نتایج نظر سنجی ایسپا در مورد ریشه ناآرامی‌های اخیر + جزئیات
٣٤,٧ درصد، کل نظام را مخاطب شعارها می‌دانستند
رئیس ایسپا گفت: ۴۰ درصد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی ایسپا در پاسخ به این پرسش که مخاطب شعارهای مردم را چه کسی می‌دانید، قوه مجریه را مخاطب اصلی این شعارها عنوان کردند. همچنین ۳۴.۷ درصد کل نظام و ۹.۲ درصد روحانیت را مخاطبان شعارهای معترضان دی ماه ۹۶ تلقی کردند. همچنین ۶۹ درصد از مشارکت‌کنندگان در نظرسنجی بهبود وضعیت اقتصادی و فضای کسب‌و‌کار، ۳۰ درصد اعتراض به فساد مالی، ۲۰.۶ درصد اعتراض به بی‌عدالتی، ۱۳.۵ درصد قطع حمایت از برخی کشورها مانند سوریه و فلسطین، ۹.۷ درصد آزادی بیان و ۲.۳ درصد رفع حصر را خواسته اصلی شرکت‌کنندگان در تجمعات اعلام کردند.
بیش از ٧٠ درصد مردم از شرایط ناراضی هستند
براساس نتایج نظرسنجی ایسپا پاسخ ۲۵ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی به این پرسش که آیا از شرایط کشور رضایت دارید، مثبت و ۷۴.۸ درصد نیز منفی بوده است. ۴۸ درصد افرادی که به این پرسش پاسخی منفی داده‌اند، در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا تمایل دارند در تجمعات شرکت کنند، اعلام کرده‌اند که در هیچ شرایطی در تجمعات شرکت نمی‌کنند و ۴۱ درصد دیگر نیز معتقد بودند در صورت مسالمت‌آمیز و قانونی برگزارشدن اعتراضات در آن تجمعات مشارکت خواهند داشت. رئیس مرکز ایسپا با اشاره به میزان افرادی که در نظرسنجی اعلام کردند به‌هیچ‌وجه در تجمعات شرکت نخواهند کرد، گفت: از میان این افراد در پاسخ به این پرسش که چرا در تجمعات شرکت نمی‌کنید، ۳۱ درصد بی‌فایده‌بودن اعتراض و شنیده‌نشدن صدایشان را علت این موضوع عنوان کردند. ۲۶ درصد تأکید داشتند از هرج‌ومرج و ناامنی در هراس هستند و ۲۳.۷ درصد نیز جلوگیری از سوءاستفاده بیگانگان را علت عدم تمایل خود به مشارکت در تجمعات اعلام کردند. ۱۲.۲ درصد تجارب قبلی مانند حوادث ۸۸ را علت عدم حضور در تجمعات و ۱۰.۳ درصد نیز زیرسؤال‌نرفتن اصل نظام را از دلایل خود در این زمینه عنوان کردند. ۹.۵ درصد دیگر نیز اعلام کردند از تجربه کشورهای دیگر درس گرفته‌اند و معتقدند چنین اعتراضاتی کمکی به رشد و پیشرفت کشور نمی‌کند. آقاسی گفت: ۲۲ درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی درباره اینکه آیا صداوسیما توانسته است واقعیات تجمعات اخیر را منعکس کند، پاسخشان مثبت بود و ۶۱.۱ درصد نیز پاسخی منفی به این پرسش دادند. همچنین در میان مشارکت‌کنندگان در نظرسنجی درباره اینکه آیا صداوسیما در اعتراضات اخیر نسبت به گذشته اقدامات بهتری انجام داده یا خیر، ۵۰ درصد معتقد بودند تغییری در عملکرد صداوسیما ایجاد نشده، ۲۷.۱ درصد اعلام کردند عمکرد صداوسیما نسبت به قبل بهتر شده و ۲۱ درصد نیز بر این باور بودند که عملکرد صداوسیما نسبت به قبل در اعتراضات دی ماه ۹۶ بدتر شده است. براساس نتایج حاصل از نظرسنجی اخیر ایسپا، ۶۰ درصد از پاسخ‌دهندگان به این نظرسنجی اعلام کرده‌اند که وضع موجود در کشور را با انجام برخی اقدامات قابل اصلاح می‌دانند، این در حالی است که براساس نظرسنجی‌ای که این مرکز در سال ۹۳ انجام داده، ۶۳.۴ درصد با این گزاره موافق بوده‌اند. همچنین ۸.۳ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی اعلام کرده‌اند وضع فعلی کشور خوب است و باید از آن دفاع کرد که در سال ۹۳، ۱۱.۳ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی موافق این گزاره بوده‌اند.
اعتراضات، یک هشدار جدی برای تصمیم‌گیران بود
پس از ارائه نتایج نظرسنجی‌ها، حسام‌الدین آشنا رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری با اشاره به نتایج حاصل از نظرسنجی‌های انجام‌شده درباره اتفاقات دی ماه ۹۶ گفت: باید باور کنیم که این اعتراضات یک هشدار جدی برای تصمیم‌گیران بود؛ معلوم نیست چه تعداد از این هشدارهای جدی دیگر خواهیم داشت اما آنچه معلوم است این است که اگر این هشدارها را جدی نگیریم، با فاجعه مواجه خواهیم شد. او گفت: بیش از نیمی از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی‌ها اعتراضات را مشروع و نارضایتی اقتصادی را علت آغاز آنها می‌دانند. از نظر پاسخ‌گویان این اعتراضات حاصل انباشت مطالبات و نارضایتی‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در طول سال‌ها و دهه‌های گذشته بود و اگر روند کنونی اصلاح نشود، پیش‌بینی می‌کنیم که در آینده شاهد وقوع اعتراضات بیشتری در حوزه‌های گوناگون باشیم. بنا بر نحوه مواجهه با اعتراضات ممکن است با ورود دهک‌های پایین جامعه به اعتراضات با احتمال افزایش جدی خشونت مواجه شویم.
لایه زیرین اعتراضات سیاسی و اجتماعی است
او گفت: این اعتراضات مهر اقتصادی خورده، اما لایه زیرین آن سیاسی و اجتماعی است. درحالی‌که عموم پاسخ‌گویان به نظرسنجی‌ها، مطالبات اقتصادی را مطالبات اصلی افراد حاضر در اعتراضات دانستند؛ اما زمانی که شعارهای افراد شرکت‌کننده در اعتراضات را تحلیل می‌کنیم، می‌بینیم که عمدتا شعارها رنگ سیاسی و اجتماعی دارند. اعتراض اول به‌عنوان اعتراض به گرانی نام‌گذاری شد. اگرچه انباشت نارضایتی اقتصادی به حد نگران‌کننده‌ای رسیده است؛ اما تا ورود دهک‌های پایین به اعتراضات اتفاق نیفتد، باید فکر کرد که می‌توان هنوز اعتراضات را مدیریت کرد. در این زمینه آن چیزی که پادزهر اعتراضاتی است که به سمت براندازی حرکت می‌کنند، اصلاح و کارآمدکردن نظام حکمرانی است.
مشاور رئیس‌جمهوری ادامه داد: مطالبات نزدیک به ۸۰ درصد جامعه ایرانی، اقتصادی است؛ اما پیوندزدن شرایط اقتصادی کشور به کارآمدی نظام که از سوی برخی شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌شود، می‌تواند نظام سیاسی را دچار بحران مشروعیت کند. در این زمینه اگر در نظام این تصورات به مردم القا شود که بحران اقتصادی، اقتصادی نیست بلکه به اصل نظام ربط دارد و این نظام یا نمی‌تواند یا نمی‌خواهد مشکلات اقتصادی را حل کند، تبدیل مسئله اقتصادی به تردید درباره بقای نظام بسیار ساده و سریع اتفاق می‌افتد. او تأکید کرد: مقابله با این شرایط، تنها با اثبات کارآمدی نظام امکان‌پذیر است و این امر نیز جز با اعمال برخی اصلاحات جدی در نظام حکمرانی امکان‌پذیر نیست. بر این اساس، پاسخ‌گویی، شفافیت و مبارزه با تبعیض و فساد از اقدامات فوری برای بازگرداندن اعتماد عمومی محسوب می‌شوند.
٣١ درصد مردم اعتقاد به اصلاح نظام را از دست داده‌اند
حسام‌الدین آشنا در ادامه این نشست با تأکید بر اینکه در صورت ادامه وضع موجود، احتمالا همه بازنده خواهند بود، گفت: ۶۰ درصد جامعه ایرانی هنوز به اصلاح‌پذیربودن شرایط کشور اعتقاد دارند؛ اما از سویی دیگر، ۳۱ درصد این اعتقاد خود را از دست داده‌اند و اصلاح را تنها از طریق تغییرات اساسی امکان‌پذیر می‌دانند. او افزود: فاصله میان بیان مسئولان کشور درباره بهبود شرایط اقتصادی و ادراک عموم مردم از این شرایط، در حال افزایش است. به‌این‌ترتیب هرچه مسئولان ارشد بر بهبود اوضاع تأکید کنند، در واقع سرمایه اجتماعی خود را به‌شدت از دست می‌دهند. گرچه ممکن است کاهش مشارکت سیاسی و ادامه روند کنونی در کوتاه‌مدت به نفع مخالفان دولت تلقی شود؛ اما عبور از روحانی به‌سرعت به عبور از کل نظام متصل خواهد شد.
مردم تفکیکی میان دولت و نظام قائل نیستند
آشنا گفت: در تحقیقات میدانی‌ای که در جریان اعتراضات دی‌ماه ۹۶ انجام داده‌ایم، به این نتیجه رسیدیم که مردم به‌راحتی تفکیکی میان دولت و نظام قائل نیستند تا بتوانیم بگوییم دولت ناکارآمد است؛ اما نظام مشروعیت دارد. اگر روند کنونی ادامه یابد، اکثریت سرخورده می‌شوند و اقلیتی رادیکال خواهند شد.
او با بیان اینکه آنچه کنشگران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، ادراک آنها از واقعیت است و نه لزوما واقعیت، تأکید کرد: اگر این گزاره را بپذیریم، باید گفت ۶۰ درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی‌ها معتقد بودند تعداد افراد شرکت‌کننده در اعتراضات متوسط و زیاد بوده است، بنابراین اینکه اعلام شود فقط چند‌ده‌هزار نفر در کل کشور در اعتراضات شرکت کرده‌اند، با ادراک عمومی درباره میزان شرکت‌کنندگان فاصله زیادی دارد.
آشنا ادامه داد: این ادراک می‌تواند جمعیت عادی اعتراض‌کنندگان را کاملا تحت‌تأثیر قرار دهد؛ یعنی مردم فکر کنند که خیلی‌ها آمدند، پس اعتراضات مشروعیت دارد و آنها نیز برای همراهی با اکثریت در اعتراضات شرکت خواهند کرد. او با اشاره به یافته‌های دیگر حاصل از نظرسنجی‌های انجام‌شده درباره اعتراضات دی‌ماه ۹۶، گفت: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از نظرسنجی‌ها، اصلاحات اقتصادی در شرایط کاهش سرمایه اجتماعی بسیار دشوار و مخاطره‌انگیز است و دولتی می‌تواند به اصلاحات سیاسی و اقتصادی جدی دست بزند که دارای یک سرمایه اجتماعی قوی باشد. از طرف دیگر، کاهش سرمایه‌های اجتماعی نیز می‌تواند تابعی از سیاست‌های اقتصادی تلقی شود. آشنا در پایان صحبت‌های خود گفت: بر اساس نتایج نظرسنجی ۳۷.۵ درصد از مردم فکر می‌کنند اعتراضات ادامه خواهد یافت و این به معنی کاهش امنیت روانی مردم و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در کشور خواهد بود. در ادامه این نشست، تعدادی از جامعه‌شناسان و تحلیلگران مسائل اجتماعی به بیان نظرات خود درباره نتایج نظرسنجی‌های انجام‌شده پرداختند. در این زمینه، احمد توکلی مطرح‌شدن صریح حق اعتراضات مشروع از سوی حاکمیت برای نخستین‌بار را از دیگر ویژگی‌های اعتراضات اخیر عنوان کرد. این فعال سیاسی گفت: یکی از دلایلی که در حوادث دی‌ماه ۹۶ با وجود آنکه مسائل و مشکلات مردم ملموس‌تر بود؛ اما ماجرای تجمعات راحت‌تر پایان یافت، هماهنگی میان تحلیل سران کشور از تجمعات و علل برگزاری آنها بود. در این زمینه رهبری، رئیس‌جمهوری، وزیر کشور و سایر مسئولان همه مانند یکدیگر حرف می‌زدند و به همین دلیل ماجرا راحت‌تر پایان یافت. توکلی در پایان صحبت‌های خود تأکید کرد: در مجموع، با توجه به نتیجه نظرسنجی‌ها، وضعیت آینده کشور هنوز امیدبخش است و ما می‌توانیم شرایط را تغییر دهیم.
هنوز رویکرد اکثر مردم ایران اصلاح است
حمیدرضا جلایی‌پور با اشاره به نتایج نظرسنجی‌ها با تأکید بر اینکه امروز جامعه آماده اصلاحات است، گفت: اینکه ۷۵ درصد از جامعه مخالف وضع موجود هستند؛ اما ۵۰ درصد از آنها نیز با اعتراض مخالفت دارند؛ یعنی اینکه جامعه آماده اصلاحات است. سیدحسین سراج‌زاده، رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران نیز با لزوم انتشار نتایج نظرسنجی‌ها در جامعه به‌ویژه محافل دانشگاهی و عملی-پژوهشی تأکید کرد: داده‌های حاصل از نتایج نظرسنجی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که هنوز اکثر مردم ایران رویکردشان اصلاح است. فهم این موضوع برای صاحبان قدرت موضوعی بسیار مهم است.
در حالتی قرار داریم که نباید فروکش‌کردن اعتراضات را پایان ماجرا قلمداد کرد
محمدمهدی مجاهدی، استاد دانشگاه، نیز در سخنانی تأکید کرد: به نظر می‌رسد با تحلیل نه‌چندان دشواری به لحاظ ساخت جامعه‌شناسی اعتراضات می‌توان نشان داد که این اعتراضات دو خصلت دارند؛ یکی اینکه تناسخی هستند و چهره عوض می‌کنند و هر بار که باز‌می‌گردند، انتظار داریم چهره بیرونی و خیابانی‌شان با دفعه قبل متفاوت باشد. دومین خصلت اعتراضات اخیر در آکاردئونی‌بودن آنهاست؛ به این معنا که باز و بسته می‌شوند و در بسته‌شدن‌ها که به نظر می‌رسد در شرایط فعلی در آن حالت قرار داریم، نباید آن را به‌عنوان پایان ماجرا تلقی کرد. مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری، نیز با ارائه تحلیلی درباره نتایج حاصل از نظرسنجی‌های اخیر گفت: مسئله‌ای که امروز با آن مواجه هستیم، این است که کشور با اَبَرچالش‌هایی مواجه است که سقف شرایط بهبود وضعیت را بسیار پایین آورده است و این وضعیت نیز ناشی از تصمیماتی است که در چند دهه گذشته گرفته شده و به‌هیچ‌وجه از بیرون تحمیل نشده است. او گفت: باید نسبت به عواملی که شرایط را به سمت بدترکردن وضعیت می‌برد، میان نخبگان کشور وحدت نظر ایجاد شود. محمدرضا جلایی‌پور نیز در این نشست با تأکید بر اینکه افزایش درصد کسانی که نظام را اصلاح‌پذیر نمی‌دانند، هشداردهنده است، گفت: اصولگرایان و نهادهای حکمرانی خارج از دولت باید متوجه باشند که هر میزان کاهش حامیان روحانی و اصلاحات در ایران مستقیما به تعداد نا‌امیدان از اصلاح وضعیت کشور اضافه می‌کند و به‌هیچ‌عنوان به نفع اصولگرایان نیست و هر میزان افزایش نارضایتی از دولت به ضرر نظام عمل خواهد کرد.
احساس محرومیت نسبی
مهدی رفیعی، معاون پژوهشی مؤسسه افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، نیز گفت: ممکن است این پرسش مطرح شود که با وجود اینکه وضع اقتصادی مردم نسبت به دوره دوم آقای احمدی‌نژاد بدتر نشده، پس چرا در آن زمان شاهد اعتراضی از سوی مردم نبودیم و این اعتراضات امروز خود را نشان می‌دهد؟ او گفت: در پاسخ به این پرسش عده‌ای مطرح می‌کنند که همین موضوع نشان می‌دهد که اعتراضات دی ۹۶ سازماندهی‌شده از سوی جایی بوده است؛ اما پاسخ من به این پرسش در تئوری محرومیت نسبی است. براساس این تئوری اگر بر اثر یک‌سری تغییرات در جامعه سطح انتظارات بالا برود اما سطح توانایی افراد تغییری نکند، آن زمان است که احساس محرومیت نسبی به وجود می‌آید و همین باعث خشونت می‌شود.
