2 تفسیر از نرمش ارزی همتی

به گزارش اقتصادنیوز، بانک مرکزی و رئیس کل این بانک، در طول سال جاری بارها در مورد بازگشت ارز حاصل از صادرات اطلاعیه دادند یا اظهار نظر کردند. اما به نظر می‌آید این بار لحن عبدالناصر همتی، با مهربانی بیشتری در قیاس با بیانیه‌ها و سخنان گذشته همراه بوده است. جدل بانک مرکزی و صادرکنندگان، در ابتدای سال با رد و بدل نامه بین رئیس کل بانک مرکزی و رئیس اتاق ایران آغاز شد؛ بحث بر سر تعدیل ارزش پایه صادراتی بود که در سال گذشته 80 درصد بود و در ابتدای امسال به 100 درصد رسید. البته بعدتر یک امتیاز برای صادرکنندگانی که سه ماه بعد ازصدور پروانه صادراتی، ارز خودرا برگردانند، ایجاد شد. تعهدات ارزی آنها، برمبنای ۹۰ درصد ارزش پایه صادراتی محاسبه می‌شد. اما در ادامه سال، بانک مرکزی با چه لحنی پیگیر بازگشت ارز صادراتی بود؟

22 خرداد

بانک مرکزی در اطلاعیه‌ای در 22 خرداد اعلام می‌کند که مطابق با مصوبات شورای عالی هماهنگی اقتصادی و تصمیم کمیسیون تعیین نحوه برگشت ارز، صادرکنندگان باید تا پایان تیرماه سال ۱۳۹۹ نسبت به ایفای تعهدات ارزی صادراتی سال ۱۳۹۸ خود اقدام کنند. 
در این اطلاعیه آمده بود: بدیهی است بهره‌مندی از هرگونه معافیت مالیاتی و استرداد مالیات بر ارزش افزوده، مشوق‌های صادراتی، تامین نیازهای ارزی وارداتی و تداوم فعالیت‌های تجاری، صنفی و تمدید کارت‌های بازرگانی منوط به بازگشت ارز صادرکنندگان به چرخه اقتصادی مطابق با مصوبات فوق‌الذکر است.

بیانیه دوم؛ انتشار اسامی متخلفان در رسانه‌ها

سیاستگذار ارزی در اولین روز تیر ماه در بیانیه‌ای از فاز تطمیع به فاز تهدید تغییر جهت می‌دهد؛ در بیانیه روز اول تابستان می‌خوانیم: «بانک مرکزی ضمن تشکر از صادرکنندگانی که در راستای مصالح و منافع جامعه نسبت به برگشت ارز حاصل از صادرات اقدام کرده‌اند، اعلام می‌کند درصورت عدم برگشت ارز توسط سایر صادرکنندگان، مطابق مقرارت، اسامی متخلفان در رسانه ها انتشار می یابد.» رئیس کل بانک مرکزی نیز یک روز بعد در صداوسیما اعلام می‌کند: در دو سال گذشته حدود ۷۲ میلیارد دلار صادرات انجام شده که نزدیک ۴۵ میلیارد دلار از ارز آن برگشت، امیدواریم صادرکنندگان تا پایان تیرماه شتاب بیشتری بدهند. از شخصیت های حقیقی و حقوقی که ۴۵ میلیارد دلار را آوردند تشکر می کنیم و اگر افرادی نیاورند خدمتشان عرض می کنم که الان باید صادرکنندگان به وظیفه ملی خود عمل کنند و به نظر من حداقل کار این باشد که سریعتر بیاورند.

دیدار رئیس کل با اعضای اتاق ایران

6 روز پس از بیانیه دوم، رئیس کل بانک مرکزی در دیدار با هیات رییسه اتاق بازرگانی ایران صحبتی از تهدید نمی‌کند. همتی در این دیدار می‌گوید: شرایط صادرکنندگان و فشارهایی که به لحاظ شرایط تحریمی و زمان دریافت ارز حاصل از صادرات وجود دارد را درک می کنیم و همکاری لازم را در این زمینه خواهیم داشت اگر هم صادرکنندگان اعتراضی به نرخ پایه صادراتی محاسباتی در گمرک دارند حداقل ۷۰ درصد ارز حاصل از صادرات خود را که پیش از این نسبت به بازگشت آن متعهد شده بودند را به کشور بازگردانند تا بشود درمورد آن درفرصت مناسب مذاکره و تصمیم گیری کنیم. 

2 هفته به اتمام مهلت

با نزدیک شدن به لحظه موعود، تاکتیک سیاستگذار ارزی جدیت بیشتری به خود می‌گیرد. رئیس بانک مرکزی 16 تیر ماه، از صادرکنندگان به عنوان "تکیه‌گاه اصلی ارز‌آوری" نام می‌برد و به آنها هشدار می‌دهد که مهلت برای برگرداندن "میلیاردها دلار ارز صادراتی" در دو هفته آینده پایان می‌یابد و به هیچ‌وجه تمدید نخواهد شد. همتی در پستی اینستاگرامی می‌نویسد: از 17 تیر ماه این صادرکنندگان در فهرست‌های ۱۰ نفره برای توضیح در مورد نحوه ایفای تعهدات خود دعوت می‌شوند. این دعوت به گفته او با هماهنگی بانک مرکزی، قوه قضائیه، وزارت صمت و نهادهای نظارتی دیگر برنامه‌ریزی شده بود.

اعلام لیست به قوه قضاییه

ششم مرداد ماه، صمد کریمی مدیر اداره صادرات بانک مرکزی در گفتگویی به بیان جزییات ارزهای برنگشته به چرخه اقتصادی کشور در سال های 1397 و 1398 می‌پردازد. کریمی می‌گوید که میزان ارزهای بازنگشته به چرخه اقتصادی کشور در سال های یاد شده بالغ بر 25 میلیارد یورو (27 میلیارد دلار) است که از این میزان حدود 6.8 میلیارد یورو (7.6 میلیارد دلار) مربوط به 250 صادرکننده حقیقی و حقوقی معرفی شده به قوه قضاییه است. صحبت‌های کریمی در پی اطلاعیه‌ای بود که بانک مرکزی پس از اتمام مهلت صادرکنندگان برای بازگشت ارز منتشر کرده بود. بانک مرکزی در اطلاعیه اول مرداد ماه، هشدار داده بود: ضمن تشکر از همکاری و پیگیری‌های بسیار موثر مراجع محترم قضایی و دستگاه‌های نظارتی در تحت پیگرد قرار دادن افراد متخلف، بانک مرکزی به منظور پیگرد سایر افراد که در برگشت ارز حاصل از صادرات برابر سیاست‌های ابلاغی اقدام ننموده‌اند، از طریق مراجع محترم قضایی اقدام خواهد کرد.

از صادرکنندگان خوب تقدیر کنید

در همان اوایل مرداد، رئیس کل بانک‌مرکزی در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهوری پیشنهاد می‌دهد که از ۱۰۸ شرکت صادرکننده که بیشترین مقدار ارز ناشی از صادرات را به چرخه اقتصاد برگرداندند، تقدیر شود. این اشخاص شامل ۳۶ شرکت صادر کننده پتروشیمی، ۲۴ شرکت عمده فولادی و معدنی و ۴۸ شخص حقوقی از سایر گروه صادرکنندگان با صادرات بیش از ۱۵ میلیون دلار می‌شدند که حداقل ۷۰ درصد ارز ناشی از صادرات خود را در دو سال گذشته به چرخه اقتصاد برگردانده‌اند. میزان ارز وارد شده از طریق این صادرکنندگان در حدود دو سال گذشته بیش از ۲۴ میلیارد دلار اعلام شد. 

اتمام حجت با صادرکنندگان

13 مرداد ماه بانک مرکزی در یک بیانیه نسبتا تند، تاکید می‌کند که مطابق با تبصره ذیل ماده ۱ مصوبات چهاردهمین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی، عدم بازگشت ارز با تشخیص و اعلام بانک مرکزی به قوه قضاییه در حکم قاچاق ارز بوده و باید با متخلفین برخورد قضایی صورت گیرد. 

در بیانیه مذکور اعلام می‌شود که اطلاعات و آمار بازگشت ارز حاصل از صادرات تا روز 1399.4.31 در حال پردازش و تهیه است که متعاقبا به دستگاه های اجرایی و نهادهای نظارتی ارسال خواهد شد تا در چارچوب بسته سیاستی جدید، اقدامات تشویقی یا تنبیهی در مورد آنان انجام شود. در آن اطلاعیه بار دیگر عنوان می‌شود که اسامی تعداد دیگری از صادر کنندگانی که علیرغم اطلاع رسانی های مکرر نسبت به برگشت ارز خود اقدام نکرده اند نیز به قوه قضاییه ارسال خواهد شد.

دوم شهریور نیز رئیس کل بانک مرکزی خبر می‌دهد که در مهلت تعیین شده، 2.5 میلیارد دلار ارز صادراتی بازگشته است. 

کات تا جلسه 22 شهریور

اما در جلسه 22 شهریور، فضای بین رئیس کل بانک مرکزی و صادرکنندگان جو متفاوتی داشت. تیتری که سایت بانک مرکزی برای دیدار همتی با جمعی از صادرکنندگان برگزید، خود گویای این مسئله است: «تداوم تعامل بانک مرکزی با صادرکنندگان / بانک مرکزی قصد برخورد قضایی با صادرکنندگان واقعی ندارد». همتی در دیدار روز گذشته، اسامی معرفی شده به قوه قضاییه را از صادرکنندگان جدا کرد. توصیف او این چنین بود: «اینها تولید کننده نبودند و با حق العمل کاری و روش های خلاف متعدد نسبت به خروج سرمایه و تخلف در اجرای تعهد صادراتی خود عمل کرده بودند و چاره ای جز برخورد قضایی برای بانک مرکزی باقی نگذاشتند.» پس بانک مرکزی بنای هیچ برخورد قضایی با صادرکننده را ندارد. 

اما این تغییر لحن به چه دلیل اتفاق افتاده است؟ فارغ از اینکه در جلسات رو در رو، احتمال مبادله سخنان انتقادی کمتر می‌شود، اما 2 فرضیه اصلی وجود دارد:

نخست: سیاستگذار ارزی در شرایط امروز بازار احساس کرده که باید پذیرایی خوبی از صادرکنندگان کند و با نشان دادن نرمش، تقاضای بازگشت سریعتر ارز صادراتی را به روی میز ببرد. 

دوم: بازگشت ارز صادراتی سرعت گرفته و این جلسه برای همگرایی بیشتر تدارک دیده شده و نرمش همتی نیز معطوف به عملکرد صادرکنندگان بوده است.