بازار کتاب ایران در آینه آمار

به گزارش اقتصادنیوز  طبق اطلاعات به دست آمده از خانه کتاب نمودار شمارگان کتاب‏های منتشرشده، شیب نزولی سال‏های اخیرش را همچنان حفظ کرده است.  مرور آمارهای نشر در سال گذشته و مقایسه آن با سال‏های اوج کتابخوانی در ایران، ‏نشان‌دهنده فاصله‌ای بسیار زیاد و شکافی عمیق است.  از ابتدای انقلاب تاکنون نزدیک به یک میلیون عنوان کتاب از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز انتشار گرفته و به چاپ رسیده است. نتایج تحقیقات و آمارها بیانگر این مطلب‏ است که شمارگان کتاب از دولت پنجم تا دولت دهم با کاهش روبه ‏رو بوده است. براساس همین آمارها می‏توان گفت که بیشترین متوسط شمارگان کتاب مربوط به سال‏های نخست انقلاب اسلامی است که در آن هر کتاب به‌طور میانگین با شمارگان بیش از 11 هزارتایی وارد بازار می‏شد اما تیراژ کتاب‏ها پس از این دوره به سرعت رو به کاهش گذاشت و به علت وقوع جنگ تحمیلی استقبال از بازار کتاب نیز افت محسوسی پیدا کرد. تیراژ کتاب‏ها در این دوره به کمتر از 6 هزار عنوان رسید. اما پس از این در زمان دولت سوم به ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه ای در سال 62 میانگین تیراژ کتاب دوباره اوج گرفت و به آستانه 10 هزارتایی رسید.

در دولت‏های پنجم تا هشتم نمودار تیراژ کتاب با فراز و نشیب‏های مقطعی همچنان به صورت نزولی ادامه داشت تا اینکه در دولت نهم به ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، روند نزولی این نمودار یکسره شد و بدون تجربه هیچ افزایشی، تیراژ کتاب‏ها سقوط کرد.  به هر حال با توجه به تیراژ بالای کتاب در سال‏های دهه 60 و 70، میانگین شمارگان کتاب‏ها در همه سال‏های بعد از انقلاب بیش از پنج هزار و 500 است. این در حالی است که میانگین تیراژ در 10 سال اخیر کمتر از 2 هزار برآورد می‏شود.

آمارهای نشر در سال 95

در ادامه این گزارش آمارهای نشر کتاب در سال گذشته را به بهانه برپایی نمایشگاه کتاب مرور خواهیم کرد.  تعداد عناوین چاپ اولی و تجدید چاپی‏ها در سال 95، بیش از 88هزار و 825 عنوان است. این عدد برای کتاب‏های کمک‏درسی 10 هزار و 584، کتاب‏های کودک 12 هزار و 587 و برای کتاب‏های عمومی 65 هزار و 654 بوده است. با این حساب 12 درصد کتاب‏های سال گذشته در حوزه کمک‏درسی، 14 درصد کتاب‏های حوزه کودک و 74 درصد از کتاب‏ها در گروه کتاب‏های عمومی قرار گرفته‏اند.

شمارگان متوسط کتاب؛ 1650 نسخه

خبرگزاری آنا براساس آمارهای ماهانه منتشرشده از سوی خانه کتاب در سال گذشته اعلام کرده که شمارگان متوسط کتاب در سال 95، حدود 1650 نسخه بوده است. همچنان‌که گفته شد میانگین تیراژ کمتر از 2 هزار نسخه‏ای در مقایسه با دوران اوج تیراژ کتاب‏ها، ناامیدکننده است. البته این عدد مربوط به میانگین مجموع کتاب‏های منتشر شده در سال 95 بدون تفکیک موضوعی است. به بیان دیگر میزان تیراژ کتاب‏های غیردرسی و کتاب‌های عمومی بزرگسالان بحرانی‌تر از این است. شمارگان متوسط کتاب در گروه کتاب‏های کمک‏درسی، 3174 و شمارگان کتاب‏های کودک نیز برخلاف انتظارات، تنها 2403 نسخه بوده است. آمارها نشان می‏دهد شمارگان متوسط کتاب‏های عمومی 1259 نسخه بوده که عددی تامل‌برانگیز و نگران‏کننده است.

میانگین قیمت کتاب در سال 95

بهای کل کتاب‏های منتشر شده در سال 95، بیش از 18 هزار و 850 میلیون ریال بوده است. با تقسیم این مبلغ بر شمارگان کل کتاب (و شمارگان در گروه‏های سه‏گانه) مشخص می‏شود قیمت متوسط کتاب در سال 95 حدود 12865 تومان بوده که به تفکیک شامل کتاب‏های کمک‏درسی با میانگین قیمت 17 هزار و 160 تومان، کتاب‏های کودک با میانگین قیمت 5 هزار و 611 تومان و کتاب‏های عمومی با میانگین قیمت 13 هزار و 780 تومان است.

میانگین خرید

با توجه به آمار رسمی اعلامی از سوی نمایشگاه در سال 93 میانگین خرید هر نفر در بیست‌وهفتمین دوره نمایشگاه کتاب چیزی حدود 28 هزار تومان بوده است. این رقم با توجه به رقم فروش 140 میلیارد تومانی کل نمایشگاه در این سال محاسبه شده است. با توجه به فروش کل نزدیک 160 میلیارد تومان در نمایشگاه سال گذشته و افزایش جمعیت بازدیدکننده، به نظر می‏رسد میانگین 28 هزار تومانی با تغییر اندکی در سال گذشته هم تکرار شود. با این حساب و با توجه به میانگین قیمت نزدیک به 13 هزار تومانی کتاب‏ها در سال گذشته، می‏توان گفت هر نفر در نمایشگاه تنها دو کتاب خریداری کرده است.

مقایسه کتاب در ایران و کشورهای توسعه ‏یافته

شاید بتوان میزان تیراژ کتاب در هر کشور را ملاک مناسبی برای سنجش سرانه مطالعه و به عبارتی، اقبال مردم به مطالعه کتاب دانست. به‏طور معمول انتشار کتاب در کشورهای توسعه‌یافته با تیراژهایی روبه‏رو می‏شود که وقوع آن در ایران چیزی شبیه به رویا و انتشار کتاب با تیراژهای مذکور برای ناشران و صد البته نویسندگان آرزویی به ظاهر دست‏نیافتنی است.  به‏عنوان مثال در انگلستان، رمانی تحت‏عنوان «بریسینگر» نوشته «کریستوفر پائولینی»، در اولین روز عرضه به بازار کتاب، با فروش 45 هزار نسخه‏ای مواجه شد. همچنین در فرانسه کتاب «کارت و قلمرو» نوشته «میشل هولبک» با تیراژ 120 هزار نسخه، کتاب «طرحی از زندگی»، نوشته «آملی نوتومب» با تیراژ 220 هزار نسخه و کتاب «عشق جزیره است»، نوشته «کلودی گالای» با تیراژ حداقلی 70 هزار نسخه، روانه بازار نشر شدند. این در حالی است که تیراژ کتاب‏های منتشر شده در ایران به سختی به مرز 10 هزار نسخه می‏رسد. مثلا کتاب «بامداد خمار»، نوشته «فتانه حاج سیدجوادی» که به‏عنوان یکی از پرفروش‏ترین کتاب‏های ایرانی شناخته می‏شود، در طول 10 سال فقط 300 هزار نسخه فروش داشته و در بهترین حالت توانست رقم 10 هزار نسخه در بعضی از چاپ‏ها را تجربه کند.