معنای انقلاب هوش مصنوعی برای شورای همکاری خلیج فارس/ عربستان، امارات، قطر و عمان برای دیجیتال سازی ساختار دفاعی خیز برداشتند؟
به گزارش اقتصادنیوز، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) با بهره‌گیری از دیجیتالی‌سازی و هوش مصنوعی، در حال تقویت امنیت دفاعی، دریایی و اقتصادی خود هستند. فناوری، هسته اصلی چشم‌اندازها و جاه‌طلبی‌های راهبردی آن‌ها در جهانی چندقطبی را تشکیل می‌دهد. انقلاب فناورانه‌ای که از طریق دیجیتالی‌سازی و هوش مصنوعی (AI) ممکن شده، افق راهبردی جدیدی را در حوزه‌ی سیاست و دفاع برای کشورهای شورای همکاری گشوده است. برای پایتخت‌های خلیج فارس، فناوری تنها ابزاری برای تنوع‌بخشی به اقتصاد نیست؛ بلکه سوخت اصلی تحقق اهداف دوران پساهیدروکربنی و تحقق «چشم‌اندازهای ملی» است. علاوه بر این، توسعه‌ی توانمندی‌های فناورانه‌ی بومی می‌تواند به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس کمک کند تا در رقابت میان آمریکا و چین، موضعی مستقل اتخاذ کنند و خود را به‌عنوان صادرکنندگان فناوری در آینده معرفی نمایند.در همین راستا موسسه مطالعات سیاسی و بین الملل ایتالیا یادداشتی منتشر کرده و اقتصادنیوز این یادداشت را به دو بخش تقسیم کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.
چرایی تلاش خلیج فارس برای دیجیتال سازی
این موسسه مطالعاتی در ادامه یادداشت خود اورد، در میان‌مدت تا بلندمدت، این هدف کاملاً دست‌یافتنی است. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به داده، توان محاسباتی، و انرژی ارزان (چه از منابع فسیلی و چه تجدیدپذیر) دسترسی دارند. آن‌ها در حال سرمایه‌گذاری در حوزه فلزات و مواد معدنی هستند—چه در داخل و چه در خارج از کشور—و گام‌هایی در مسیر توسعه دانش بومی برداشته‌اند. در عرصه‌ی داخلی، دیجیتالی‌سازی بوروکراسی دولتی، به‌ویژه در عربستان سعودی، موجب افزایش بهره‌وری نهادهای حکومتی شده است. همچنین دیجیتالی‌سازی به نیروی کار در بخش‌های دولتی و خصوصی این امکان را می‌دهد تا بر سایر چالش‌های مرتبط با چشم‌اندازها تمرکز کنند و برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در راستای تبدیل خلیج فارس به یک قطب فناوری حیاتی است.
پیامدهای مهم‌تر انقلاب فناورانه، در تقاطع سیاست داخلی و خارجی قرار دارد و حوزه امنیت و دفاع را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. منطقه‌ی خلیج فارس به یک گره اصلی در نظام جهانی اتصال‌پذیری تبدیل شده است: سرمایه‌گذاری در دیجیتالی‌سازی و زیرساخت، به معنای سرمایه‌گذاری در اتصال است. بر اساس «شاخص اقتصاد دیجیتال عربی ۲۰۲۴»، کشورهای شورای همکاری در آمادگی دیجیتال در بخش‌های مختلف اقتصادی جایگاه بالایی دارند، به‌ویژه در دو حوزه زیرساخت و دولت دیجیتال. به عنوان نمونه، عربستان سعودی طی شش سال گذشته بیش از ۲۴.۸ میلیارد دلار در زیرساخت دیجیتال سرمایه‌گذاری کرده و اکنون قصد دارد طی پنج سال آینده، ۲۰ میلیارد دلار دیگر در این زمینه هزینه کند. اتصال‌پذیری فقط به معنای تجارت نیست، بلکه همانند یک سیستم گردش خون است که تمام اندام‌ها و بخش‌ها به آن وابسته‌اند. این نیز تلاشی چندسطحی است؛ فناوری شبکه‌ای است، نه خطی، و شامل دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی می‌شود. به همین دلیل، پروژه «دالان اقتصادی هند–خاورمیانه–اروپا» (IMEC) که عربستان سعودی و امارات به آن پیوسته‌اند، به‌عنوان یک محرک همکاری عمل می‌کند: ریاض تاکنون متعهد به سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری در این پروژه شده که فراتر از زیرساخت فیزیکی است، هرچند برای تحقق به مؤلفه‌های فیزیکی مانند راه‌آهن، کابل‌های برق و خطوط لوله‌ی هیدروژن پاک نیاز دارد. فناوری همان ارزش افزوده‌ای است که تحقق پروژه را ممکن می‌سازد. افزون بر این، این دالان – مانند سایر پروژه‌ها – نیازمند حفاظت است و نوآوری‌های فناورانه در حوزه دفاع می‌توانند نقش حیاتی ایفا کنند، مانند فناوری‌های فضایی پایین‌دستی که به تضمین حرکت امن کالاهای تجاری کمک می‌کنند.
خیز برای احیای توان دفاعی
عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر در خط مقدم توسعه قابلیت‌های دفاعی ملی قرار دارند. سایر کشورهای شورای همکاری با سرعت کمتری حرکت می‌کنند: بحرین در سال ۲۰۲۲ «نهاد نظامی توسعه‌ی صنایع جنگی» را در نیروهای دفاعی بحرین (BDF) تأسیس کرد و عمان عمدتاً بر تولید مهمات تمرکز کرده است. پیشرفت‌های سریع در حوزه هوش مصنوعی اثرات تحولی در امنیت و دفاع داشته‌اند و کشورهای شورای همکاری مشتاقانه به‌دنبال ادغام فناوری‌های نوظهور در این حوزه‌ها هستند. این رویکرد با هدف تقویت زیرساخت دفاعی منطقه و افزایش بومی‌سازی صنایع دفاعی اتخاذ شده است. برای مثال، در سال ۲۰۲۴، شرکت قطری «برزان هولدینگز» و شرکت صنایع نظامی عربستان سعودی (SAMI) نخستین توافق‌نامه دوجانبه دفاعی میان کشورهای شورای همکاری را امضا کردند که در سال ۲۰۲۵ با توافق مشابهی میان برزان هولدینگز و گروه اماراتی EDGE دنبال شد. انقلاب هوش مصنوعی همچنین می‌تواند به کشورهای خلیج فارس در مواجهه با کمبود نیروی انسانی نظامی—ناشی از جمعیت کوچک ملی—کمک کند. هوش مصنوعی می‌تواند بهره‌وری و دقت در آموزش، تصمیم‌گیری و اجرای مأموریت‌ها را افزایش دهد.
کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با سرعت به دنبال ادغام فناوری و هوش مصنوعی در بخش دفاع و امنیت هستند. به عنوان نمونه، در سال ۲۰۲۴، عربستان سعودی یک خودروی گشت الکتریکی ساخت داخل را با فناوری پهپاد و هوش مصنوعی پیشرفته در نمایشگاه جهانی دفاعی ریاض معرفی کرد و همچنین نخستین شناور نظامی بدون سرنشین مبتنی بر هوش مصنوعی را به نمایش گذاشت. امارات نیز هوش مصنوعی را در آموزش نظامی وارد کرده است. در سال ۲۰۲۴، وزارت دفاع قطر «قطب‌نمای دیجیتالی‌سازی دفاعی» را برای تغییر روش‌ها و فرهنگ کاری نیروهای مسلح خود راه‌اندازی کرد. مشارکت احتمالی عربستان در برنامه‌ی جهانی GCAP (با همکاری بریتانیا، ژاپن و ایتالیا) برای توسعه‌ی جنگنده‌های نسل ششم، گامی مهم در مسیر بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و بدون سرنشین و تقویت توان داخلی در تولید، مونتاژ و انتقال دانش خواهد بود. دفاع مبتنی بر فناوری همچنین پیامدهای مثبتی برای امنیت دریایی دارد؛ بخشی کلیدی از ثبات کشورهای خلیج فارس مرتبط به سرمایه‌گذاری‌های کلانی است در بنادر تجاری، لجستیک و مناطق آزاد. برای مثال، امارات در سال ۲۰۲۴ پروژه‌ی «ست‌گیت» را راه‌اندازی کرد که همکاری بین وزارت انرژی و زیرساخت و مرکز فضایی محمد بن راشد است. این پروژه با هدف به‌کارگیری فناوری‌های ماهواره‌ای و هوش مصنوعی برای پایش بهتر کشتی‌های ورودی به بنادر امارات و بهبود امنیت دریایی اجرا می‌شود. بحرین نیز از سال ۲۰۱۹، در همکاری با شرکت بریتانیایی SRT Maritime Systems، سامانه‌ی نظارتی مبتنی بر هوش مصنوعی برای رصد سواحل خود مستقر کرده که به گارد ساحلی بحرین در تقویت امنیت مرزهای دریایی کمک می‌کند. پروژه‌های مرتبط با چشم‌اندازها مانند کریدور خاورمیانه باید در برابر طیف گسترده‌ای از تهدیدات محافظت شوند: از موشک‌های بالستیک، پهپادها و قایق‌های انفجاری گرفته تا مین‌های دریایی و حملات سایبری. این موضوع با بی‌ثباتی فزاینده در خاورمیانه و فراتر از آن گره خورده است. هم‌افزایی عملیاتی اهمیت زیادی دارد و فناوری می‌تواند کارایی این هم‌افزایی را به حداکثر برساند. در سال ۲۰۲۳، نیروی دریایی آمریکا «نیروی وظیفه‌ی ۵۹» را به‌عنوان نخستین نیروی مبتنی بر فناوری‌های بدون سرنشین و هوش مصنوعی تأسیس کرد و از تمام کشورهای شورای همکاری دعوت کرد تا نمایندگانی به آن اعزام کنند.
