چگونه نزدیکی تهران و ریاض محاسبات بایدن را برهم ریخت؟

به گزارش اقتصادنیوز ، ماه مارس، زمانی که ایران و عربستان سعودی پس از هفت سال روابط دیپلماتیک خود را احیا کردند، چین به واسطه میانجیگری میان این دو قدرت منطقه بستری گسترده تر در خاورمیانه برای مانور پیدا کرد. به نظر می رسد همین گزاره موجب شد تا جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده از خواب بیدار شده و برای جلوگیری از کاهش نفوذ واشنگتن در حیاط خلوتش در جستجوی راهکاری نوین باشد. طبیعتا این مقوله می تواند به یکی از مباحث دشوار برای بایدن در انتخابات ریاست جمهوری 2024 تبدیل شود.

چالش های طرح صلح خاورمیانه ای بایدن

توافق میان تهران و ریاض و بیانیه مشترکی که از سوی ایران، عربستان سعودی و چین در قامت میزبان رایزنی ها صادر شد، حاصل مذاکرات فشرده در پکن بود.رئیس‌جمهور آمریکا کمی گیج، گویی از خواب عمیقی بیدار شده، حالا به شدت تلاش می‌کند تا نفوذ آمریکا در خاورمیانه را ثابت کند. آنگونه که مدرن دیپلماسی نوشته، ایالات متحده طرحی بزرگ و جدید را برای تحقق صلح در خاورمیانه کلید زده است، هرچند به سختی می توان به خاطر آورد که در نیم قرن گذشته چه تعداد از این طرح ها و ابتکار عمل‌ها وجود داشته. به گفته ناظران، عربستان سعودی در ازای عادی سازی روابط دیپلماتیکش با اسرائیل، یک پیمان امنیتی متقابل با ایالات متحده خواهد داشت، اما باید روابط خود با چین را کاهش دهد. این کشورهمچنین می بایست بسته کمک های بشردوستانه را در اختیار فلسطینی های ساکن کرانه باختری قرار دهد.

اسرائیل نیز به نوبه خود باید بار دیگر به راه حل دو کشوری متعهد شود و در نتیجه توسعه شهرک ها در مناطق فلسطینی را متوقف کند. تشکیلات خودگردان فلسطین هم باید از توافقنامه صلح اسرائیل و عربستان سعودی حمایت کند. با در نظر گرفتن این که احزاب مذهبی چون شاس و یهودیت تورات متحد بخشی از کابینه ائتلافی شکننده نتانیاهو هستند، تحقق چنین گزاره هایی توسط تل آویو چندان آسان نخواهد بود. بالاخص آن که شهرک نشین ها غالبا به میل خود و بدون هراس از پیامدها به فلسطینی ها حمله می کنند.به واسطه این مانع و موانع دیگر، موفقیت احتمالی طرح بزرگ صلح خاورمیانه نزدیک به صفر خواهد بود.

تانگو بر زمینی ناهموار

به باور ناظران توافق ایران و عربستان برای احیای روابط دیپلماتیک، تعاملات در خاورمیانه را پیچیده تر کرده و موجب شده تا ایالات متحده وضعیت در این منطقه را برای خود اضطراری لرزیابی کند. از منظر گروهی از تحلیلگران اعتبار ایالات متحده در منطقه به ویژه نزد فلسطینی ها به دلیل آن که هر کدام از دو حزب دموکرات و جمهوری خواه سیاستی متفاوت در ارتباط با این گروه اتخاذ کرده‌اند، متزلزل شده است. بالاخص آن که سیاست واشنگتن در ارتباط با اسرائیل به ندرت تغییر فاحشی را تجربه کرده است.از منظری دیگر، اگر این فرضیه را لحاظ کنیم که برای رقص تانگو دو نفر کافی است به این نتیجه خواهیم رسید که اجرای طرح صلح خاورمیانه ای بایدن منوط به توافق چهار گروه است، اسرائیل، عربستان، تشکیلات خود گردان به رهبری محمود عباس که مشروعیت چندانی ندارد و خود آمریکا.چهار بازیگری که هر کدام برای تحقق شروطی که به آنها واگذار شده با چالش های و موانعی جدی روبرو هستند.

حماس حزب رقیب فتح به رهبری محمود عباس است و در عرصه نظامی فعالیت های جدی دارد. آخرین درگیری بین حماس و اسرائیل در ماه می 2021 رخ داد که به واسطه اش 200 نفر کشته شدند. حماس از سال 2007 کنترل نوار غزه را بر عهده دارد، در حالی که فتح کنترل کرانه باختری - رام الله در 10 کیلومتری (6 مایلی) شمال بیت المقدس عهده دار است.روابط حماس و عربستان سعودی در سال 2007 قطع شد. اما امروز نشانه هایی از بهبود در تعاملات پرتنش دو طرف دیده می شود، بالاخص آن که اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس ماه آوریل به ریاض سفر داشت.در چنین شرایطی رئیس جمهور ایالات متحده با یک نقشه بزرگ و نشدنی وارد لانه زنبور شده است، گروهی از ناظران می گویند طرح بایدن برای بازگردان اعتبار از دست رفته واشنگتن به واسطه موانع جدی اجرایی نخواهد شد و صرفا با پیامدهایی که به دنبال دارد تعاملات را پیچیده تر خواهد کرد.