زنگ هشدار برای صندوق تأمین اجتماعی
به‌گزارش اقتصادنیوز به نقل از روزنامه همشهری، آمارها از ناخوش احوالی صندوق بیمه تأمین اجتماعی حکایت دارد؛ در سال ۹۵ به‌ازای هر مستمری‌بگیر تأمین اجتماعی، ۵.۵ نفر به این صندوق حق بیمه می‌پرداخت و در سال ۹۹ این نسبت به ۴.۴ نفر رسیده و به همین نسبت دست صندوق در ادای تعهدات مالی و پرداخت مستمری تنگ‌تر شده است.
صندوق بیمه تأمین اجتماعی بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی کشور است که بعد از صندوق نوپای بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، از مساعدترین نسبت پوشش حمایتی برخوردار است، اما آنگونه که آمارها روایت می‌کنند این صندوق نیز تحت‌تأثیر اتفاقات و اشتباهات گذشته در سراشیبی قرار گرفته و نسبت به پوشش حمایتی آن (نسبت بیمه‌شده به مستمری‌بگیر) از سال ۹۵ تا ۹۹ حدود ۱.۱ واحد کاهش پیدا کرده است.
نسبت بیمه‌شده و مستمری‌بگیر
آمارهای بررسی شده از سوی معاونت اقتصادی اتاق تهران حاکی از این است که در پایان سال گذشته، به ازای هر مستمری‌بگیر از صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی، ۴.۴ نفر بیمه‌پرداز وجود داشته است؛ درحالی‌که ۵ سال پیش ۵.۵ نفر در ازای هر بازنشسته حق بیمه می‌پرداختند. ادامه این روند به‌معنای این است که در سال‌های آتی صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی نیز مانند اغلب صندوق‌های بازنشستگی موجود با بحران ناتوانی مالی در ادای تعهدات مواجه می‌شود و دولت باید از محل بودجه عمومی، تعهدات بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی کشور را تسویه کند.
براساس این آمارها، تعداد بیمه‌شدگان سازمان تأمین اجتماعی اعم از بیمه‌شده اجباری و خاص (اختیاری) با ۵.۴ درصد افزایش از ۱۳ میلیون و ۷۸۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۵ به ۱۴ میلیون و ۵۲۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۹ رسیده است؛ این در حالی است که تعداد مستمری‌بگیران این صندوق در همین دوره با افزایش ۳۱.۷ درصدی مواجه شده و از حدود ۲.۵ میلیون نفر به ۳.۳ میلیون نفر رسیده است.
در این وضعیت، از یک‌سو به‌واسطه کاهش آهنگ رشد جمعیت و از سوی دیگر نزدیک شدن متولدان اواخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ موسوم به شکم جمعیتی هرم سنی ایران به سن بازنشستگی، عملا تغییر تعداد بیمه‌شده و تعداد مستمری‌بگیر صندوق بازنشستگی در مسیر معکوسی قرار گرفته و تمام شواهد حاکی از این است که با ادامه این روند، در سال‌های آینده نسبت پوشش حمایتی این صندوق به مراحل بسیار وخیم‌تری خواهد رسید. این در حالی است که رسیدن این نسبت به کمتر از ۶ به‌عنوان هشدار تلقی می‌شود و عملا در دهه ۹۰ نیز به‌واسطه دورنمای کاهش همین شاخص، ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی به‌عنوان یکی از ابرچالش‌های اقتصاد ایران مطرح شد.
در دوره زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ به‌واسطه کاهش ضریب ازدواج و فرزندآوری در ایران، تعداد کل بیمه‌شدگان تبعی که به‌تبع بیمه‌شده اصلی می‌توانند از مزایای سازمان بیمه‌گر استفاده کنند نیز با تغییراتی مواجه شده و با ۳.۲ درصد افزایش از ۲۱ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر به ۲۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در سال ۹۹ رسیده که از افزایش سهم بیمه‌شدگان مجرد از کل بیمه‌پردازان حکایت دارد.
ترکیب بیمه‌شدگان اجباری
بررسی ترکیب بیمه‌شدگان صندوق تأمین اجتماعی حاکی از این است که در سال ۱۳۹۹ از مجموع ۱۴ میلیون و ۵۲۰ هزار نفر بیمه‌پرداز اصلی این صندوق حدود ۸۰ درصد مرد و ۲۰ درصد زن بوده‌اند. از سوی دیگر بررسی ترکیب بیمه‌شدگان این سازمان براساس نوع اجباری یا اختیاری (خاص) بودن بیمه حاکی از این است که از مجموع ۱۴ میلیون و ۵۲۰ هزار بیمه‌گذار در سال ۱۳۹۹، حدود ۱۰.۱ میلیون نفر (حدود ۷۰ درصد) بیمه‌گذار اجباری بوده‌اند که تعداد آنها نسبت به سال ۱۳۹۵ حدود ۶۷۰ هزار نفر معادل ۷.۱درصد افزایش داشته است. همچنین بررسی تعداد بیمه‌شدگان تبعی از نوع اجباری در این بازه زمانی نیز نشان می‌دهد که تعداد این افراد از ۱۳ میلیون و ۹۸۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۵ به ۱۴ میلیون و ۵۲۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۹ رسیده که از رشد ۶.۱۵ درصدی حکایت دارد.
بیمه‌پردازان خاص و اختیاری
در این میان، حدود ۴ میلیون و ۳۰ هزار نفر از بیمه‌گذاران صندوق بیمه تأمین اجتماعی در سال ۹۹ بیمه‌شده نوع خاص بوده‌اند که مشمول بیمه اجباری نبوده‌اند و با میل و اراده تحت پوشش مقررات تأمین اجتماعی قرار گرفته‌اند. طرح‌های بیمه‌ای خاص شامل بیمه‌شدگان اختیاری، حرف و مشاغل آزاد، بافندگان، رانندگان، کارگران ساختمانی، باربران انفرادی و گروهی، خادمین مساجد، صیادان و زنبورداران و کارفرمای صنفی کم‌درآمد است و درمجموع تعداد این بیمه‌پردازان در پایان سال ۹۹ فقط ۱۰ هزار نفر نسبت به سال ۹۵ افزایش پیدا کرده است. البته مقایسه تعداد این افراد در پایان سال ۹۹ نسبت به پایان سال ۹۸ بیش از ۴۵ هزار نفر و نسبت به پاییز ۹۸ حدود ۱۱۰ هزار نفر کاهش نشان می‌دهد و به‌نظر می‌رسد شیوع کرونا و رکود شدید کسب‌وکارهای حوزه خدمات و اصناف از اسفند ۹۸ به بعد، یکی از عوامل اصلی ریزش بیمه‌پردازان اختیاری باشد. نسبت زن و مرد در بیمه‌شدگان اختیاری نیز تقریبا شبیه بیمه‌شدگان اجباری است؛ به‌گونه‌ای که ۸۱ درصد این جمعیت را مردان و ۱۹ درصد را زنان تشکیل می‌دهند.
بررسی آمارها حاکی از این است که در سال ۱۳۹۹ از مجموع ۴ میلیون و ۳۰هزار نفر بیمه‌شده خاص تأمین اجتماعی، ۲۸ درصد آنها از «حرفه‌ها و مشاغل آزاد»، ۲۲ درصد از «رانندگان»، ۲۱ درصد از «کارگران ساختمانی نام‌نویسی شده»، ۱۷ درصد بیمه‌شده «اختیاری» و ۳ درصد «کارفرمای صنفی» بوده‌اند. سایر گروه‌ها ازجمله «زنبورداران و صیادان»، «خادمین مساجد» و «باربران» نیز سهم تقریبا ناچیزی از بیمه‌شدگان خاص تأمین اجتماعی داشته‌اند. در بخش «حرفه‌ها و مشاغل آزاد» که بیشترین سهم از تعداد بیمه‌شدگان خاص را دارد، زنان سهم ۴۵ درصدی و مردان سهم ۵۵ درصدی را تشکیل می‌دهند. به‌طورکلی، طی ۵ سال اخیر، تعداد بیمه‌شدگان حرفه‌ها و مشاغل آزاد رو به افزایش بوده و به‌طور متوسط طی این ۵ سال، سالانه رشد ۷.۵ درصدی را تجربه کرده است. این میانگین رشد برای مردان ۹.۴ درصد و برای زنان ۵.۵ درصد بوده است. نکته دیگر اینکه تقریبا تمامی بیمه‌شدگان در بخش «رانندگان» که از لحاظ تعداد بیمه‌شده، دومین بخش پرجمعیت است را مردان تشکیل می‌دهند؛ به‌گونه‌ای که سهم مردان از تعداد بیمه‌شدگان این بخش در سال ۱۳۹۹ حدود ۹۹.۷ درصد و سهم زنان حدود ۰.۳ درصد بوده است. نکته قابل‌توجه در مورد این بخش این است که طی ۵ سال گذشته، هرسال از تعداد رانندگان بیمه‌شده کاسته شده؛ به‌طوری‌که به‌طور متوسط هرساله ۲.۲ درصد از تعداد بیمه‌شدگان کم شده است.
وضعیت پرداخت بیمه بیکاری
در سال ۱۳۹۹ تعداد بیمه‌شدگان اصلی بیمه بیکاری سازمان تأمین اجتماعی ۲۱۴ هزار نفر بوده که نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۱۲ هزار نفر معادل ۵ درصد کاهش داشته است. در زمستان ۱۳۹۹ نسبت به پاییز ۱۳۹۹ نیز قریب به ۱۱ هزار و ۵۰۰ نفر به بیمه‌شدگان بیمه بیکاری افزوده شده، اما طی ۵ سال اخیر بیشترین تعداد بیمه‌شدگان بیمه بیکاری مربوط به سال۱۳۹۷ بوده که ۲۴۷ هزار نفر در فهرست دریافت بیمه بیکاری قرار داشته‌اند. بررسی آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۹ حدود ۶۷ درصد از کل بیمه‌شدگان اصلی بیمه بیکاری معادل ۱۴۴ هزار نفر مرد و ۳۳ درصد معادل ۷۰ هزار نفر زن بوده‌اند. تعداد بیمه‌شدگان تبعی این نوع بیمه نیز در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۱۳ هزار نفر بوده که نسبت به سال ۱۳۹۸ کاهش ۲۸ درصدی را تجربه کرده است.
