نگاه به شرق گره از اقتصاد ایران باز می کند؟

به گزارش اقتصادنیوز، عضویت ایران در سازمان شانگهای از سوی دولت و هوادارانش عموما به عنوان یک پیروزی بزرگ تلقی می‌شود. اگر چه به طور عموم اهمیت سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک این مسئله مورد تاکید قرار می‌گیرد، بررسی مزایای اقتصادی آن کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. بیژن خاجه‌پور، تحلیل گر اقتصادی مسائل ایران با انتشار یادداشتی در وب‌سایت المانیتور با عنوان «عضویت ایران در سازمان امنیتی آسیایی حلال مشکلات ناشی از تحریم‌ها نیست»، ضمن بررسی این مسئله تلاش داشته پیامدهای اقتصادی آن را در کوتاه مدت و میان‌مدت بر اقتصاد ایران تحلیل کند.

گزارش اکوایران با تیتر«تلافی خرابکاری هسته‌ای در کرج» را ببیند

پرسش اصلی: از پسِ اولویت اول کشور بر می‌آید؟

با اعلام خبر  آغاز روند عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای، در رسانه‌های ایران بحث داغی شکل گرفته که این مسئله به چه معناست و این‌که این دستاورد دولت قبلی است یا فعلی. از آن مهم‌تر مباحثی در مورد مزایای بالقوه اقتصادی در این مرحله وجود دارد؛ از جمله این‌که عده‌ای از نمایندگان مجلس اظهار کرده‌اند که این عضویت فرصت‌های اقتصادی جدیدی برای ایران مهیا خواهد کرد.

هم‌چنین بسیاری در داخل و خارج از ایران نیز عقیده دارند این تحول شاهد دیگری بر گردش بیش‌تری ایران به سوی شرق است. اما در این میان پرسش اصلی این است که این فرایند چگونه از پسِ بالاترین اولویت کشور، یعنی اقتصاد، بر می‌آید؟

سیاست تزریق اخبار مثبت؛ عبور از سد گروه اقدام مالی

دولت رئیس جمهور ابراهیم رئیسی بدون تاکید بر حوزه سیاسی –که قادر است اقتصاد را تحت تاثیر قرار دهد- روی تزریق اخبار مثبت به اقتصاد و جامعه تمرکز کرده است. در راستای چنین سیاستی و حرکت دادن به اقتصاد، پس از بازگشت از اجلاس سازمان همکاری شانگهای در تاجیکستان، دولت جدید با استناد به خرید واکسن و عضویت در سازمان همکاری شانگهای، دولت حسن روحانی را به علت عدم اتخاذ تدابیری برای مقابله با قرار گرفتن درلیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) مورد انتقاد قرار داد.

دولت تلاش می‌کند این ذهنیت را ایجاد کند که کشور توانسته از سد FATF عبور کند  و به چیزهایی یافته که در دولت قبلی غیرممکن تلقی می‌شد. با این حال، ایران هنوز در لیست سیاه FATF قرار دارد و عدم حل این موضوع توانایی‌های کشور را برای بهره‌مندی از هرگونه توافق بین‌المللی‌، از جمله عضویت در سازمان شانگهای، محدود می‌کند.

پیامدهای عملی درکوتاه‌مدت و میان‌مدت

مسلما حامیان دولت، در راستای سیاست تزریق اخبار مثبت، تحولات مربوط به این عضویت را به عنوان یک دستاورد بزرگ در سیاست خارجی برجسته خواهند کرد و اعتبار عضویتی که روند آن پانزده سال طول کشیده را به نام دولت می‌زنند. با این حال، تصویب عضویت ایران در تاجیکستان تنها نقطه آغاز روند پذیرش ایران است که سال‌ها به طول خواهد کشید. بنابراین، به نظر می‌رسد در کوتاه مدت این پیروزی برای اقتصاد ایران پیامدهای عملی نداشته باشد. اما آیا این مسئله در میان‌مدت مثبت خواهد بود؟

دبیرخانه سازمان همکاری شانگهای، اهداف اصلی سازمان را این‌چنین معرفی کرده است: «تقویت اعتماد متقابل و روابط حسنه همسایگی میان کشورهای عضو. ارتقاء همکاری موثر در زمینه‌های سیاسی، تجارت و اقتصاد، علم و فن‌آوری  فرهنگ و هم‌چنین آموزش، انرژی، حمل‌ونقل، گردشگری، حفاظت از محیط‌زیست و سایر زمینه‌ها؛ تلاش مشترک برای حفظ و تضمین صلح، امنیت و ثبات در منطقه؛ و حرکت به سوی استقرار نظم بین‌المللی جدید، دموکراتیک، عادلانه و قانونی سیاسی و اقتصادی.»

پس از عضویت کامل، فرصت‌های همکاری با دیگر اعضای سازمان شانگهای در زمینه وسیعی از مسائل مربوط به امنیت وجود خواهد داشت. اما در حالی که ارتقای مولفه‌های امنیتی به کشوری مانند ایران کمک می‌کند تا ضروریات اقتصادی‌اش را بهبود بخشد، با این حال این مسئله در گروی موارد دیگری هم هست.

در نتیجه، بهترین راه برای تجزیه و تحلیل تأثیر واقعی کوتاه‌مدت و میان مدت این عضویت در حال شکل گیری، ارزیابی این مسئله است که ایران واقعاً به چه چیزی نیاز دارد و  عضویت در سازمان همکاری شانگهای چه چیزی را می تواند به ایران ارائه دهد.

پیوند اولویت اصلی کشور با اهداف سازمان

در حال حاضر، خلاصی از شر تأثیرات شدید اقتصادی تحریم‌های بین‌المللی، اصلی‌ترین اولویت ایران است. این مسئله روشن می‌کند که چرا رئیسی از سازمان همکاری شانگهای خواست ساختارها و سازوکارهای‌ گروهی را برای مبارزه با تحریم‌ها توسعه دهد. در واقع رئیسی ضمن اشاره به تحریم‌ها و تروریسم اقتصادی، سعی کرد اولویت اصلی ایران را با یکی از اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای پیوند دهد. هم‌چنان که رئیسی گفت: «تحریم‌های یک‌جانبه تنها علیه یک کشور نیست. همان‌طور که در سال‌های اخیر آشکار شده، تحریم‌ها کشورهای مستقل بیش‌تری به ویژه اعضای سازمان را مورد هدف قرار داده‌اند».

مطمئناً پیوند زدن تحریم‌ها و امنیت یک روش هوشمندانه برای جلب توجه سازمان همکاری شانگهای است، اما آن‌چه باید واقعا بدان دست یافت، یک فرایند میان مدت و بلندمدت مشورتی در داخل سازمان همکاری برای حل این مشکل است. هیچ کس انتظار ندارد که یک راه حل سریع از سوی سازمان برای رفع تنگناهای تجاری و مالی فعلی ناشی از تحریم های خارجی ایران ارائه شود.

فراتر از اراده‌ی دولت‌ها

فراتر از تحریم‌ها، ایران به سرمایه‌گذاری مولد و انگیزه اقتصادی نیاز دارد. نشانه‌ای از این وجود ندارد که عضویت در سازمان همکاری شانگهای ایران اعضای برجسته - چین، روسیه و هند- را مجاب می‌کند از حد کنونی تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران فراتر روند. از این گذشته، اراده سیاسی دولت‌ها تأثیر محدودی دارد و سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی این کشورها تحت تأثیر منافع اقتصادی و امکان‌سنجی‌های قانونی -به ویژه تأثیر تحریم‌ها- عمل می‌کنند.

کنسرسیوم بین بانکی SCO که شامل بانک‌های کشورهای عضو است و بر تأمین بودجه پروژه‌های زیربنایی، صنایع پایه و فن‌آوری پیشرفته، بخش‌های صادرات‌محور و پروژه‌های اجتماعی تمرکز دارد، یکی از موسساتی است که می‌تواند برای ایران حائز مزایایی قابل ارائه باشد. بدیهی است زمانی که ایران به عضویت کامل درآید، به کنسرسیوم هم ملحق می‌شود و در زمان مقتضی بودجه‌ای را برای پروژه‌های زیربنایی خود دربافت می‌کند. با این حال، این یک عطیه نه چندان بزرگ است و به سختی نیاز کشور به سرمایه‌گذاری زیادی با تأثیر فوری را تامین می‌کند.علاوه بر این، مانند دیگر بانک‌های توسعه‌محور که ایران در آن‌ها عضو فعال است، تحریم‌های بانکی و محدودیت‌های FATF می‌تواند مانع هرگونه مزیت واقعی برای اقتصاد ایران شود.

فرصت‌های جدید

یکی از جنبه‌های مرتبط با بانکداری که درهای جدیدی را برای ایران باز می‌کند این واقعیت است که اعضای سازمان شانگهای همگی در حال توسعه ارزهای دیجیتالی بانک مرکزی با هدف اتصال به یکدیگر هستند. هنگامی که شبکه ارزهای دیجیتالی مذکور شروع به کار کند، فرصت‌های جدیدی برای انتقال وجوه میان کشورهای عضو ایجاد می‌شود.

سرانجام آن‌که ایران به بازارهای صادراتی جدید نیاز دارد. در این مورد به نظر می‌رشدکه عضویت در سازمان شانگهای  چندان مثمر ثمر نباشد. پیش از این ایران قبلاً یک استراتژی تجاری متمرکز بر همسایگان را توسعه بخشیده است. در حال حاضر چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران ، هند در میان پنج کشور اول و روسیه یکی از شرکای تجاری در حال رشد است. بدین ترتیب، توافقنامه تجارت آزاد موجود میان ایران با «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» از نظر پتانسیل‌های صادراتی در مقایسه با عضویت ایران در این سازمان در آینده از ارزش بالاتری برخوردار است.

نیاز به تغییرات و تصمیمات عمده‌تر

در مجموع، تأثیرات کوتاه‌مدت و میان‌مدت اقتصادی محدودی در عضویت ایران در سازمان شانگهای وجود خواهد داشت- دیدگاهی که برخی از کارشناسان اقتصادی نیز آن را تصدیق کرده‌اند. در عین حال، ممکن است تأثیر ذهنی و روانی ناشی از این رویداد بر کشوری که به دلیل رکود اقتصادی چند سال گذشته شاهد مجموعه ای از تحولات ناخوشایند بوده، شتاب مثبتی را به اقتصاد بدهد. با این حال، به زودی واقعیت‌های اقتصادی موجود عیان می‌شود و به مسئولین یادآوری می‌کند که برای دستیابی به نتایج مثبت اقتصاد در ایران، نیاز به تغییرات و تصمیمات عمده‌تری وجود دارد.