روسیه قربانی جنگ انرژی با اروپا!

به گزارش اقتصادنیوز روسیه در سال 2022 تصمیم گرفت برای اولین بار در تاریخ، عرضه گاز به مشتریان اتحادیه اروپا را به شدت کاهش دهد. هدف آن تشدید بحران انرژی موجود در اروپا و تشویق کشورهای اروپایی به کاهش پشتیبانی سیاسی، نظامی و اقتصادی از اوکراین بود. با این حال، به طرز متناقضی، استفاده مسکو در تامین گاز خود به مثابه سلاحی علیه اروپا، در حال حاضر، مهم ترین اثرات معکوس اش را بر روسیه داشته است.

خودزنی به سبک مسکو

نکته مهم این است که روسیه جایگاه خود را در میان تامین کننده گاز اتحادیه اروپا از دست داده است. صادرات گاز این کشور از طریق خط لوله و و به واسطه ترکیه از طریق خط لوله ترک استریم، اما در مقادیر کمتر، به مشتریان اتحادیه اروپا از تقریباً 146 میلیارد متر مکعب در سال 2021 به 61 و 62 میلیارد متر مکعب در سال 2022 کاهش یافت. در پنج ماهه اول سال 2023، صادرات گاز روسیه از طریق خطوط لوله عملیاتی تنها به 10 میلیارد مترمکعب رسید، در حالی که برای مدت مشابه در سال‌های 2021 و 2022 به ترتیب 62 و 42 میلیارد متر مکعب بود.

بعید است که مسکو و کی یف پس از سال 2024 قرارداد خط لوله عبوری از اوکراین را تمدید کنند،  با این حال روسیه بارها تهدید کرده که حتی قبل از انقضای تاریخ توافق، عرضه گاز از آن طریق را قطع خواهد کرد. این امر به این معنی است که مقدار گاز روسیه که از طریق خط لوله به اتحادیه اروپا می رسد احتمالا حتی بیش از پیش کاهش خواهد یافت.  کاهش شدید عرضه به اروپا، گازپروم را مجبور کرد تولید گاز خود را 20 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل در سال 2022 کاهش دهد. در حالی که درآمدهای صادراتی در سال 2022 به دلیل قیمت بسیار بالای گاز در اروپا (به ویژه در نیمه اول سال) هنوز نسبتاً بالا بود. از سال 2022، کاهش صادرات به اتحادیه اروپا خسارت سنگینی بر درآمد گازپروم در سال 2023 خواهد داشت.

روسیه دیگر قدرت مسلط در حوزه انرژی نیست

امروزکشورهای اروپایی تامین کنندگان جدیدی پیدا کرده اند، به این معنی که گازپروم ممکن است هرگز جایگاه خود را به عنوان تامین کننده اصلی گاز اتحادیه اروپا به دست نیاورد. در شرایط کنونی برخی از بزرگترین بازارهای اروپایی روسیه تغییرات اساسی در سیاست گازی خود ایجاد کردند که در درازمدت به پیامدهای منفی خاصی برای روسیه منجر خواهد شد. آلمان که قبل از شروع جنگ بیشترین گاز روسیه را وارد می کرد، اکنون به هیچ وجه گاز روسیه را از طریق خط لوله نورد استریم وارد نمی کند. علاوه بر این، مقام های آلمانی تصمیم به ساخت چندین پایانه گاز طبیعی مایع (LNG) و تقویت همکاری گاز با نروژ گرفتند که تامین کننده اصلی گاز آلمان در سال 2022 شد.

روسیه همچنین موقعیت مسلط خود را در بازار ایتالیا - دومین بازار مهم این کشور پس از آلمان - از دست داده است. از بین تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپا، ایتالیا بیشترین قرارداد همکاری گازی را با کشورهای ثالث از زمان تهاجم روسیه به اوکراین امضا کرده است. علاوه بر این، گازپروم بازار لهستان را به طور جبران ناپذیری از دست داده است. درست است که لهستان تصمیم گرفت گاز روسیه را در سال 2019، سال‌ها قبل از حمله روسیه به اوکراین، کنار بگذارد، این تصمیم به طور علنی برای برخی از تحلیلگران انرژی مناقشه برانگیز شد-- حمله روسیه به اوکراین موضع دولت لهستان را تثبیت کرده است و بعید است که در آینده قابلِ پیش بینی در رویکرد خود تجدید نظر کند.

در جستجوی جایگزین

از دست دادن بازار اروپا روسیه را مجبور به جستجوی بازارهای جدید می کند، اما یافتن جایگزینی سریع و به همان اندازه جذاب مثل اروپا در حال حاضر غیر واقعی به نظر می رسد. در حال حاضر گازپروم نمی تواند گاز استخراج شده از میادین سیبری غربی و میادین شبه جزیره یامال را به کشورهای خارج از اروپا و ترکیه هدایت کند. هیچ اتصال گازی وجود ندارد که به آن اجازه دهد این حجم را به بازارهای آسیایی مانند چین صادر کند. تنها خط لوله موجودی که گازپروم از طریق آن می تواند گاز به چین صادر کند، خط لوله موسوم به Power of Siberia است که در دسامبر 2019 راه اندازی شد. این خط لوله به شبکه گاز در غرب روسیه متصل نیست.

گازپروم قصد دارد یک خط لوله صادرات گاز جدید از روسیه از طریق مغولستان به چین، یعنی Power of Siberia 2، بکشد که امکان صادرات 30 میلیارد متر مکعب گاز در سال از میادین سیبری غربی را فراهم می کند. با این حال، با وجود توافقات اولیه با مغولستان و چین در این زمینه، هنوز هیچ توافق الزام آور و قراردادی برای تامین گاز به چین از این مسیر وجود ندارد. دومین قرارداد موجود برای تامین گاز از روسیه به چین که در فوریه 2022 منعقد شد، مربوط به حجم اندک (10 میلیارد مترمکعب در سال) گاز استخراج شده از جزیره ساخالین است. حتی اگر روسیه و چین موفق به اجرای پروژه های گازی جدید شوند، سیاست گذاران اروپایی ترسی و واهمه ای نخواهند داشت: اگر چین واردات گاز روسیه را افزایش دهد، ممکن است خرید گاز طبیعی مایع خود را از جاهای دیگر کاهش دهد و در نتیجه امکان افزایش خرید میزان انرژی را برای مشتریان اروپایی فراهم کند.

آسیای مرکزی جایگزینی برای اروپا نیست

برنامه های گازپروم برای ایجاد یک اتحادیه گازی با قزاقستان و ازبکستان - پیشنهادی که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در نوامبر 2022 ارائه کرد - نیز اهمیت چندانی ندارد. این کشورها ذخایر گاز خود را دارند، به این معنی که واردات آنها از روسیه احتمالاً به مقادیر کم محدود می شود. این موضوع با توافق دو ساله ای که در ژوئن 2023 بین گازپروم و وزارت انرژی ازبکستان امضا شد برای تامین سالانه تنها 8/2 میلیارد متر مکعب گاز روسیه به ازبکستان تایید شده است. حتی اگر گازپروم عرضه را بین 4 تا 10 میلیارد متر مکعب در سال افزایش دهد- که برخی از کارشناسان انرژی روسیه آن را محتمل می دانند- چنین حجمی با آنچه پیشتر به اروپا عرضه می کرد قابل مقایسه نیست.

 مسکو همچنین در حال بحث در مورد استفاده از قزاقستان و ازبکستان به عنوان کشورهای ترانزیتی برای صادرات گاز روسیه به چین است، هرچند چشم انداز این امر مبهم است. کشورهای آسیای مرکزی از طریق شبکه خط لوله گاز آسیای مرکزی به روسیه متصل هستند، اما زیرساخت آن بسیار قدیمی است و عمدتاً برای انتقال گاز از کشورهای منطقه به روسیه استفاده شده است. مشخص نیست که از نظر فنی استفاده از این خط لوله برای محموله های معکوس از روسیه به قزاقستان و ازبکستان و احتمالاً بیشتر به چین امکان پذیر است یا خیر.

پیروز نهایی جنگ انرژی

شواهد نشان می دهد، پاسخ اروپا به جنگ گازی مسکو تاکنون موفقیت آمیز بوده و خسارت جبران ناپذیری به تجارت انرژی روسیه وارد کرده است. اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن باید به تلاش های خود برای کاهش دائمی وابستگی خود به گاز روسیه، همکاری با تامین کنندگان گاز جایگزین و کاهش مصرف کلی گاز ادامه دهند.

کمیسیون اروپا باید مکانیسم خرید گاز مشترک خود را برای کمک به این امر ادامه دهد. کشورهای اروپایی همچنین باید تحریم‌های فناوری انرژی علیه روسیه را حفظ، مهر و موم و حتی تشدید کنند و پروژه‌های LNG در روسیه را محدود یا حداقل مانع شوند. در نهایت، آنها باید پیشنهادهای مندرج در پیش‌نویس نتیجه نشست اخیر G7 را برای اعمال تحریم‌ها بر واردات احتمالی گاز از طریق خطوط لوله یامال-اروپا و نورد استریم 1 را دنبال کنند که پس از حمله روسیه به اوکراین از گردونه انتقال گاز خارج شدند.