دهن کجی سعودی ها به اروپا /پکن جای بروکسل را گرفت؟

چین عهده‌دار نقش سنتی بروکسل در خاورمیانه

در شرایطی که اتحادیه اروپا در تلاش بود از ارائه اعتبار به چین و پیشرفت این کشور - بازیگری که از آن به عنوان رقیب سیستماتیک خود یاد می‌کند - اجتناب ورزد، بروکسل آمادگی‌اش را برای توسعه تعامل با همه بازیگران خاورمیانه از طریق تعامل تدریجی اعلام کرد.

به باور ناظران شواهد نشان می‌دهد اروپا قصد دارد از رویکرد عمل‌گرایانه‌ای پیروی کند. با این همه سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا چین و نه اتحادیه اروپا، توافق میان دو رقیب منطقه‌ای را تسهیل کرد؟

اروپا درگیر حمله روسیه به اوکراین

امروز اتحادیه اروپا به واسطه حمله روسیه به اوکراین درگیر است. با این همه نمی‌توان این حقیقت را انکار کرد که بروکسل به دلیل نداشتن اهرمی در خاورمیانه نتوانسته نفوذش را در این جغرافیا تثبیت کند.

از همین رو آنگونه که نشریه ریسپانسیبل استیت کرفت نوشت، چین ایفاگر نقش سنتی اروپایی‌ها در خاورمیانه است؛ نقشی که بر مدار آن آمده؛«با همه طرف‌ها رایزنی داشته باشید و با قدرت اقتصادی از آن حمایت کنید.»

پس‌لرزه‌های یک شکست

پس از انعقاد توافق هسته‌ای سال 2015 یا همان برجام، اتحادیه اروپا و ایران و بر روی نقشه راه بلندپروازانه‌ای جهت توسعه دوجانبه توافق کردند. حتی پس از خروج یکجانبه دونالد ترامپ از توافق در سال 2018، ایران بیش یک سال به واسطه تعهدات متزلزل مالی اروپا بر تعهداتش به مفاد توافق هسته‌ای پایبند ماند. تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) اهرمی تجاری موسوم به اینستکس تعریف کردند که با هدف تسهیل تجارت قانونی با ایران طراحی شد.

با این حال، این ابتکار عمل شکست خورد، چراکه موسسه‌های مالی اروپایی تمایلی به تجارت با ایران نداشتند تا مبادا هدف تحریم‌های فراسرزمینی ایالات متحده قرار بگیرند. شکست تروئیکای اروپا برای حراست از  برجام  زمینه را برای فروپاشی هر اهرم نوظهوری که در باب تعامل با تهران تعریف گشته بود، فراهم کرد.

انفعال بروکسل؛ برگ برنده شورای همکاری خلیج فارس

اتحادیه اروپا برای تحقق ثبات در خاورمیانه نیز چندان موفق عمل نکرد. از برنامه بروکسل موسوم به تعامل برای مشارکت استراتژیک اتحادیه اروپا با کشورهای خلیج فارس در می 2022 رونمایی شد؛ ابتکار عملی که در چارچوبش مقوله‌هایی چون انتقال سبز و توانمدسازی زنان پیش‌بینی شده بود. در این سند، ایران، عراق و یمن کنار گذاشته شده بودند و صرفا تمرکز بر اعضای شورای همکاری خلیج  فارس  بود.

تحلیلگران این سند را نشان پیروزی لابی‌های شورای همکاری خلیج فارس می‌دانند؛ سندی که نقش اتحادیه اروپا را به سطح نقش یک مدیر تکنوکرات که به گروهی از کشورها محدود می‌شد، کاهش داد به جای آنکه بروکسل در قامت بازیگری استراتژیک و در عین حال مصمم به شکل‌گیری ژئوپلتیک منطقه کمک کند.

ناکامی اتحادیه اروپا در حمایت از برجام و تعامل بروکسل با کشورهای حاشیه خلیج فارس صرفا موجب شد تا تعادل حاکم بر منطقه هم خورده و ایران بیش از هر زمان دیگر به سمت شرق حرکت کند. در همین راستا آنگونه که این نشریه مدعی است، همکاری نظامی (ادعایی) تهران و مسکو مسیر را برای ارائه هرگونه ابتکار عمل دیپلماتیک از جانب اتحادیه اروپا مسدود کرد.

دهن‌کجی ریاض به بروکسل

رابطه اتحادیه اروپا با عربستان که در حوزه نظری، شریکی کلیدی اقتصادی، دیپلماتیک و امنیتی برای این نهاد منطقه ای است نیز چندان خوب نیست. پادشاهی درخواست‌های غرب برای افزایش تولید نفت را نادیده گرفت. گروهی می‌گویند که این فاصله به واسطه انتقاد غرب به جنگ ویرانگر عربستان در یمن است و حمله به ریاض به واسطه قتل جمال خاشقجی و سرکوب فعالان زن. با این همه حقیقت آن است که بروکسل هیچگاه عربستان را به واسطه این مقوله ها هدف تحریم و محدودیت قرار نداد.

ریاض امروز خود را قدرت مستقل جاه‌طلب می‌بیند که به غرب وابسته نیست و به دنبال تنوع در روابط خود است. عادی‌سازی رابطه با تهران نمونه‌ای است از سیاست‌های این بازیگر.

در این میان رویکرد جسورانه چین و میانجیگری‌اش میان تهران و ریاض که با حمایت‌های عراق و عمان محقق شد، همچنین نشان‌دهنده تغییرات گسترده‌تر به سمت چندقطبی شدن بیشتر و عاملیت درون منطقه‌ای در خاورمیانه است.

با این حال، رشد چین به دلیل کاهش توانایی اتحادیه اروپا برای تاثیرگذاری بر رویدادها در منطقه تسهیل شد. حالا شاید بروکسل بهترین کاری که بتواند انجام دهد، آن است که در هرگونه فرایندی که به امنیت و ثبات منطقه کمک می‌کند، سرمایه‌گذاری کند.