جنگ تحمیلی ۱۲روزه فعلا متوقف شده است. بزرگ‌ترین تلخی این جنگ، نفوذ عمیق اطلاعاتی و امنیتی دشمن بود که منجر به ترور جنایت‌آمیز و شهادت همزمان برجسته‌ترین فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته‌ای کشور و خانواده‌های مظلوم آنها در منازل مسکونی‌شان شد. در مقابل بزرگ‌ترین شیرینی که در این جنگ ظهور پیدا کرد، همبستگی یک ملت با هم در پشتیبانی و دفاع از ایران عزیزشان و همراهی با حاکمیت در حفظ آرامش و همکاری با دولت در اداره امور زندگی شهروندان بود.

اقتصادنیوز: آموزش عالی کشور بعد از انقلاب رشد زیادی داشته؛ به‌طوری که تعداد دانشجویان از ۱۷۵هزار نفر در قبل از انقلاب به حدود ۳میلیون و ۵۰۰هزار نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده است. رشد زیاد کمّی همراه با حفظ کیفیت تحصیلات دانشگاهی نبوده است، ولی حضور جوانان در فضای دانشگاهی و مطالعه دروس دانشگاهی حتی با کیفیت پایین موجب رشد فکری و اجتماعی آنها می‌شود و از این جهت بهتر از وقتی است که به دانشگاه نروند. به‌رغم افزایش تعداد دانشجویان و فارغ‌‌‌التحصیلان دانشگاهی، سازمان‌های دولتی و مجلس از ضعف نیروی کارشناسی باکیفیت رنج می‌‌‌برند. چطور ممکن است که آموزش عالی کشور چنین گسترش یابد و حکمرانی کشور از ضعف توان کارشناسی رنج ببرد.

اقتصادنیوز: دو نیروی پیش‌برنده در دو سوی ایران و آمریکا دو طرف را به سمت مذاکره و توافق پیش می‌رانند.

اقتصادنیوز: به اذعان طرفین، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به‌خوبی پیش می‌رود. چنانچه این مذاکرات به نتیجه برسد و روابط بین دو کشور برقرار شود و تحریم‌ها برداشته شود، فضای جدیدی در اقتصاد ایران ایجاد می‌شود.

اقتصادنیوز: مهاجرت جوانان، متخصصان و دانش‌‌‌آموختگان دانشگاهی به یکی از مسائل و دغدغه‌‌‌های افرادی که دلسوز ایران هستند تبدیل شده است. چند دایره شوم به صورت دوایر علت و معلولی مثبت فعالند که به مهاجرت دامن می‌‌‌زنند و آن را به توفان مهاجرت تبدیل می‌کنند.

اقتصادنیوز: آنچه بر کشورهای صنعتی‌شده می‌گذرد، با آنچه در کشورهای نوظهور صنعتی در جریان است، تفاوت‌های ماهوی زیادی دارد. قطب‌های صنعتی اصلی مانند آمریکا، چین، آلمان، ژاپن و فرانسه، استراتژی‌های متفاوتی نسبت به کشورهای نوظهوری مانند آفریقای جنوبی، مکزیک، برزیل، هند، اندونزی و ترکیه دارند.

اقتصاد کشور گرفتار یک دایره شوم تولید تورم مستمر و فزاینده شده است. نقطه آغاز این دایره شوم کسری بودجه دولت است. کسری بودجه دولت ناشی از بیشتر بودن هزینه‌های دولت از درآمدهای آن است.

​وضیعت اقتصادی در دو دهه گذشته مناسب نبوده است. اکنون نیز به‌رغم تلاش دولت، تورم نزدیک به ۴۰‌درصد و بیکاری زیاد است؛ قدرت خرید طبقه متوسط و پایین جامعه کم شده است و کاهش آن ادامه دارد؛ سرمایه‌گذاری ناخالص ملی به قیمت ثابت در دهه گذشته رو به کاهش بوده؛ نرخ ارز افزایش داشته است و خروج سرمایه‌های مادی و انسانی از کشور زیاد است.

وضیعت اقتصادی در دو دهه گذشته مناسب نبوده است. اکنون نیز به‌رغم تلاش دولت، تورم نزدیک به ۴۰‌درصد و بیکاری زیاد است؛ قدرت خرید طبقه متوسط و پایین جامعه کم شده است و کاهش آن ادامه دارد؛ سرمایه‌گذاری ناخالص ملی به قیمت ثابت در دهه گذشته رو به کاهش بوده؛ نرخ ارز افزایش داشته است و خروج سرمایه‌های مادی و انسانی از کشور زیاد است.

رشد صنعتی مستلزم سرمایه‌گذاری در صنعت است. در دهه۱۳۹۰ سرمایه‌گذاری در صنایع و معادن روندی نزولی داشته است(شکل ۱). رشد سرمایه‌گذاری در صنایع و معادن حاصل شرایط موجود در سه فضای مرتبط با هم است (شکل ۲).

آمارها حکایت از آن دارد که در اقتصاد ایران، روند سرمایه‌گذاری که منجر به ایجاد دارایی‌های فیزیکی می‌شود مطلوب نبوده است.

توسعه صنعتی لازمه توسعه اقتصادی است. با توسعه صنعتی است که با استفاده از ابزار و تجهیزات و تکنولوژی و دانش، تولید سرانه افزایش می‌‌‌یابد. افزایش درآمد سرانه، سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد و تولید ثروت زیاد می‌شود.

سرمایه‌گذاری و ورود و خروج سرمایه در اقتصاد متغیرهای پیشرانی هستند که زنگ‌ها و گاهی آژیرهای هشدار را به صدا درمی‌آورند. سرمایه‌گذاری رونق ایجاد می‌کند، ظرفیت‌های تولیدی و زیربنایی را برای اقتصاد افزایش می‌دهد و اشتغال ایجاد می‌کند.

مجددا بحث تقسیم وزارت صمت به دو وزارتخانه «صنعت و معدن» و «بازرگانی» مطرح شده است. تقسیم مذکور اشتباهی است که قبلا کشور مرتکب آن شده است؛ اشتباهی برخلاف سیاست‌‌‌های کلی نظام، برخلاف تجربه کشور‌های موفق در زمینه اقتصاد و برخلاف تجربه موفقی که کشور در گذشته داشته است. برخی از دلایل این اشتباه به شرح زیر است.

جمهوری اسلامی ایران هدف‌های بلندی دارد و می‌تواند نقش تاریخی مهم و الگوسازی در جهان اسلام ایفا کند.

بنگاه‌ها برای عبور از این شرایط کنونی ناشی از کرونا، باید استراتژی‌های کاربردی و مهمی را اتخاذ کنند که از میان آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

​در چند ماه گذشته وضعیت ارز یک حالت بحرانی به خود گرفت و تصمیماتی اتخاذ شد که نه‌تنها نتایج مورد انتظار را به‌وجود نیاورد، بلکه منابع ارزی کشور را به نوعی هدر داد و فساد اداری و رانت اقتصادی زیادی ایجاد کرد. در این موقعیت که توجه همه به چگونگی مدیریت ارز جلب شده است خوب است به دو نکته پرداخته شود.

انباشت فزونی تورم داخلی نسبت به تورم خارجی از یک سو و ثابت نگه‌داشتن نرخ ارز از سوی دیگر همواره پتانسیل جهش نرخ را به‌وجود می‌آورد. وجود پتانسیل جهش نرخ ارز با یک رخداد تصادفی بالاخره موجب جهش نرخ می‌شود. این جهش طی چهار دهه گذشته چندین بار تجربه شده است. عقل و علم حکم می‌کند که از تجربه آموخته شود و نرخ ارز طوری مدیریت شود که سبب ایجاد پتانسیل جهش نرخ ارز نشود.

آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی یک شخصیت برجسته تاریخی و مردمی بود. او هوش سرشار و تیز‌بینی کم‌نظیری داشت. او به‌رغم تحصیلات حوزوی اعداد و ارقام را به‌خوبی می‌فهمید و لمس می‌کرد.

شاخص‌های علم و فناوری کشور نشان می‌دهد علم و فناوری مطابق هدف‌ها و انتظاراتی که در نقشه جامع علمی تعیین شده پیشرفت نکرده است. یکی از دلایل عدم تحقق هدف‌ها نارسایی نقشه جامع به‌عنوان یک سند راهبردی است. در این سخنرانی نارسایی‌های سند مذکور بررسی می‌شود. یکی از اشکالات، ناشی از عدم پیوند هدف‌ها و راهبردهای نقشه جامع با هدف‌ها، راهبردها و چالش‌های توسعه کشور است. اشکالات دیگر تعداد زیاد اولویت‌ها و راهبردهای تعیین‌شده در نقشه است. همه رشته‌ها از اولویت برخوردار شده‌اند؛ به‌طوری‌که گویی اولویتی وجود ندارد. همچنین رشته‌های علمی به‌خاطر خود رشته‌ها اولویت پیدا کرده‌اند نه به‌خاطر نقشی که در حل چالش‌های توسعه کشور می‌توانند ایفا کنند. جهت‌گیری‌های پژوهش و فناوری در رشته‌های علمی که از اولویت برخوردار شده‌اند روشن نشده است. در نقشه جامع، اقدامات ملی متعددی تعریف شده است بدون آنکه برآوردی از منابع لازم و توازن با منابع موجود شده باشد. به‌‌علاوه سازوکارهای رشد علم و فناوری در پیوند با اقتصاد مشخص نیست. بعد از نقد نقشه از زوایای مزبور، در پایان پیشنهادهای اصلاحی برای بهبود نقشه جامع علمی ارائه می‌شود.