گاندی ترک؛ کابوس اردوغان می شود؟

سرکوب‌ها ادامه یافته و قلیچداراوغلو اکنون دوباره اردوغان را به چالش می‌کشد، این بار در پای صندوق‌های رای. قلیچداراوغلو، 74 ساله، در مصاحبه‌ای در 10 آوریل به تایمز گفت: «این انتخابات برای کسانی است که می‌خواهند از دموکراسی در برابر حکومت استبدادی دفاع می‌کنند.» پس از دو دهه تحت حکومت اردوغان 69 ساله، میلیون‌ها ترک قلیچداراوغلو را آخرین امید برای پایان دادن به کنترل تقریباً کامل رئیس جمهور بر دولت و بازگرداندن شکل متعادل‌تر حکومت می‌دانند. اما برنده شدن در انتخابات سراسری 14 مه سخت‌تر از پیمودن مسافت 450 کیلومتری از آنکارا تا استانبول خواهد بود.

با این حال، قلیچداراوغلو خوشبین است. او درحالی که در مقابل شمایل سفید و سرخ مصطفی کمال آتاتورک -که یک قرن پیش جمهوری ترکیه را پایه گذاری کرد و آن را به یک حکومت مدرن و سکولار تبدیل کرد- نشسته بود، گفت: «ما با ابزارهای دموکراتیک به یک حکومت سرکوبگر پایان خواهیم داد.»

نتیجه انتخابات نه تنها برای ترکیه -که در چهارراه اروپا و خاورمیانه قرار دارد و خانه 85 میلیون نفر از جمله تقریبا 4 میلیون پناهنده است- بلکه برای برخی از مهم‌ترین مسائل جهانی امروز اهمیت دارد. اردوغان تلاش سوئد برای پیوستن به ناتو را گروگان اهداف سیاسی خود و ایجاد روابط نزدیکتر با روسیه گرفته است، تا جایی که ایالات متحده ترکیه را از برنامه دریافت جنگنده‌های F-35 خارج کرد. قلیچداراوغلو می‌گوید که روابط خود را با ایالات متحده، ناتو و اتحادیه اروپا بازسازی خواهد کرد تا ترکیه را دوباره به بخشی از جهان متمدن تبدیل کند.

زمان تغییر فرا رسیده است. اردوغان که در سال 2003 پس از زلزله مرگبار 1999 با وعده ایجاد حکومتی کارآمد به قدرت رسید، با اصرار خود بر اینکه نرخ بهره بالا «مادر همه شرارت‌ها» است، یک بحران هزینه‌های زندگی ایجاد کرده است. به جای افزایش آنها همانطور که اکثر اقتصاددانان توصیه می‌کنند، او به کاهش نرخ بهره ادامه داد و تورم را در یک مقطع در سال گذشته به رقم خیره کننده 85 درصد رساند. بدتر از آن، زلزله‌های دوقلوی قدرتمند در ماه فوریه دست‌کم 50،000 نفر را کشت و خشم عمومی را از ساخت و سازهای غیر اصولی و معافیت قانونی پیمانکاران برانگیخت و همچنین این که در هنگام فروریختن این ساختمان‌ها، نهاد‌های دولتی دیر به نجات قربانیان پرداختند.

قلیچداراوغلو که پیش از اردوغان از منطقه زلزله زده بازدید کرده بود، وعده معافیت‌های مالیاتی برای جذب سرمایه‌گذاری را داده و مشاوران اقتصادی مترقی از جمله جرمی ریفکین و دارون عجم‌اوغلو آمریکایی‌تبار را منصوب کرده است. اما در حالی که نگرانی‌های اقتصادی و پیامدهای زلزله موضوعات کلیدی هستند، ناظران می‌گویند که این در واقع یک رفراندوم برای «حکومت تک‌نفره» اردوغان است.

پس از یک کودتای نظامی نافرجام علیه وی در سال 2016، اردوغان از طریق رفراندوم قانون اساسی در سال 2017 قدرت‌بیشتری را به دست گرفت و ترکیه را از یک سیستم پارلمانی به یک نظام ریاستی تبدیل کرد. این تغییرات اختیارات اردوغان را به عنوان رئیس جمهور به طور فاحشی گسترش داد و اعتراضاتی را برانگیخت و گروه حقوق بشر شورای اروپا آن را برای دموکراسی «خطرناک» خواند. (اردوغان مدعی است که این تغییر، محدودیت دو دوره‌ای را نیز «ریسِت» کرده است و راه را برای او هموار می‌کند تا سومین دوره پنج ساله ریاست جمهوری را در ماه مه امسال به دست آورد؛ او قبلاً از سال 2003 تا 2014 به عنوان نخست وزیر خدمت می‌کرد و در آن زمان مهمترین مقام کشور بود.) سازمان‌های دولتی و دادگاه‌ها از آن زمان مملو از وفاداران به او بوده‌اند، و منتقدان همچنان در تعدادهای بالا زندانی می‌شوند، گاهی اوقات برای چیزی مانند یک پست تحقیرآمیز در رسانه‌های اجتماعی. اکثر مطبوعات اکنون وابسته به حزب اسلامگرای عدالت و توسعه اردوغان هستند و ترکیه در رده‌بندی سالانه خانه آزادی از «تا حدی آزاد» به «غیرآزاد» تغییر وضعیت پیدا کرده است.

قلیچداراوغلو در اکثر نظرسنجی‌ها پیشتاز است و اولین نامزدی است که شانسی جدی برای پایان دادن به عصر اردوغان دارد. او یک اپوزیسیون متفرق و متنوع از نظر ایدئولوژیک را در پشت تعهد برای بازگرداندن نظام پارلمانی حکومت و احیای حاکمیت قانون متحد کرده است. او قول داده است که پس از محدود کردن اختیارات خود به عنوان رئیس‌جمهور، دفتر را ترک می‌کند تا «یک گوشه بنشینم و با نوه‌هایم بازی کنم. من فردی با جاه‌طلبی سیاسی نیستم.»

قلیچدار اوغلو، در بیست و چهارمین روز از «راهپیمایی عدالت» در استانبول در 8 ژوئیه 2017.

قلیچداراوغلو می‌افزاید: «ما باید دموکراسی را که سال‌ها از آن لذت می‌بردیم و در حال دزدیده شدن از ماست، احیا کنیم». تنها مشکل این است که به نظر نمی‌رسد قلیچداراوغلوی 74 ساله‌، کوتاه‌قد و آرام کسی باشد که بر سر جایش در یک صف شلوغ بجنگد، چه رسد به تصاحب قدرت در دولت ترکیه. در حالی که اردوغانِ مبارز و خود رأی، از سال 1989 در انتخابات شکست نخورده است، قلیچداراوغلو از زمانی که در سال 2010 رهبر حزب شد، نتوانسته کرسی‌های بیشتری را برای حزب چپ میانه جمهوری‌خواه خلق به دست آورد. قدرت او ایجاد اجماع در پشت صحنه است، نه تهییج رای‌دهندگان.

اما برای برخی، آرام بودن، پس از 20 سال پوپولیسم تفرقه‌انگیز اردوغان، چیزی مطلوب است. یک دیپلمات ارشد بین المللی با تجربه در ترکیه که خواست نامش فاش نشود، قلیچداراوغلو را «ضد اردوغان» می‌خواند. این دیپلمات می افزاید: «بعضی اوقات، یک شخصیت خاکستری دقیقاً همان چیزی است که مردم می‌خواهند».

برنده شدن در انتخابات ریاست جمهوری پایانی عالی برای داستانی است که با فقر در منطقه دورافتاده تونجلی در شرق ترکیه آغاز شد. قلیچداراوغلو در یک خانواده 9 نفره در روستای کوهستانی منزوی بالیکا به دنیا آمد، چوپانی می‌کرد و با پای برهنه به مدرسه می‌رفت. کمال جوان ساز می‌نواخت، یک ساز سنتی محلی، و با صدای بلند می‌خواند و با رتبه اول از دبیرستان خود فارغ التحصیل شد. او برخلاف همکلاسی‌هایش آرزو داشت معلم شود.

قلیچداراوغلو در دانشگاه آنکارا در اعتراضات گروه‌های چپ فعال بود و به عنوان بازرس مالیات فارغ التحصیل شد و تا مقام مدیر موسسه ملی تأمین اجتماعی بالا رفت.

سیاست سرگرمی دوران بازنشستگی قلیچداراوغلو بود. او در سال 2002، در سن 53 سالگی، با حزب جمهوری‌خواه خلق وارد پارلمان شد و برای کشف فساد اعضای ارشد حزب عدالت و توسعه مورد تقدیر قرار گرفت. در سال 2010، او با همان «صبر و بردباری» که به گفته خودش در گاندی تحسین می‌کند، به صدر حزب جمهوری‌خواه خلق رسید.

قلیچداراوغلو در مقام رهبر، حزب را از بلندگوی نخبگان سکولار شهری به یک حزب سوسیال دموکرات به سبک اروپایی تبدیل کرده و خواستار «آشتی» بین گروه‌های مختلف سیاسی، قومی و مذهبی ترکیه شده است. سال گذشته، او از حق زنان برای پوشیدن روسری در نهادهای دولتی حمایت کرد، برعکس موضع دیرینه حزبش که اردوغان در میان رای دهندگان محافظه کار، از آن سوء استفاده می‌کرد.

در این انتخابات، اردوغان رقیب خود را «اسب تروای امپریالیست‌ها» در واشنگتن و لندن خوانده است و بارها مدعی شده که قلیچداراوغلو با پ‌کا‌کا مرتبط است، یک گروه شبه نظامی که برای یک کشور مستقل برای بیش از 10 میلیون کرد در ترکیه می‌جنگد. او اطمینان حاصل کرده که همگان از اقلیت مذهب علوی «آقای کمال» مطلع باشند و او را به خاطر پا گذاشتن تصادفی روی سجاده نماز در مراسم افطار اخیر در ماه رمضان مورد انتقاد قرار داده است.

بزرگترین مزیت قلیچداراوغلو این است که او بیشتر اپوزیسیون متخاصم - از ناسیونالیست‌های ترک گرفته تا کردها - را پشت سر یک نامزد واحد متحد کرده است، حتی در شرایطی که تردیدهای جدی وجود داشت که او باید آن نامزد باشد. حزب ناسیونالیست IYI زمانی که احزاب دیگر قلیچداراوغلو را در ماه مارس انتخاب کردند از ائتلاف خارج شد، با این استدلال که رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق، گزینه ضعیف‌تری نسبت به منصور یاوش، شهردار آنکارا یا اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول، است -که هر دو عملکرد بهتری در نظرسنجی‌ها داشتند. این در حالی است که دادستان‌های ایالتی -نزدیک به حزب اردوغان- امام اوغلو را با اتهامات مشکوک، به تهمت و فساد متهم کرده‌اند که اگر با احکام بعدی دادگاه تایید شود، او را از تصدی مناصب انتخابی باز می‌دارد. تحت فشار افکار عمومی، پس از اینکه قلیچداراوغلو موافقت کرد در صورت پیروزی یاواش و امام اوغلو را به عنوان معاون رئیس جمهور منصوب کند، حزب IYI دوباره وارد ائتلاف شد.

با همه این احوال، به نظر می‌رسد که رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق پیشتاز است. نظرسنجی متروپول در ماه جاری نشان داد که 42.6 درصد قصد دارند به قلیچداراوغلو رای دهند، در مقابل 41.1 درصد به اردوغان. اگر هیچ نامزدی بیش از 50 درصد آرا را به دست نیاورد، دو نفر اول به دور دوم راه خواهند یافت. (برای پارلمان، اکثر نظرسنجی‌ها ائتلاف تحت رهبری حزب عدالت و توسعه را چند درصد جلوتر از ائتلاف اپوزیسیون نشان می‌دهد.)

از آنجایی که رئیس جمهور فعلی بیشتر قوه قضائیه و سایر نهادهای دولتی را کنترل می‌کند، تحلیلگران می‌گویند که قلیچداراوغلو باید با بیش از یک اختلاف کم برنده شود. در غیر این صورت، اردوغان می‌تواند به عنوان مثال، شورای انتخابات ترکیه را تحت فشار قرار دهد تا نتایج را لغو کند و مجدداً برگزار کند، همان کاری که با پیروزی نزدیک امام اوغلو در انتخابات شهرداری استانبول انجام داد. (رای‌دهندگان خشمگین در انتخابات مجدد، امام‌اوغلو را به یک پیروزی فاحش رساندند.)

آیا «گاندی کمال» آماده رهبری چنین مقاومتی در صورت شکست اردوغان اما امتناع او از ترک سکان کشور خواهد بود؟ قلیچداراوغلو مدعی است که «این کار ضروری نخواهد بود. اردوغان شکست خواهد خورد و او خواهد رفت. جامعه او را به رفتن محکوم خواهد کرد. آشوب به نفع اردوغان است. ما نیازی به هرج و مرج نداریم، باید به مخاطبان بی‌شمارمان بگوییم که حق با ماست.»