میانجیگری «حاج قاسم» میان اربیل و بغداد

وقتی تصمیم برای برگزاری همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق جدی شد، کشورهای منطقه، ایران، عراق و ترکیه در کنار روسیه با آن مخالفت کردند. تشویق، گفت‌وگو و تهدید چاره کار نبود. بارها تهران و بغداد برای اقناع مسعود بارزانی، با او صحبت کردند. عده‌ای معتقد بودند که اقلیم کردستان عراق دنبال گرفتن امتیازهایی از بغداد است؛ برای همین می‌گفتند باید راهبرد و استراتژی ایران در برابر اقلیم کردستان با ترکیه متفاوت باشد. آنها توصیه می‌کردند ایران باید برای حل مشکلات میان بغداد و اربیل پادرمیانی کند؛ اربیل هم دنبال طرح جایگزینی بود که به خواست آنها توجه شود. برای همین بارزانی بارها گفته بود هنوز طرح جایگزین مناسبی به او پیشنهاد نشده است. طرح جایگزین آمریکا، انگلیس، فرانسه و سازمان ملل هم با پاسخ منفی بارزانی به بن‌بست رسید.

زمانی که کردستان عراق برای برگزاری همه‌پرسی پافشاری می‌کرد، سردار سلیمانی به اربیل سفر کرد؛ آن زمان انتظارها برای اعلام لغو همه‌پرسی استقلال کردستان عراق از سوی مسعود بارزانی، رئیس این اقلیم، به بن‌بست خورد. او با بارزانی گفت‌وگو کرد. بارزانی در کنفرانس خبری خود که روز دوم مهرماه برگزار شد، این خبر را تأیید کرد. قبل از آن او بیست‌ویکم شهریورماه هم به اقلیم کردستان سفر کرده بود؛ محور همه گفت‌وگوها انذار رهبران اقلیم کردستان عراق بود. حالا او برای راه‌جویی رفته است.

سردار سلیمانی بر مزار طالبانی

مقصد اول سلیمانی در این سفر، شهر سلیمانیه بود؛ او روز شنبه برای ادای احترام بر مزار مام‌جلال طالبانی، رئیس‌جمهوری سابق عراق و دبیرکل اتحادیه میهنی کردستان عراق حاضر شد. 

سردار سلیمانی بعد از گذاشتن تاجی از گل بر مزار طالبانی، برای حل بحران میان کردستان عراق و بغداد به ‌سوی اربیل حرکت کرد.

یازدهم مهرماه بود که جلال طالبانی، در ٨٤سالگی در آلمان درگذشت؛ اولین رئیس‌جمهوری غیرعرب عراق، در ۸۴ سال زندگی خود نقش‌های متعددی را ایفا کرد؛ از فرماندهی مبارزات مسلحانه تا دیدارهای دیپلماتیک و نشستن بر کرسی ریاست‌جمهوری عراق. بعد از حمله «بوش پسر» به عراق در سال ۲۰۰۳ و سقوط حزب بعث عراق، جلال طالبانی اولین رئیس‌جمهور عراق شد. او از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ در مقام ریاست‌جمهوری عراق باقی ماند. با وجود اینکه ریاست‌جمهوری در عراق بیشتر نقشی تشریفاتی است، اما بسیاری طالبانی را یکی از عوامل تأمین ثبات در عراق می‌دانستند. مام جلال در روزهایی که کردها با رفراندوم استقلال به دل‌مشغولی بزرگ همسایگان تبدیل ‌شده‌اند، در ۸۴سالگی جهان هستی را وداع گفت. جلال طالبانی که در ایران و بین مقامات جمهوری اسلامی ایران، از جایگاه خوبی برخوردار بود، تیرماه گذشته برای اقامتی کوتاه به تهران سفر کرد. سفری که بعد از سال‌های کما و وخامت جسمی‌اش انجام شد. در تهران علی لاریجانی به ملاقاتش رفت و گفته شد این دیدار به‌دلیل شرایط نامناسب جسمی مام جلال در دقایق کوتاهی انجام شد. در مدتی که جلال طالبانی رئیس‌جمهوری عراق بود، تلاش‌های بسیاری کرد تا از تنش‌ میان کردها و دولت مرکزی عراق بکاهد و درعین‌حال روابط بسیار نزدیکی را با ایران بنا نهد. 

همچنین کوشید میان تهران با برخی پایتخت‌های دیگر به‌ویژه واشنگتن میانجیگری کند که بارزترین آن، نخستین مذاکره ایران و آمریکا در سطح سفیر در بغداد بر سر مسائل امنیتی عراق بود. او زمانی که در تلاش برای کاستن از سطح تنش موجود میان اربیل و بغداد بود و درست دقایقی پس از اتمام دیدار با نوری مالکی، نخست‌وزیر این کشور، دچار سکته مغزی شد. 

سیزدهم مهرماه سردار سلیمانی در دل‌نوشته‌ای برای فوت طالبانی به این نقش اشاره‌کرده است. در بخشی از پیام سردار سلیمانی آمده است:‌ «خبر درگذشت مجاهد خستگی‌ناپذیر، رئیس‌جمهور فقید عراق، جناب آقای جلال طالبانی، نه‌تنها مردم مسلمان عراق بلکه همه ملت‌های منطقه را متأثر و متألم کرد. مرگ شخصیت مجاهدی که قریب به بیش از ٦٠ سال برای آزادی ملت عراق اعم از عرب، کُرد، ترکمن، شیعه، سنی، مسیحی و ایزدی مبارزه کرد، مردی که به‌حق کلمه «مام» برازنده او بود. شخصیتی که بارها سنگر خود را سنگر دفاع از شیعه، سنی، کُرد و عرب قرار داد. منزلت این مرد بزرگ هنوز در بین ملت عراق شناخته ‌نشده است، کمااینکه در کردستان عراق نیز آن‌گونه که باید، فرصت شناساندن و شناخت این رجل بارز حاصل نشد. طالبانی مردی بزرگ بود که ریاست‌های جدید بر بزرگی او نیفزود، بلکه جایگاه‌ها را ارزشمند و بزرگ کرد. شخصیتی که بارها موجب نجات ملت عراق از گرداب‌ها، کشمکش‌ها و تفرقه‌ها شد. 

این مصیبت برای مردم کردستان عراق بیش از دیگر آحاد ملت این کشور سنگین است و به‌خوبی می‌دانند که طالبانی بزرگ با چه مهارت و حکمتی در کنار حقوق دیگر اقوام عراقی، حقوق مردم کردستان عراق را در قانون اساسی تصویب و تثبیت کرد. طالبانی بزرگ در استراتژی خود جهان اسلام را مأمن و کشورهای همسایه خصوصا جمهوری اسلامی ایران را عمق این استراتژی می‌دانست، لذا در تمام بحران‌ها و کشمکش‌ها این دو بُعد به‌عنوان خط قرمز غیرقابل عدول، مدنظر برای آن بزرگوار محسوب می‌شد و از آن مراقبت می‌کرد. امروز جای آن دوست عزیز و فقید خالی است و بحران کنونی در کردستان عراق ناشی از خلأ وجود چنین شخصیت حکیم و موقعیت‌شناسی است. شخصیتی که پیوسته نه‌تنها بر موج احساسات سوار نمی‌شد بلکه احساسات را در یک چارچوب منطقی و عقلانی هدایت می‌کرد. طالبانی عمر خود را فدای ملت عراق کرد و حقیقتا باید ایشان را شهید راه عراق دانست».

سلیمانی و دفاع از اربیل

«سلیمانی، قوی‌ترین مرد خاورمیانه»؛ روزنامه لوموند فرانسه با این عنوان او را مخاطب قرار داده بود؛ عراقی‌ها و کردهای اقلیم کردستان هم با این عنوان او را می‌شناسند. مردادماه ١٣٩٥ بود که داعش اربیل را هدف حمله خود انتخاب کرد. ١٠ روز قبل از اشغال مناطق گویر، خازر و مخمور 

(۴۰ کیلومتری اربیل) از سوی داعش، قاسم سلیمانی، ملقب به حاجی، به اربیل سفر کرد و به مسعود بارزانی هشدار داد.

 وقتی داعش از سه محور استراتژیک به اربیل حمله و این سه منطقه مهم را به‌آسانی اشغال می‌کند، بارزانی از طریق «هوشیار زیباری» به «جان کری»، وزیر خارجه وقت آمریکا وضعیت را اطلاع داده و کمک می‌خواهد. دو روز بعد آمریکا جنگنده‌های خود را برای دفاع از اربیل می‌فرستد، درحالی‌که در همان ٤٨ ساعت، سردار قاسم سلیمانی در جبهه‌های جنگ در گویر، مخمور و خازر دوش‌به‌دوش پیشمرگان کُرد با داعش در حال نبرد بود. بعد از آن مسعود بارزانی شخصا  نامه تشکر برای حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، با این مضمون می فرستد که ایران بار دیگر در سخت‌ترین شرایط به دفاع از اقلیم کردستان عراق برخاسته است. حالا از آن زمان سه سال می‌گذرد و بار دیگر اقلیم کردستان عراق روزهای تنش‌آلودی در پیش دارد و سردار  سلیمانی میهمان اربیل است برای چاره‌جویی بحران بعد از همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان.