نواحی نوآوری از تغییرات سیاسی کشور تاثیر نمی ‌گیرند

نواحی نوآوری در نقاط مختلف جهان امروز تبدیل به مراکزی برای توسعه فعالیت شرکت‌های دانش بنیان شده است. این نواحی عموما در اطراف دانشگاه‌ها شکل می‌گیرند. ناحیه نوآوری شریف جز اولین نواحی نوآوری در کشور است و این ناحیه توانسته در توسعه فعالیت شرکت‌های دانش بنیان نقش بسزایی داشته باشد.

در ارتباط با نقش پارک علم و فناوری شریف با مجید دهبیدی پور، رئیس پارک علم و فناوری به گفت و گو نشستیم. دهبیدی پور معتقد است حضور شرکت‌ها در اطراف دانشگاه نقشی اصلی را در ایجاد ناحیه نوآوری بر عهده داشته است اما از نظر او پارک علم و فناوری با ایجاد تعامل با مردم منطقه و همچنین نهاد حاکمیتی مانند شهرداری به تسهیل فعالیت شرکت‌های حاضر در این ناحیه کمک می‌کند.

این ذهنیت وجود دارد که ناحیه نوآوری شریف توسط پارک علمی و فناوری شریف ایجاد شده است اما مسئولان پارک علم و فناوری معتقدند که ناحیه نوآوری شریف را آنها ایجاد نکرده ‌ اند . پس ناحیه نوآوری شریف چگونه ایجاد شده است؟

ریشه و سرچشمه ایجاد ناحیه نوآوری شریف را باید در جریانی جست و جو کرد که طی دو دهه اخیر در دانشگاه صنعتی شریف شکل گرفته است. این جریان مبتنی بر برنامه‌های حمایتی است که منجر به ایجاد ناحیه نوآوری شریف شده است.

خود این جریان نیز بر ارکانی استوار است. اولین رکن این جریان فرهنگ است. فرهنگ و اتمسفر حاکم بر دانشگاه صنعتی شریف به رشد و پیشرفت این مساله خیلی کمک کرده است. می‌توان گفت فرهنگ حاکم بر دانشگاه صنعتی شریف در خیلی ازحوزه‌ها مانند حل مسائل صنعتی، توسعه فناوری، حرکت به سمت تجاری‌سازی فناوری پیشتاز بوده است.

مساله دیگر که به نوعی روی جریان حاکم بر دانشگاه صنعتی شریف اثر گذار بوده است مساله نیروی انسانی و استعداد ذاتی است. وجود نیروی با استعداد و نخبه این انتظار را بوجود می‌آورد که یکسری ارزش آفرینی ایجاد شود. در واقع نیروی انسانی توانمند و با استعداد توانایی بیشتری برای ایجاد ارزش آفرینی دارد.

توسعه نهادی مستمر و پایدار سومین رکن اثر گذار روی جریان حاکم بر دانشگاه صنعتی شریف است. طی دو دهه گذشته جریان‌سازی مستمری در دانشگاه صنعتی شریف برای ایجاد کارآفرینی وجود داشته است. در طول این مدت شاهد بودیم که هر یکی دو سال یک نهاد شکل گرفته است.

این نهادها بر اساس نیازهای موجود ایجاد شده و توانسته‌اند به آن نیاز پاسخ دهند. به طور مثال در دوره‌ای این ذهنیت وجود داشت که دانشجویان شریف با مفهوم کارآفرینی آشنایی ندارند این مساله منجر به ایجاد مرکز کار آفرینی شد.

در مقطعی دیگر یکسری تیم‌ها شکل می‌گیرد و برای شرکت‌های نوپایی خود نیاز به حمایت داشتند که منجر به تاسیس مرکز رشد شد؛ بنابراین این جریان هنگامی که در مسیر رشد حرکت می‌کند نیازهای جدید درونش ایجاد می‌شود که باید به آنها پاسخ داد درست مانند رشد تکامل انسان.

بنابراین عوامل یاد شده که در جریان‌سازی نقش دارند به تدریج باعث شدند شرکت‌هایی در اطراف دانشگاه تشکیل شوند و در حال حاضر شاهد وجود چند صد شرکت در اطراف دانشگاه صنعتی شریف هستیم. همین مساله باعث ایجاد ناحیه نوآوری در این منطقه شده است.

تجربه ناحیه نوآوری در عرصه بین المللی به چه صورت است؟

 مفهوم ناحیه نوآوری در عرصه جهانی مفهومی جا افتاده است. در مطالعه‌ای که دو سال پیش در این ارتباط صورت گرفت 20 ناحیه نوآوری در سراسر جهان بررسی شد. این مطالعه نشان داد 4 نکته در نواحی نوآوری مورد بررسی، مشترک هستند.

نکته اول این است که نواحی نوآوری در تعامل نزدیک با کار، زندگی و تفریح مردم است. بنابراین نواحی نوآوری را نمی‌توانیم به خارج از شهرها منتقل کنیم. دلیل این مساله به جنس کار نواحی نوآوری بر می‌گردد. زیرا نوع فعالیت موجود در این نواحی با زیست بوم زندگی شهری تطابق دارد.

نکته دیگر اینکه مطالعه نواحی نوآوری نشان می‌دهد این نواحی دارای مناظر شهری و معماری خاصی هستند. به طور معمول رهبران نوآوری در مناطق و نواحی نوآوری حضور دارند و این نکته سومی است که از بررسی نواحی نوآوری در عرصه جهانی متوجه می‌شویم. بنابراین نواحی نوآوری بدون حضور شرکت‌های بزرگ نوآوری که در واقع همان رهبران نوآوری هستند اساسا شکل نمی‌گیرند.

نکته چهارم نیز این است که نواحی نوآوری تحت حمایت دولت‌های ملی و محلی ( شهرداری‌ها ) قرار دارند. این حمایت‌ها می‌تواند خدمات قانونی خاص یا خدمات تسهیل استقرار خاص را شامل شود.

بارها تاکید شده است که پارک علم و فناوری شریف به ناحیه نوآوری نگاهی تملکی ندارد با توجه به این نظر نقش پارک علم و فناوری در ناحیه نوآوری شریف چیست؟

همان طور که اشاره شد به تدریج شرکت‌هایی در حول و حوش دانشگاه صنعتی شریف شکل گرفت و این اتفاق ناحیه نوآوری شریف را ایجاد کرد و گسترش داد اما در این میان نقش پارک علم و فناوری چه می‌شود؟ در حال حاضر چند برنامه در این ارتباط از سوی پارک علم و فناوری دنبال می‌شود.

دسته اول برنامه‌های پارک علم و فناوری این است که شرایط را به گونه‌ای تسهیل کند که شرکت‌های حاضر در ناحیه نوآوری به راحتی با هم ارتباط برقرار کنند. از طرف دیگر این امکان وجود دارد که جای برخی از شرکت‌ها و خدمات در ناحیه نوآوری شریف خالی باشد بنابراین در برنامه ریزی پارک پر کردن جاهای خالی از این دست را نیز مورد توجه دارد.

برنامه دیگر پارک علم و فناوری در ارتباط با ناحیه نوآوری اتصال این ناحیه به صورت نظامند و پایدار با مدیریت شهری است. در این ارتباط طرح تفضیلی ناحیه نوآوری با شهرداری منطقه 2 در دست بررسی است.

طرح تفضیلی ناحیه نوآوری شریف به گونه‌ای پیش می‌رود که علاوه بر اینکه منافع ساکنین منطقه تامین شود، با مدیریت شهری نیز ارتباط پایدار و مستمر داشته باشد در عین حال نقاط قوتی که در ناحیه‌های نوآوری بین المللی در مورد آن صحبت کردیم در این ناحیه نوآوری شریف نیز رعایت شود.

موضوع سوم نیز ایجاد الگو است. از آنجایی که ایجاد ناحیه نوآوری در نقاط دیگر کشور نیز در آینده نزدیک در دستور کار قرار خواهد گرفت. مدیریت پارک علم و فناوری شریف مسوولیت اجتماعی خود می‌داند که ابتدا این ناحیه نوآوری را به عنوان یک الگو مطرح کند و کمک کند تا این الگو به درستی منتشر شود.

با توجه به اینکه بحث ایجاد نواحی نوآوری در بستر شهری بحث نوعی است و پیش تر در طرح ‌ های تفضیلی شهری دیده نشده آیا احتیاج به خلق قانون جدید برای جا ‌ انداختن این نواحی در طرح ‌ های تفضیلی شهری می ‌ بینید یا اینکه می ‌ توان با همان قوانین گذشته نسبت به ایجاد نواحی نوآوری در بستر شهری اقدام کرد؟

به نظر من نیاز به خلق قانون جدید نیست، زیرا در حال حاضر بسترهای لازم برای این منظور وجود دارد. بنابراین نیازمند قانون گذاری جدید نیستیم و با همین ابزارهای موجود که در نهادها و ارگان‌ها وجود دارد این کار را می‌توان انجام داد. شورای عالی شهرسازی، کمیسیون ماده 5 و شورای شهر نهادهای هستند که این اختیار را دارند و می‌توانند در این مسیر کمک کننده باشند. در واقع نیاز اصلی در این زمینه تولید محتوای مناسب است تا به تصویب این نهادها رساند.

با توجه به اینکه شما به شورای شهر و همچنین شورای عالی شهرسازی اشاره کردید نگاه به توسعه نواحی نوآوری در بستر شهری در نهادهای یاد شده به چه صورت است؟

نگاه در این ارتباط در نهادهای مانند شورای شهر و شورای عالی شهرسازی را مثبت می‌بینم. حدود 2 هفته پیش نیز شورای شهر مصوبه‌ای در ارتباط با حمایت از گسترش نواحی نوآوری در شهر تهران داشت. شورای عالی شهر‌سازی نیز موضوع پهنه‌های نوآوری را مصوب کرده است.

ناحیه نوآوری شریف چه منافعی برای ساکنین منطقه داشته است؟

همان طور که در اصول چهارگانه‌ای که در بررسی نواحی نوآوری بین المللی بر آن تاکید شد اصل در نواحی نوآوری مردمی هستند که در این نواحی نوآوری زندگی می‌کنند.

منفعت اولی که ناحیه نوآوری برای ساکنین آن دارد توسعه‌ای است که از قِبل حضور بخش خصوصی در ناحیه نوآوری ایجاد می‌شود. بنابراین حضور شرکت‌ها در نواحی نوآوری باعث می‌شود که مناطقی که پذیرای نواحی نوآوری هستند از راه‌های بهتر، ساختمان‌ها با معماری زیبا تر و در مجموع امکانات شهری مناسب تری برخوردار شوند.

مساله دیگر که می‌توان ذیل منافع ساکنین ناحیه‌های نوآور به آن توجه کرد بحث فرصت‌های جدید کسب و کاری است که به دلیل وجود شرکت‌ها در نواحی نوآوری ایجاد می‌شود. بالاخره شرکت‌هایی که در این نواحی حضور دارند نیاز به خدماتی مانند خدمت خورد و خوراک، خدمت حمل و نقل، خدمت حسابداری و .... دارند بنابراین می‌توان گفت ساکنین مناطقی که پذیرای نواحی نوآوری هستند می‌توانند از این فرصت‌ها به خوبی استفاده کنند.

نکته بعدی نزدیکی محل کار و زندگی است. بررسی‌ها نشان داده این مساله می‌تواند روی میزان رضایت شغلی افراد تاثیر زیادی داشته باشد. با توجه به اینکه حضور شرکت‌ها در نواحی نوآوری ایجاد اشتغال می‌کنند ساکنین این نواحی می‌توانند از این فرصت استفاده کرده و با توجه به توانمندی‌های خود از فرصت‌های شغلی ایجاد شده توسط شرکت‌های حاضر در نواحی نوآوری استفاده کنند.

منفعت بعدی مربوط به افزایش ارزش دارایی‌های ساکنین این مناطق می‌شود. به طور مثال کسی که زمینی در ناحیه نوآوری داشته و پیش از اینکه ناحیه نوآوری ایجاد شود قیمت زمینش مثلا متری 500 هزار تومان بوده به واسطه حضور ناحیه نوآوری در این منطقه ارزش دارایی اش با رشد مواجه شده است.

چنانچه بخواهید موقعیت ‌ های موجود در ناحیه نوآوری را که شناساندن آنها مغفول مانده است را برای سرمایه ‌ گذاران تشریح کنید و آنها را برای حضور در ناحیه نوآوری دعوت کنید به چه مسائلی اشاره می ‌ کنید؟

کمک به توسعه ناحیه نوآوری مساوی با حضور در این ناحیه نیست. شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران می‌توانند از خارج از ناحیه نوآوری به توسعه این نواحی کمک کنند.

با این حال به نظر من دو نوع فرصت برای سرمایه‌گذاران در ناحیه نوآوری وجود دارد. نوع اول این فرصت‌ها مربوط به کسب و کارهای نو پایی می‌شود که در ناحیه نوآوری حضور دارند و کسب و کار آنها حول و حوش دانشگاه صنعتی شریف شکل گرفته است هر کدام از این کسب و کارها را می‌توان مانند یک معدن طلا نگاه کرد و سرمایه‌گذاران می‌توانند بدون حضور در ناحیه نوآوری و از خارج از این ناحیه روی این کسب و کارها سرمایه‌گذاری کنند. به طور مثال طی هفت سال گذشته شتابدهنده شریف پذیرای بالغ بر دو هزار‌ایده است از دل این تعداد 150 استارتاپ بیرون آمده‌اند و حدود 35 استارتاپ توانسته‌اند سرمایه‌گذار جذب کنند.

نوع دوم سرمایه‌گذاری در ناحیه نوآوری شریف سرمایه‌گذاری روی توسعه زیر ساخت است. در حال حاضر شرکت‌های حاضر در ناحیه نوآوری در گستره این ناحیه پخش هستند تمرکز کردن دفاتر این شرکت‌ها ذیل یک زیر ساخت حرفه‌ای و مناسب برای شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند در حال حاضر یک خط سرمایه‌گذاری و کسب و کاری در نواحی نوآوری باشد.

خدماتی نیز که شرکت‌های حاضر در ناحیه نوآوری به آن نیاز دارند اما در حال حاضر در این ناحیه وجود ندارد می‌تواند مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار داشته باشد.

وجود نواحی مختلف نوآوری تا چه حد می تواند در جلوگیری از فرار نخبگان موثر باشد؟

شرکت‌های نوآور و همچنین شرکت‌های دانش بنیان ظرفیت بالایی در جلوگیری از فرار نخبگان از کشور دارند فارغ از این اینکه این شرکت‌های نوآور و دانش بنیان در نواحی نوآوری قرار داشته باشند یا قرار نداشته باشند.

اما ناحیه نوآوری در این زمینه چه خدمتی می‌تواند انجام دهد این مساله ذیل اصطلاح کانون امید و ارزش آفرینی تعریف می‌شود. هنگامی که شرکت‌ها در منطقه‌ای کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و مدیران آنها به یکدیگر نگاه می‌کنند این مساله منجر به ایجاد و تقویت امید می‌شود.

با توجه به اینکه در اواخر کار دولت دوازدهم هستیم این نگرانی وجود دارد که مباحث نوپایی از جنس ناحیه ‌ های نوآوری تحت تاثیر تغییرات سیاسی قرار بگیرند فکر می ‌ کنید بحث ناحیه ‌ های نوآروی در کشور در حال حاضر چه وضعیتی دارند و آیا این بحث می تواند از تغییرات کلان در مدیریت کشور تاثیر بپذیرد؟

توسعه ناحیه‌های نوآوری و شرکت‌های دانش بنیان جز موضوعاتی است که کمترین تاثیر از مسائل سیاسی و تغییر مدیریت کلان متوجه آنها است. به نظر من توسعه شرکت‌های دانش بنیان و همچنین ناحیه‌های نوآوری در حال حاضر تبدیل به رویکرد حاکمیتی شده حالا اینکه مظهر آن مراکز رشد باشد، صندوق‌های پژوهش و فناوری باشد نواحی نوآوری باشند در گذر زمان می‌تواند تغییر کند اما توسعه مراکزی که کارشان توسعه شرکت‌های دانش بنیان است، رو به رشد خواهد بود. بنابراین این مسائل از تغییر دولت‌ها و نگاه‌های سیاسی در سطح مدیریت کلان کشور تاثیری نمی‌پذیرد و به مسیر روبه رشد خود ادامه خواهد.

به نظر من موضوع دانش بنیان‌ها در حال حاضر از عمق زیادی برخوردار است. چه در قوانین چه در نهادها و چه در بخش‌های اجرایی کشور این مساله به خوبی قابل مشاهده است.