توافق هسته‌ای در برزخ

به گزارش اقتصادنیوز ، حدود یک ماه پیش، گزارش شد که ایالات متحده و ایران به یک تفاهم غیررسمی نزدیک شده بودند که تنش‌های بین آنها بر سر برنامه هسته‌ای تهران را کاهش می‌داد.

دیپلماسی مرده؟

حالا یک ماه از آن زمان گذشته و پیشرفت بیشتر در چنین «تفاهمی» محدود به نظر می‌رسد. توافق مبادله زندانیان متوقف شده  و هیچ صحبت جدیدی صورت نگرفته است. چه بسا روابط واشنگتن و تهران در هفته‌های اخیر تنش بیشتری پیدا کرده است.

شکل‌گیری میز قرمز میان ایران و آمریکا / توافق، مدیریت تنش بود نه پیروزی!

اما به نوشته نشریه تایم، هنوز خیلی زود است که بگوییم دیپلماسی مرده است. فضا برای هر دو طرف وجود دارد تا از تشدید تنش اجتناب کنند و درها را برای دیپلماسی بیشتر، هرچند تدریجی، باز بگذارند.

توافق ناگفته

از زمانی که تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای اولیه 2015 در اوت سال گذشته شکست خورد، ایران غنی‌سازی اورانیوم خود را افزایش داده است، تا جایی که ادعا شده می‌تواند ظرف چند هفته به گریز هسته‌ای دست یابد. بازگشت به توافق اولیه پس از خروج یکجانبه ایالات متحده از این توافق و اعمال تحریم‌های دردناک در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، غیرممکن است.

اما مقامات آمریکایی در سلسله مذاکراتی که در اوایل سال جاری برگزار شد، ترتیبات محدودتری را پیشنهاد کردند. اگر ایران موافقت کند که غنی سازی اورانیوم خود را کاهش دهد، چندین زندانی دوتابعیتی را آزاد کند، حمایت خود از روسیه را متوقف کند و به طور کلی از اقدام علیه نیروهای آمریکایی مستقر در سراسر خاورمیانه اجتناب کند، ایالات متحده چندین میلیارد دلار از اموال ایران را آزاد خواهد کرد، پولی که در حال حاضر در حساب‌های بانکی در عراق و کره جنوبی مسدود شده است. با این پیشنهاد یک تهدید نیز ارائه شد: اگر ایران که در حال حاضر اورانیوم را با خلوص 60 درصد غنی می‌کند، گام نهایی را برای غنی سازی تا 90 درصد بردارد، ایالات متحده فوراً و احتمالاً با نیروی نظامی پاسخ خواهد داد.

این یک توافق هسته‌ای جدید نیست. ایالات متحده آن را به عنوان یک «تفاهم» تعریف می‌کند، در حالی که طرف ایرانی در مورد آن بسیار کم صحبت کرده است. اگر آنها واقعاً به توافق رسیده باشند، انتظار نداشته باشید که هیچ یک از طرفین آن را در بوق و کرنا کنند. برای جو بایدن، گفتگو با ایران با توجه به همکاری این کشور با روسیه و پاسخ آن به اعتراضات داخلی اخیر، خطرات سیاسی قابل توجهی دارد. مقامات ایران به ایالات متحده بی‌اعتماد هستند و آمریکاستیزی را در گفتمان حاکمیتی خود جای داده‌اند. بازگشت به مذاکره به قیمت اعتبار آنها تمام خواهد شد. در حال حاضر، یک درک محدود برای جلوگیری از تشدید تنش، نهایت چیزی است که هر یک از طرفین مایل به بررسی آن هستند.

بار سنگین یک چارچوب حتی محدود

با این همه، این طور که به نظر می‌رسد که حتی این چارچوب محدود هم یک بار سنگین است.

ادعا شده، در 5 ژوئیه، ایران به چند نفتکش در حال خروج از خلیج فارس، از جمله یک نفتکش متعلق به شرکت شورون آمریکا، حمله کرد. ایالات متحده هواپیماهایF-35  و سربازان بیشتری را برای جلوگیری از تکرار این ماجرا به خلیج فارس اعزام کرد. به طور هم‌زمان، همکاری‌های تهران و مسکو در حال اوج گرفتن است. تعلیق غافلگیرکننده نماینده ویژه بایدن در امور ایران، رابرت مالی، مدافع تعامل دیپلماتیک با تهران، به دلیل سوء استفاده از اسناد طبقه بندی شده و همچنین عدم پیشرفت در مبادله زندانیان نشان می‌دهد که تلاش‌های دیپلماتیک امسال، هیچ نتیجه مثبتی به همراه نداشته است.

با این حال، در مورد مهم ترین موضوع مورد اختلاف -برنامه هسته‌ای در حال گسترش ایران- زمینه‌هایی برای خوش‌بینی محدود و محتاطانه وجود دارد.

ایالات متحده از ایران خواسته تا انبار کردن اورانیوم غنی شده تا 60 درصد خود را متوقف کند و طبق گزارش‌ها، ایران در تئوری موافقت کرده است. این که آیا در واقعیت این کار را انجام خواهد داد یا خیر به تمایل آن برای همکاری با بازرسان هسته‌ای سازمان ملل بستگی دارد. در اوایل سال جاری، ایران با افزایش نظارت سازمان ملل متحد موافقت کرد و حتی برخی اطلاعات را برای حل و فصل تحقیقات دیرینه سازمان ملل در مورد فعالیت‌های هسته‌ای گذشته خود ارائه کرده است. این اقدامات اندکی پس از آن صورت گرفت که بازرسان شواهدی مبنی بر غنی‌سازی اورانیوم تا 83.7 درصد توسط ایران کشف کردند. ایران به سازمان ملل توضیح داده است که این تشدید اتفاقی بوده است.

چشم‌انداز فعلی ترکیبی از نشانه‌های خوب و بد است. در حالی که به نظر می‌رسد تنش‌ها با ایالات متحده در حال بدتر شدن است، همکاری محدود بین تهران و بازرسان سازمان ملل حاکی از پیشرفت جزئی در موضوع هسته‌ای است. ایالات متحده به ایران درباره غنی سازی 90 درصدی هشدار داده و تا کنون به نظر می‌رسد ایران در همین خط باقی مانده است.

به نوشته تایم، ممکن است تهران بدون برداشتن آخرین گام برای گریز هسته‌ای، به ذخایر خود اضافه کند. این که آیا ایران واقعاً تصمیم می‌گیرد غنی سازی خود را، همانطور که ایالات متحده برای آن فشار می‌آورد، کاهش دهد یا نه به زودی مشخص خواهد شد، در حالی که انتظار می‌رود بازرسان سازمان ملل تا پایان ماه اوت در مورد فعالیت‌های غنی سازی ایران گزارش دهند. در حال حاضر، این یک سوال با پاسخ «صبر کنیم و ببینیم» است.

نتیجه وضعیت متزلزلی است که در آن هم آمریکا و هم ایران از تشدید تنش اجتناب می‌کنند. حتی در حالی که هر دو طرف شمشیرهایشان را به هم می‌زنند، به نظر نمی‌رسد که هیچ یک مایل به پیش بردن اوضاع به مرحله بعدی باشند. این وضعیت متزلزل می‌تواند به سادگی به یک رویارویی جدی‌تر تبدیل شود.

با این حال، در حال حاضر، وضعیت بین ایالات متحده و ایران در نوعی بلاتکلیفی گیر کرده است. تفاهمی که یک ماه پیش به آن اشاره شد تا میزان زیادی در حد تئوری باقی مانده است. اما اگر ایران مایل به برداشتن گام‌های لازم درباره غنی‌سازی خود باشد، فرصتی برای کاهش تنش وجود خواهد داشت. ایران و آمریکا ممکن است به مذاکره نزدیک نباشند، اما هنوز آماده آتش گشودن نیستند. این حداقل مقداری امید ایجاد می‌کند که اوضاع در کوتاه مدت بهتر شود.