بازی باخت باخت اسنپ‌بک برای اروپا/ آنچه چین و روسیه می‌توانند انجام دهند
بیانیه‌های متعدد انگلیس، فرانسه، آلمان و تأکید بر فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک، با واکنش جمهوری اسلامی ایران و چین و روسیه به عنوان دیگر اعضای برجام روبرو شده است. در تازه‌ترین گفت‌وگوهای مقامات تهران، مسکو و پکن بر این مهم تصریح شده که فعال‌سازی اسنپ‌بک یا فرایند پس‌گشت اقدامی مخرب و غیرقانونی است.
«کاظم غریب آبادی» معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ایران روز سه‌شنبه ۲۸ مرداد در دیدار با سفیر جمهوری خلق چین و کاردار فدراسیون روسیه درخصوص اقدامات مشترک برای مقابله با رویکرد مخرب سه دولت اروپایی در قبال قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، بحث و تبادل نظر کرد. به گفته غریب‌آبادی هر سه کشور معتقدند قطعنامه ۲۲۳۱ باید در موعد مقرر خود خاتمه یابد و این کشورها از نظر قانونی حق اسنپ بک ندارند و با بازگرداندن قطعنامه های شورای امنیت مخالف هستند.
چالش حقوقی- سیاسی اروپا در فعال‌سازی اسنپ‌بک
از ابتدای سال جاری و همزمان با افزایش تأکیدات کشورهای اروپایی مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا فرآیند پس‌گشت، مقامات ایرانی با دو کشور دیگر حاضر در برجام یعنی چین و روسیه دیدارها و گفت‌وگوهای بسیاری انجام دادند تا به یک موضع مشترک درباره تهدیدات کشورهای اروپایی حاضر در برجام دست یابند و به نظر می‌رسد در روزهای نزدیک به این اقدام؛ آن دیدگاه مشترک حاصل شده و هر سه کشور ایران، چین و روسیه این اقدام را مخرب و غیرقانونی می‌دانند.
«لین جیان» سخنگوی وزارت خارجه چین روز جمعه ۲۴ مرداد در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که پکن مخالف اعمال تحریم‌ها بوده و معتقد است که این امر به طرفین در ایجاد اعتماد و رفع اختلافات کمک نمی‌کند و برای تلاش‌های دیپلماتیک برای از سرگیری زودهنگام مذاکرات مفید نیست.
چین همچنین در نامه خود به شورای امنیت ملی به فقدان رویه‌های قانونی و دلیل معتبر برای فعال کردن مکانیسم «اسنپ بک» اشاره و نوشته است: بندهای ۱۰ تا ۱۵ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و بندهای ۳۶ تا ۳۷ برجام، رویه لغو مفادی که تحریم‌های قبلی شورای امنیت سازمان ملل را لغو می‌کنند و همچنین رویه اعمال مجدد قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت سازمان ملل را تعیین کرده‌اند. طی کردن کامل رویه‌های مکانیسم حل اختلاف (DRM) که توسط برجام تعیین شده است، پیش‌شرط فعال کردن مکانیسم «اسنپ بک» است.
در ادامه نامه پکن آمده است: به دلیل خروج ایالات متحده، کمیسیون مشترک نمی‌تواند به طور مؤثر کار کند و هرگز تصمیمی برای فعال کردن مکانیزم حل اختلاف نگرفته است. بنابراین، فاقد توجیه برای فعال کردن مکانیزم "بازگشت سریع" است. هرگونه تلاشی برای توسل به "بازگشت سریع" با دور زدن رویه تعیین شده و الزامات قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، تلاش‌های دیپلماتیک را به شدت تضعیف می‌کند و سوءاستفاده از اختیارات و وظایف شورای امنیت سازمان ملل محسوب می‌شود. هرگونه تلاشی برای نادیده گرفتن کمیسیون مشترک و مکانیزم حل اختلاف برای اعمال فشار جهت فعال کردن مکانیزم "بازگشت سریع" باطل است.
در نهایت چین اعلام کرده است قاطعانه با فعال کردن مکانیسم «بازگشت سریع» شورای امنیت سازمان ملل مخالف و معتقد است که این اقدام به ایجاد اعتماد یا رفع اختلافات بین طرف‌های مربوطه کمکی نمی‌کند، تلاش‌های دیپلماتیک برای از سرگیری زودهنگام مذاکرات را تضعیف می‌کند و حتی منجر به عواقب غیرقابل پیش‌بینی و فاجعه‌بار می‌شود، تمام تلاش‌های دیپلماتیک را برای سال‌های متمادی از بین می‌برد و روند حل و فصل سیاسی-دیپلماتیک را به طور کامل پایان می‌دهد.
نمایندگی دائم روسیه در سازمان ملل هم ۲۳ مرداد با ارسال یادداشتی به شورای امنیت تاکید کرد: هرگونه تلاش برای بازگرداندن قطعنامه‌های قدیمی شورای امنیت، فاقد مشروعیت، بی‌اثر، بدون پایه حقوقی و مضر برای روندهای دیپلماتیک خواهد بود و بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و مفاد برجام، استفاده از مکانیسم «اسنپ‌بک» تنها زمانی مجاز است که کشور متقاضی، به‌عنوان یکی از مشارکت‌کنندگان در برجام، تمام مراحل حل‌وفصل اختلافات مندرج در بندهای ۳۶ و ۳۷ توافق را طی کرده باشد. روسیه تصریح کرده که آلمان، فرانسه و انگلیس نه‌تنها این مراحل را طی نکرده‌اند، بلکه خود با عدم اجرای تعهدات برجامی، به‌ویژه پس از خروج آمریکا از توافق در مه ۲۰۱۸، در «نقض اساسی» برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شریک بوده‌اند.
مسکو تصریح کرده است که هرگونه تلاشی برای توسل به «اسنپ بک» بدون دور زدن رویه تعیین‌شده و الزامات قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، تلاش‌های دیپلماتیک را به شدت تضعیف می‌کند و سوءاستفاده از اختیارات و وظایف شورای امنیت سازمان ملل محسوب می‌شود. کمیسیون مشترک برجام هرگز تصمیمی برای فعال کردن سازوکار حل اختلاف نگرفته است و هیچ اجماعی بین شرکت‌کنندگان در مورد تلاش آلمان، فرانسه و بریتانیا برای فعال کردن سازوکار حل اختلاف حاصل نشده است.
جمهوری اسلامی ایران هم به تصریح وزیر امور خارجه و سخنگوی این نهاد، اورپا را فاقد صلاحیت حقوقی و اخلاقی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌داند. «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی اختصاصی با ایرنا، تصریح کرده است که سه کشور اروپایی پس از خروج آمریکا از برجام و با مواضع اخیر - از جمله طرح موضوع "غنی‌سازی صفر" - عملاً از برجام خارج شده‌اید. بنابراین، دیگر به‌عنوان مشارکت‌کننده در برجام شناخته نمی‌شوند و حق اسنپ‌بک مختص اعضای باقی‌مانده در برجام است.
«اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه هم در این زمینه معتقد است:
الف) تهدیدات اروپا در زمینه اسنپ‌بک ابزار فشار بر ایران، غیرقانونی و غیرمنطقی است.
ب) اروپا در اجرای تعهدات خود طبق برجام قصور کرده و این قصور تنها مربوط به چند ماه اخیر نیست، بلکه به ویژه پس از حمله رژیم صهیونیستی و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، این سه کشور نه تنها این اقدام را محکوم نکردند، بلکه حتی مواضع منطقی خود را نیز در این زمینه اتخاذ نکردند.
پ) سه کشور اروپایی هیچ حقی برای استفاده از این سازوکار ندارند. این موضوع صرفاً نشان‌دهنده تلاش این کشورها برای تداوم نقش غیرسازنده در پرونده هسته‌ای ایران است.
آنچه چین و روسیه می‌توانند انجام دهند
پرونده و مذاکرات هسته‌ای ایران در یک سال گذشته یکی از پرحادثه‌ترین دوران‌های خود را گذرانده است. از شروع گفت‌وگوها با تروئیکای اروپا تا مذاکرات غیر مستقیم با آمریکا و حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران در میانه مذاکرات. گرچه در این فرایندهای اشاره شده طرف ایران با غرب بوده اما تلاش کرده است چین و روسیه را به عنوان دو کشور حاضر در برجام از یک سو و دوست خود از سوی دیگر در جریان روند کلی رویدادها قرار دهد. مجموعه این تلاش‌ها و ماهیت رابطه ایران با مسکو و پکن سبب شده است که هر سه کشور در برابر زیاده‌خواهی‌های اروپا موضع مشترک داشته باشند.
یکی از دغدغه‌های تروئیکای اروپا در زمینه فعال‌سازی اسنپ‌بک ریاست روسیه بر شورای امنیت سازمان ملل است، جایی که گرچه امکان وتو از سوی چین و روسیه در زمینه بازگشت تحریم‌ها علیه ایران وجود ندارد اما سازوکار زمانی و کیفیت فرآیند قانونی آن می‌تواند تحت تاثیر قرار گهم چین و هم روسیه در کنار ایران و از منظر حقوقی و سیاسی اقدام اروپا را در بازگرداندن تحریم‌ها زیر سوال برده‌اند. این موضع مشترک می‌تواند در قالب برخی اقدامات؛ از یک‌سو همراهی عملی چین و روسیه با ایران را نشان داده و از سوی دیگر این پیام را به اروپا ارسال کند که از ابزارهای قانونی مندرج در برجام نمی‌تواند برای فشارهای غیرقانونی استفاده کند و این سواستفاده برای آن‌ها بی‌هزینه تمام نخواهد شد.
یکی از دغدغه‌های تروئیکای اروپا در زمینه فعال‌سازی اسنپ‌بک ریاست روسیه بر شورای امنیت سازمان ملل است، جایی که گرچه امکان وتو از سوی چین و روسیه در زمینه بازگشت تحریم‌ها علیه ایران وجود ندارد اما سازوکار زمانی و کیفیت فرآیند قانونی آن می‌تواند تحت تاثیر قرار گیرد. از سوی دیگر مسکو و پکن می‌توانند با اعلام اینکه بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را قانونی نمی‌دانند از تن دادن به اجرای آن‌ها خودداری کنند.
گرچه این اقدامات را باید در بستر منافع ملی و رویکرد سیاست خارجی این دو کشور ارزیابی کرد و بر این مبنا انتظار تحقق آن‌ها را داشت اما مشروعیت‌زدایی از اقدام غیرقانونی فعال‌سازی اسنپ‌بک تنها به نفع ایران تحلیل نخواهد شد بلکه تمرین قابل‌قبولی برای این کشورها به منظور مقابله با یکجانبه‌گرایی اروپا و آمریکا و اعتباربخشی به مفهوم چندجانبه‌گرایی در جهان است که هم چین و هم روسیه برای آن در تلاش هستند.
فعال‌سازی پس‌گشت و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران ضمن زیر سوال بردن تمامی فرایندهای دیپلماتیک در جهان، بنیان‌های نظم نوینی را که روسیه و چین در کنار دیگر قدرت‌های نوظهور درصدد پایه‌ریزی آن هستند، سست خواهد کرد. از این رو نحوه مواجهه پکن و مسکو با این رویداد می‌تواند آینده روندهای ایجاد شده هم در منطقه و هم در جهان را تحت‌الشعاع قرار دهد.
بازی باخت-باخت اسنپ‌بک برای اروپا
اصرار تروییکای اروپا برای فعال‌سازی اسنپ‌بک، در برهه کنونی به نوعی پاسخ به تمام ناکامی‌هایی است که این سه کشور در دو سال گذشته و در پرونده‌های متفاوت از اوکراین تا غزه، تجربه کرده‌اند. اما آیا پاریس، برلین و لندن با فعال‌سازی اسنپ‌بک می‌توانند منافع خود را تأمین کنند؟ گرچه پاسخ به این پرسش نیازمند صبوری است اما مجموع تجربه‌های پیشین و آنچه در حال حاضر در جهان می‌گذرد، نتیجه این اقدام را چیزی جز بازی باخت- باخت اروپا نشان نمی‌دهد. فعال‌سازی مکانیسم ماشه به گفته وزیر امور خارجه برای ایران تبعات غیر قابل انکاری دارد اما آیا اروپا اهداف اروپا را تأمین خواهد کرد؟ عراقچی در این زمینه واقعیاتی را گفته است که به نظر می‌رسد سه کشور اروپایی در اصرار خود برای فعال‌سازی فرایند پس‌گشت خواسته یا ناخواسته از این مهم غفلت کرده‌اند.
آیا پاریس، برلین و لندن با فعال‌سازی اسنپ‌بک می‌توانند منافع خود را تأمین کنند؟ نتیجه این اقدام را چیزی جز بازی باخت- باخت اروپا نشان نمی‌دهد.عراقچی معتقد است تبعات اسنپ‌بک واقعاً جدی و سنگین است و باید برای جلوگیری از آن تلاش کرد اما در عین حال نباید آن را بیش از اندازه بزرگ کرد. نباید تصور کنیم که با فعال شدن اسنپ‌بک، تحریم‌های اقتصادی سنگین‌تر یا جدیدتری بر ما تحمیل خواهد شد که دیگر توان ایستادگی نداشته باشیم. این‌طور نیست. شرایط از وضعیت موجود بدتر نخواهد شد. بله، از نظر روانی و سیاسی، و حتی از نظر راهبردی، تبعاتی وجود دارد، اما نه در حدی که دیپلماسی را به بن‌بست برساند یا کشور را فلج کند. بازگشت تحریم برای ایران به معنای پایان چیزی نیست اما فعال‌سازی اسنپ‌بک برای اروپا می‌تواند به معنای پایان حضور در فرایندهای دیپلماتیک با ایران تفسیر شود.
ارسال نظر