3 صنعتی که مانع جهش رشد صنعتی شده اند

به گزارش اقتصادنیوز ، دستیابی به رشدهای بالای صنعتی با چه تهدیداتی رو‌به‌رو است؟ مطابق برنامه ششم توسعه، هدف‌گذاری رشد بخش صنعت 2/ 9 درصد پیش‌بینی شده است. این در حالی است که ارزیابی‌های کارشناسی نشان می‌دهد دو مساله تمرکز بخش صنعت و معدن روی سه حوزه خاص و عدم تنوع در ترکیب صادرات غیرنفتی، می‌تواند تهدیدی برای تحقق رشد بالای صنعتی در آینده را به همراه داشته باشد. این زنگ خطر در حالی به صدا درآمده که به گفته تحلیلگران، بخش صنعت یکی از مهم‌ترین پیشران‌های رشد اقتصادی کشور به شمار می‌رود و نچرخیدن چرخ‌هایش به معنای لنگیدن یک پای رشد اقتصادی پایدار خواهد بود.

بر اساس گزارشی که موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی منتشر کرده، صنعت ایران از یک دهه گذشته دچار رکودی مزمن شده است. رکودی که از عوامل مختلفی نشات می‌گیرد. یکی از علل اصلی این رکود، کاهش تدریجی رقابت‌پذیری این بخش و عدم ایجاد تنوع در آن است. از نشانه‌های این موضوع می‌توان به توقف اشتغالزایی کارگاه‌های صنعتی از سال 1387 اشاره کرد که پیش از بروز شوک‌های ارزی و اثرات منفی ناشی از تحریم‌های اقتصادی رخ داده است.

این موضوع نشان می‌دهد رشد بخش صنعت از مدت‌ها قبل با مشکل رو‌به‌رو بوده است. همچنین عدم تنوع در فعالیت‌های صنعتی نیز از دیگر چالش‌های این بخش است. براساس داده‌های مرکز آمار ایران، از متوسط نرخ رشد 3/ 6 درصدی رشته فعالیت‌های صنعتی بین سال‌های 1384 تا 1393، بیشترین سهم متعلق به سه رشته شیمیایی و پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی و پالایشگاهی و صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم‌تریلر بوده است که حدود 80 درصد از رشد بخش صنعت را به خود اختصاص داده‌اند.

این موضوع نشان می‌دهد بخش صنعت روی صنایع محدودی متمرکز بوده و توان بالایی برای ایجاد تنوع نداشته است. عدم تنوع در بخش صنعت، خود را در ترکیب صادرات غیرنفتی کشور به خوبی نشان می‌دهد. از سوی دیگر نگاهی به ترکیب صادرات غیرنفتی در ایران نشان می‌دهد سبد صادرات صنعتی، پتروشیمی و میعانات گازی بخش مهمی از این سبد را تشکیل می‌دهند. براساس آمارهای سازمان توسعه تجارت ایران در سال 1394 در مجموع 42‌میلیارد و 400 میلیون دلار کالا غیر از نفت و گاز از ایران صادر شده است که حدود 7 میلیارد دلار آن را میعانات گازی تشکیل می‌دهند.

صادرات پتروشیمی کشور نیز بالغ بر 13 میلیارد دلار بوده است که این آمار نشان دهنده تمرکز بالای صادرات کشور روی این دو گروه کالایی است و این نگرانی وجود دارد که تضعیف تقاضا برای این کالاها در بازار جهانی، کاهش رشد صنعتی و اقتصادی را به همراه داشته باشد.

لزوم تقویت پیوندهای تولیدی و دانشی بخش‌های پیشرو صادراتی با سایر بخش‌های اقتصادی یکی دیگر از نکاتی است که در گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی مورد توجه قرار گرفته است. حسن حیدری که تنظیم این گزارش را انجام داده در این گزارش عنوان کرده است که به منظور کاربردی‌سازی این الزام در اقتصاد ایران باید نسبت به بهره‌برداری از توانمندی‌ها و مزیت‌های نسبی صادراتی صنایع واسطه‌ای به ویژه صنایع پتروشیمی و فلزی به‌عنوان دو صنعتی که قادرند تعداد بسیاری پیوندهای پیشین و پسین ایجاد کنند، بهره گرفت. با این توصیف تحریک رشته فعالیت‌های برشمرده ضمن تامین اهداف سیاست صنعتی می‌تواند دستاوردهای مناسبی را برای رفع رکود به همراه داشته باشد.