ویژه انگلیس، فرانسه و آلمان باید با دولت بایدن همکاری کنند تا مخالفان برجام تحت فشار قرار گیرند. این سه کشور می‌توانند با برقراری خط اعتباری فوری 10 تا 20 میلیارد دلاری برای خرید نفت ایران بر اساس معافیت از ریاست جمهوری آمریکا که از 21 ژانویه 2021 انجام می‌شود ، به سادگی یکی از بخش‌های اصلی طرح 2019 امانوئل ماکرون را احیا کنند- در ازای آن ایران فعالیت‌های هسته‌ایش را که فراتر از توافق هسته‌ای بوده، از جمله غنی‌سازی اورانیوم با سانتریفیوژهای پیشرفته، متوقف سازد. در واقع با یک حرکت قدرت‌های اروپایی می‌توانند برخی از اعتبار و اهرم‌های از دست رفته خود را در تهران بازگردانند ، پلی ترانس‌اتلتیک ایجاد کنند، اوضاع را تثبیت کنند و رئیس جمهور آمریکا را بابت پرداخت هزینه‌های سیاسی مضاعف در داخل امریکا نجات دهند.
مزایای بلندمدت چنین اقدامی - اگر با حذف اثر تحریم‌ها در مرحله بعدی و پیوستن مجدد ایالات متحده به توافق هسته‌ای پشتیبانی شود– می‌تواند قدرت میانه روها را افزایش دهد.
البته ایران پس از اینکه مذاکرات هسته‌ای را در سال 2013 تحت عنوان نرمش قهرمانان فعال کرد اما پس از کمتر از سه سال تحت فشارهای اقتصادی بی‌سابقه رنج قرار گرفت، نسبت به دیپلماسی ب واشنگتن بدبین تر شده است.
با این حال منتقدان آمریکا در ایران علی‌رغم شعارهای آتشین خود، مخالفت قاطعانه‌ای با مذاکره با واشنگتن ندارند، اما در واقع ترجیح می دهند خودشان آن را مدیریت کنند و از اقتدار داخلی و اعتبار بین المللی برخوردار شوند. جای تعجب نیست که یک رسانه تأثیرگذار اخیرا خواستار انتقال پرونده هسته‌ای ایران از وزارت امور خارجه تحت به شورای‌عالی امنیت‌ملی شد.
به همین دلیل با وجود چالش‌های سهمگین پیش رو ، منافع استراتژیک آمریکا و اروپا ایجاب می‌کند تا از فرصت کوتاهی که از 20 ژانویه آغاز می شود، با کاستن موثر تحریم‌ها به عنوان یک گام و ایجاد اعتماد بهره‌برداری کنند و با استفاده از انعطاف‌پذیری بیشتر میانه‌روهای ایرانی زمینه را برای مذاکرات احتمالی بعدی که بایدن و تیمش به آن امیدوارند مهیا سازند. اگر ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی برای همکاری جهت توافق هسته‌ای دیر بجنبند، تهران نمی‌تواند از سردی روابط بکاهد.
