طالبان امروز خطرناک‌تر از دیروز؛ او تمامیت افغان را می‌خواهد

ایالات متحده می رود، همسایگان می مانند

هرچند که در منطقه و در میان کشورهایی که در افغانستان به نوعی نقش افرینی می کنند، حضور ایالات متحده امر مطلوبی به حساب نمی آمده اما خروج فوری و سریع این کشور از افغانستان آن هم در شرایطی که گفتگوهایش با طالبان در قطر با ازاد شدن تعداد زیادی از زندانیان طالب همراه بوده و به مشکلات دامن زده، هم چندان خوشایند به نظر نمی رسد. در افغانستان بسیاری معتقدند که نشستن تیم سیاست خارجی دولت ترامپ بر سر میز مذاکره با طالبان و گرفتن عکس های یادگاری با این گروه، سر اغازی برای مشکلات تازه در افغانستان بوده است. از سوی دیگر موافقان این دست از گفتگو می گویند که طالبان در افغانستان قابل چشم‌پوشی نیستند و به هر حال گفتگو با آنها از سوی هر کشوری امری عادی به نظر می رسد.

با همه اینها خروج ایالات متحده، به تنهایی یک تهدید برای همسایگان نیست. در نبود امریکایی ها که سال ها در افغانستان جولان داده و حضور بی ثمری را در این کشور رقم زده بودند، حالا زمان آن فرا رسیده که کشورهای همسایه از جمله ایران به افغانستان نگاه متفاوتی از قبل داشته باشند. ترکیه، هند، پاکستان و ایران حالا فرصتی دارند تا همکاری های خود را با این کشور افزایش دهند و همزمان از  ظرفیت های همکاری با یک همسایه مهم استفاده کنند. تهران پیش از این و دو دهه قبل در تشکیل دولتی پس از طالبان در این کشور نقش عمده ای بازی کرده است و این بار هم قصد ندارد که از زمین بازی در افغانستان کنار گذاشته شود. با این حال این روزها سیاست ها در قبال افغانستان در شرایطی که حضور طالبان وضعیت را در این کشور بغرنج کرده، یک دست نیست.

برخی از جناح های سیاسی طالبان را گروهی پذیرفته شده می دانند و معتقدند که در اینده افغانستان نقش عمده ای خواهد داشت و به همین دلیل تهران باید روابط سازنده ای را با آنها اغاز کند و برخی دیگر سابقه تلخ میان این گروه و ایران را یاداوری می کنند. در دهه نود میلادی نه تنها دیپلمات های ایرانی در مزار شریف به دست این گروه کشته شدند که روابط دو کشور بدترین روزهای خود را گذراند و البته سیل مهاجران به سمت ایران از مرزهای شرقی روان شد. اما در این میان صداهای میانه که واقعیت های افغانستان را ببینند و بشناسند کمتر شنیده می شود.

ایران هرچند قرابت زیادی با افغانستان دارد اما در سال های اخیر روابط به دلیل سیاست های دولت غنی از یک سو و تبلیغات ضد ایرانی از سوی دیگر، رو به کم تر شده گذاشته است. برای تهران ممکن نیست که واقعیت حضور طالبان را به ویژه در مرزهای خود نادیده بگیرد و در عین حال نمی تواند از حضور این گروه به عنوان کسانی که دولت مرکزی را در دست ندارند، خوشحال باشد. ایران همزمان با اقداماتی که در رابطه با طالبان انجام داده در یک سال اخیر به دنبال راه حلی دیپلماتیک برای حل بحران افغانستان بوده است که در آن همه گروه های افغان نقش افرینی کنند. اما حالا که طالب ها دست به سلاح برده اند و بخش های مهمی از کشور را به تصرف خود در آورده اند، کار برای همسایگان از جمله ایران سخت تر شده است. 

اگر طالبان قدرت را به دست بگیرد...

ایالات متحده از سال 2010 تصمیم داشت تا حضور خود را در افغانستان دائمی کند. این امری نبود که ایران از آن خوشحال باشد. حتی کشورهای دیگر منطقه هم تمایلی به اینکه پایگاه دائمی نظامی در افغانستان ایجاد شود، نداشتند. با این حال در سال های اخیر عملا ایالات متحده همان تجربه ای را به دست اورد که پیش از آن روس ها داشته اند و بالاخره ناچار شد که تمام و کمال شکست در افغانستان را پذیرفته و از این خاک پا پس بکشد. 

در این میان طالبان که می گوید بیشتری زمین را در افغانستان در اختیار دارد و اختیار بیش از 150 ولسوالی را به دست گرفته، به دنبال ایجاد مشروعیت برای خود است. آنها این پروژه را از همان زمان گفتگو ها در دوحه به راه انداخته اند . اما واقعیات بر روی زمین متفاوت از رفتار دیپلماتیک آنهاست. تصاویری از قوانین عجیب آنها این روزها در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود، در شمال افغانستان تعداد زیادی از مردم از خانه هایشان رانده شده اند و شلاق و مجازات به خاطر هیچ در ملاعام، ادامه دارد. این درست همان رفتاری است که در دهه نود هم از سوی این گروه دیده شده است. چنین رفتارهایی می تواند هشداری به کشورهای همسایه باشد مبنی بر این که طالب های امروزی به داشتن بخشی از قدرت، راضی نخواهند شد و آنها تمام سرزمین افغانستان را یک بار دیگر برای خود می خواهند. پیش روی آنها در خاک افغانستان می تواند باعث شود تا سیل عظیمی از مهاجران از این کشور به سمت ایران و ترکیه و پاکستان به راه بی افتند و اینبار هم کشور ما که مرز عریض و طویلی با افغانستان دارد که از سوی آن کشور متولی ای هم ندارد، ناچار است تا مهاجران بیشتری را از این کشور بپذیرد. این در حالیست که در وضعیت تحریم و کرونا پذیرایی از مهمانان تازه از راه رسیده برای ایران کار اسانی نخواهد بود.

گمانه زنی ها در مورد هدف طالبان از تصرف بخش های زیادی از افغانستان زیاد است. برخی معتقدند که این گروه تنها خواهان داشتن دست بالا در قدرت است و با گرفتن بخش مهمی از این کشور می تواند در بازی های سیاسی و گفتگوهای اینده، راحت تر عمل کند. برخی معتقدند که طالب ها قرار نیست به کابل برسند چرا که می دانند از سوی جوامع بین المللی به عنوان دولت رسمی افغانستان پذیرفته نخواهند شد. از سوی دیگر اما گزارش ها در برخی رسانه های غربی می گوید که این گروه تصمیم دارد تا کابل را هم بگیرد و سال 1996 را اینبار هوشمندانه تر تکرار کند. 

در هر صورت تهران حاضر به پذیرش دولتی نیست که تنها در دست طالب ها به عنوان گروهی که تنها نماینده یک گروه قومی و مذهبی در افغانستان هستند، باشد. چنین اتفاقاتی در افغانستان با خواسته ایران و دیگر کشورهای همسایه که ثبات و ایجاد دولتی متنوع از گروه های افغان است، تفاوت چشم گیری دارد. طالبان نشان داده اند که هر چند امارت اسلامی به راه بیندازند اما نمیتوانند بدون به دست گرفتن سلاح و جنگ با دیگر گروه های سیاسی در افغانستان، باقی بمانند و همزمان تهران هم از هیچ گونه اقدام نظامی و جنگ در این کشور استقبال نمی کند. هر چقدر که طالبان به کابل نزدیک تر شود و احتمال قدرت گرفتنش بالاتر رود کشورهای همسایه از جمله ایران،احساس خطر بیشتری بابت سرنوشت این کشور و منافع ملی خود خواهند داشت.