آمریکا چگونه اعتماد متحدانش را از دست داد؟

رقابتی که عریان تر شده است

جودی ون، کارشناس مسائل خاورمیانه و فعال در انجمن چین در باب سفر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به عربستان به ساوت چاینا مورنینگ پست گفت که جدول زمانی این سفر بسیار جالب بود. به گفته او، این سفر دو روزه پیامی برای چین داشت. علاوه بر این، آمریکا بدین طریق به متحدانش تعهد داد و آنها را متقاعد کرد که واشنگتن به دلیل تلاش چین برای افزایش نفوذش در خاورمیانه، منطقه را ترک نخواهد کرد. این تحلیلگر معتقد است که خاورمیانه در شرایط حساسی قرار دارد.

او در ادامه ضمن اشاره به احیای روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان خاطر نشان کرد که این رخداد از منظر آمریکای ها خوشایند نبود چرا که زمینه را برای نزدیکی تهران و ریاض هموار کرد. از همین رو به نظر می‌رسد که بلینکن به همین دلیل چنین بازه زمانی را برای سفر به عربستان انتخاب کرد. ون در ادامه خاطر نشان کرد، از آنجایی که ایالات متحده در فرایند میانجیگری‌ها در سایه نگاه داشته شده بود،در صدد بود تا مانع از آن شود که پکن از نبود این کشور استفاده کرده و خلاءها را پر کند.

زنگ خطری که برای واشنگتن به صدا درآمد

بلینکن، جولای گذشته جو بایدن را در جریان سفر به عربستان همراهی کرد، با این همه در همان بازه زمانی آمریکایی‌ها از متحدشان ریاض پاسخ سردی دریافت کردند و همین مقوله زمینه‌ساز تنش شد. سفر دو روزه بلینکن به عربستان این بار نیز در آستانه برگزاری کنفرانس تجاری دو روزه اعراب و چین در ریاض انجام شد. گدالیا افترمن، رئیس بخش برنامه سیاست آسیا فعال در موسسه دیپلماسی بر این باور است که احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان موجب شد تا واشنگتن متوجه این گزاره شود که باید در منطقه بالاخص در ریاض فعالانه‌تر فعالیت داشته باشد.

چرایی تشدید تنش‌ها میان ریاض و واشنگتن

امروز عربستان در حال تبدیل شدن به بازیگری مستقل و محوری در خاورمیانه است؛ این کشور در موضوعاتی که از منظر ایالات متحده دارای اهمیت استراتژیک هستند نیز به خوبی مانور می‌دهد؛ موضوعاتی چون بهای نفت، مسئله برنامه هسته ای ایران، عادی سازی روابط ریاض با اسرائیل و استقبالش از حضور و نفوذ فزاینده چین در خاورمیانه.

پیش از سفر وزیر خارجه آمریکا، عربستان اعلام کرد که از ماه آینده تولید نفت خود را به یک میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داد؛ موضعی که با لحاظ کردن تصمیم‌های پیشین ریاض جهت کاهش تولید نفت صرفا نگرانی‌های آمریکا را تشدید می‌کند. عربستان در سال های اخیر از منظر استراتژیک در روابط خارجی اش مستقل تر شده، چرا که محمد بن سلمان بیش از گذشته جاه طلبی‌های خود برای رهبری جهانی را عریان تر کرده است.

فرصت‌سازی به سبک پکن

در میانه تنش‌های حاکم بر روابط ایالات متحده و عربستان در باب تامین نفت و مسئله حقوق بشر، پادشاهی همکاری‌اش با چین را عمیق‌تر کرده است. ریاض میزبان اولین نشست میان چین و کشورهای حاشیه خلیج فارس و بازیگران عربی در ماه دسامبر بود. در همان بازه زمانی ده‌ها قرارداد در حوزه‌های امضا شد؛ قراردادهایی که فرصت را برای تقویت روابط دوجانبه این کشور با پکن هموار کرد و هم افزایی بیشتر دو طرف در پروژه زیرساختی چین، ابتکار کمربند و جاده، چشم انداز برنامه 2030عربستان و استراتژی این کشور برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود جهت مستقل کردن آن از نفت تعریف کردند.

طرح رقابتی آمریکا برای به حاشیه راندن کمربند و جاده

بلینکن دومین مقام ارشد آمریکایی است که ظرف یک ماه گذشته به ریاض سفر داشت. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید اوایل ماه می به این کشور سفر داشت و طرح زیرساختی عظیم برای اتصال کشورهای عربی با هند از طریق شبکه‌ای از بنادر و راه‌آهن که شرکای آمریکا در خاورمیانه را کنار هم تعریف می‌کند، پیشنهاد کرد. این پیشنهاد بلندپروازانه که از مذاکرات گروه«ای تو یوتو»؛ ائتلافی متشکل از ایالات متحده، امارات، هند و اسرائیل در سال 2021 برگرفته شده، به راهبرد کمربند و جاده چین تشبیه شده و به شکلی گسترده به سان قدرت نمایی ایالات متحده در برابر نفوذ چین تعبیر شده است.

افترمن در این باره گفت: به نظر می‌رسد که ایالات متحده در حال دنبال کردن استراتژی جدید منطقه‌ای با توسل به دیپلماسی اقتصادی است تا کشورهای خاورمیانه و آسیا را به گروه‌های منطقه‌ای چون« ای تو یو تو» نزدیک‌تر کند، چرا که این بازیگر تلاش می‌کند تا جایگزینی برای طرح‌های چینی چون جاده و کمر بند ارائه دهد. این تحلیلگر در ادامه خاطر نشان کرد، در میانه نگرانی های مداوم از جانب متحدان منطقه ای، ایالات متحده در تلاش است تا نشان دهد که چرخشش به آسیا به متحدانش در خاورمیانه آسیبی وارد نخواهد کرد. ایالات متحده به خوبی می داند که چین استراتژی‌اش برای ترکیب همکاری‌های اقتصادی و تعامل سیاسی جهت پیشبرد منافع منطقه ای‌اش را به شکل موثری پیش برده و از همین رو در واکنش به این موضوع تلاش دارد رویکرد اقتصادی متمرکز‌تر و کم تقابل آمیزتری را توسعه داده تا بتواند با شرکای خود در این عرصه‌ها همکاری‌های نزدیک تری داشته باشد.

عدم اطمینان متحدان به استراتژی بایدن

فعلا عربستان و امارات درباره طرح آمریکا که توسط سالیوان ارائه شده، سکوت اختیار کرده است. برخی ناظران تاکید دارند که طرح پیشنهادی ایالات متحده به دلیل عدم اطمینان در باب منبع مالی‌اش و روابط پرتنش عربستان با اسرائیل چندان جذاب نیست و از همین رو این طرح فعلا توان ندارد تا کشورهای حاشیه خلیج فارس را از پکن دور نگاه دارد.

به باور تحلیلگران، مکانیسم« ای تو یوتو» که امروز توسط ایالات متحده ارائه شده، مکانیسمی است که توسط دولت بایدن رهبری می‌شود. آنها بر این باورند که زمانی که بایدن به عنوان رئیس جمهوری برگزیده شد، استراتژی‌اش آشکار گشت و آن تعریف ساز و کارهای کوچک و چندجانبه در مناطقی چون آسیا، اقیانوس آرام و خاورمیانه بود تا بدین طریق بتواند نفوذ چین را مهار کند.