بیم و امید ایرانی‌ها به دوران بایدن

به گزارش اقتصادنیوز، کریم فهیم و ارین کانینگهام در گزارشی در واشینگتن‌پست، از حال و هوای تهران در روزهای پس از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده گزارش کرده است. موضوع این گزارش، بیم و امیدها و چشم‌اندازهای متناقض مقامات، کارشناسان و شهروندان عادی از آینده روابط ایران و آمریکا و تاثیر آن بر زندگی روزمره مردم عادی است.

تاریخ مختصر یک رابطه پرتنش

اظهارات مقامات ایرانی دخیل در مذاکرات هسته‌ای -از گذشته تاکنون- در یک ماه گذشته، و هم‌زمان با روی کار آمدن دولت بایدن، روایت‌گر تاریخ مختصر و پرتلاطم روابط میان این دو کشور است. به نوشته کمال خرازی، مشاور امور سیاست خارجی رهبر جمهوری اسلامی: «مطمئناً بین سیاست‌های دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان تفاوت‌هایی وجود دارد، درست همان طور که ویژگی‌های شخصیتی ترامپ از ویژگی‌های شخصیتی بایدن متفاوت است». سخنانی که حاکی از خوش‌بینی محافظه‌کارانه‌ای در میان برخی از مقامات ایرانی از زمان انتخاب جو بایدن به ریاست‌جمهوری است. خرازی در ادامه نوشته است: «در عین حال ما نباید تعجیل به خرج دهیم. باید ببینیم سیاست‌های آمریکا در مجموع چگونه خواهد بود».

اما محمد باقر قالیباف، رئیس محافظه کار مجلس ایران، از اردوگاه مقابل با توجه به خلف وعده آمریکایی‌ها در انجام تعهدات شان و البته بر اساس تجربه دهه‌ها چالش با آن‌ها، نسبت به وعده‌های کاخ سفید کاملا بدبین است. به عقیده او «به دشمن نمی‌توان اعتماد کرد».

هیچ چیز قطعی نیست

با تغییر دولت‌ها در ایالات متحده، کم‌تر کشوری به حد ایران در معرض مخاطرات قرار می‌گیرد. در طول چهار سال گذشته، دولت ترامپ رابطه دو جانبه شکننده میان دو کشور را نابود کرد، ایران را به جنگ تهدید کرد، از توافق هسته‌ای تهران با قدرت‌های بزرگ کنار کشید و تحریم‌های تجاری سخت و همه‌جانبه‌ای را علیه این کشور به راه انداخت. سال پیش، در طی حمله‌ای به وسیله هواپیمای بدون سرنشین، ایالات متحده در عراق برجسته ترین فرمانده نظامی ایران را ترور کرد و  سه کشور را تا آستانه درگیری منطقه ای کشاند.

برای بسیاری در ایران، ریاست جمهوری بایدن، در بدترین حالت، دورانی سهل‌تر به نظر می‌رسد که حتی ممکن است در طی آن توافقی بدست آید که به لغو تحریم‌ها منجر شود و از این طریق از شدت بحران اقتصادی ایران بکاهد. این در حالی‌ست که ایران یکی از کشورهایی به شمار می‌رود که به شدت درگیر همه‌گیری ویروس کرونا شده و این مسئله رنج شهروندان را مضاعف نموده است. با این حال هیچ مسئله قطعی وجود ندارد.

با توجه به سطح تنش‌ها و مخاطرات زیاد، کم‌تر دولتی  به اندازه ایران مسئله انتقال قدرت در ایالات متحده را زیر نظر گرفته بود. به نظر می رسد که مقامات برجسته ایرانی، به طور دائمی در حال ارزیابی وضعیت هستند، از جمله رئیس‌جمهور حسن‌روحانی ، که در جلسه هیئت دولت اظهار کرد: «اکنون توپ در زمین واشنگتن است. اگر آنها به تعهدات خود بازگردند، ما نیز به تعهدات خود عمل خواهیم کرد».

چشم‌انداز  مبهم شهروندان عادی

برای شهروندان عادی پیش‌بینی مسیر پیش‌رو دشوارتر است، آینده‌ای که فراتر از تنگناهای روزمره، سخت به نظر می‌رسد. در سال‌های اخیر، با ضرباتی که تحریم‌ها بر اقتصاد وارد آورد، ایرانیان شاهد کاهش دارایی‌ها و افزایش هزینه‌های روزمره بوده‌اند. 

در سال 2019، در پی تصمیم دولت برای افزایش قیمت بنزین، ایران شاهد اعتراضات گسترده بود.تاکنون، تقریباً یک سال پس از ثبت اولین مورد ویروس کرونا در ایران، این کشور حدود 1.3 میلیون مورد مبتلا گزارش کرده و نزدیک به شصت هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند.

شبنم، معلمی چهل‌ویک ساله در تهران می‌گوید: «من تصور نمی‌کنم که ریاست‌جمهوری بایدن تغییر مهمی در زندگی ما ایجاد کند.صادقانه بگویم با شما، عمق ناامیدی من به حدی است که به هیچ اقدامی از سوی سیاست‌مداران ایرانی یا آمریکایی خوشبین نیستم». آلودگی هوا و حرف و حدیث ها بر سر واکسن کرونا در ایران او را از همیشه ناامیدتر کرده است.

او می‌گوید :«من یکی از کسانی بودم که با وجود فرصت هایی که برایم وجود داشت، هرگز نمی‌خواستم مهاجرت کنم. اگر چه مسائلی مثل آلودگی و جنجال‌های ناشی از واکسن چیزهای جدید نیست، ولی الان دیگر دلسرد شده‌ام و تصمیم دارم به کانادا مهاجرت کنم». او معتقدست با بدتر شدن شرایط هیچ رئیس جمهوری در آمریکا نمی‌تواند در این زمینه کمک بکند.

اما سودابه معمار چهل‌ساله تهران خوش‌بین‌تر است. به اعتقاد او »بهبود روابط ایران و آمریکا و کاهش تنش‌ها بسیار محتمل است. بایدن برای پایبندی به تعهدات قابل اعتمادتر است و دیگر حمله نظامی به عنوان گزینه باقی نخواهد ماند. من حدس می‌زنم که تعدادی از تحریم‌ها لغو می‌شود و قیمت دلار در ایران کمی پایین می‌آید».

در گذشته هم با افزایش نرخ دلار قیمت‌ها افزایش می‌یافتند، اما با از عبور از بحران، به ندرت قیمت‌ها به سطح پیشین خود بازمی‌گشت. سودابه می‌گوید: «همیشه این‌گونه بوده است. در چهار سال گذشته، کیفیت زندگی در میان ایرانیان تقریباً در تمام سطوح جامعه به طور قابل توجهی بدتر شده است. با این حال سودابه معتقدست با بایدن، این ممکن است که شرایط هموارتر شود.»

از چشم کارشناسان

به اعتقاد هادی خسروشاهین، تحلیل‌گر سیاست خارجی در ایران و دانشجوی دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه تهران «بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای می‌تواند آغازی برای بازسازی اعتماد میان تهران و واشینگتن باشد». به گفته خسروشاهین «در مورد این‌که اعتماد نفس ایران در طول دوره ترامپ تا چه حد ضربه خورده است نباید اغراق کرد». به باور او «این تجربه برای ایران یادآور حمایت‌های ایالات متحده از صدام حسین در طول جنگ ایران و عراق و قرار گرفتن ایران در میان کشورهای محور شرارت توسط جورج دبلیو بوش بوده است».

خسروشاهین معتقد است«دوران ترامپ رقابت‌های سیاسی داخلی در ایران میان عمل‌گرایان و اردوگاه محافظه‌کارترِ مشکوک به هرگونه تعامل با غرب را شدت بخشیده است. بهترین کاری که بایدن می‌تواند انجام دهد این‌ست که فاصله خود را با اختلافات داخلی حفظ کند و از هرگونه فیگوری مبنی بر تغییر در آرایش قدرت سیاسی در ایران پرهیز کند». او افزود: «اگر ایالات متحده می‌خواهد اعتماد ایران را دوباره جلب کند، دولت جدید آمریکا باید در مذاکرات برای هرگونه توافقات آتی سخاوتمندتر باشد. در غیر این صورت مذاکرات متوقف می‌شود».

محمد محبی، فعال سیاسی، نیز می‌گوید «تغییرات ناچیزی برای ایران به واسطه انتقال قدرت در ایالات متحده صورت می‌گیرد. رفت‌وآمد ایرانیانی که بین ایران و ایالات متحده سفر می کنند ممکن است سهل‌تر شود، اما این تغییر قابل توجهی نیست».  به عقیده او «مشکلات فراتر از ممنوعیت سفر و یا صدها بشکه نفت است و دهه‌هاست که با انقلاب ایران به وجود آمده است». به گفته او «ایرانیان اساسا از سال 1979 از داشتن روابط عادی با جهان محروم شده‌اند».