میزبانی پرحاشیه بغداد از اتحادیه عرب؛ ترکش‌های دعوت از رهبر جدید شام/ بغداد به میدان زوآزمایی رقبای سودانی تبدیل می‌شود؟

به گزارش اقتصاد نیوز، The Cradle با انتشار یادداشتی مدعی شد: به شکلی غیر قابل تصور، بازگشت احمد شرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه به عراق با توجه به میزبانی قریب‌الوقوع بغداد از نشست سران عرب در ۱۷ مه، ممکن به نظر می‌رسد. با این حال، پرسش این است که آیا شرع در این نشست شرکت خواهد کرد یا نه، پاسخ به این سوال به نقطه‌ای پرچالش بدل شده که شکاف‌های عمیق درون عراق را برجسته می‌کند.

بازگشت پرهیاهو

الشرع در زمان خروجش از عراق در سال ۲۰۱۱، — با نام ابومحمد الجولانی، رهبر هیئت تحریرالشام (HTS) نیز شناخته می شد — و به جبهه النصره، شاخه‌ای وابسته به القاعده و شکل اولیه  تحریر الشام، وابسته بود؛ هر دو گروه در فهرست سازمان‌های تروریستی سازمان ملل قرار دارند. او عراق را ترک کرد تا به جنگ تحت حمایت خارجی‌ها علیه دولت سوریه بپیوندد.

با توجه به این پیشینه، صرف تصور بازگشت او به عراق — نه به عنوان یک مقام خارجی مهمان، بلکه به عنوان رئیس‌جمهور سوریه — مخالفت‌هایی را در سطوح مختلف سیاسی، فرقه‌ای و قبیله‌ای در عراق برانگیخته است. دعوتنامه‌ای که از سوی اتحادیه عرب صادر شده، نگرانی‌هایی جدی درباره حاکمیت عراق و توان این کشور  در مدیریت تحولات پرشتاب منطقه غرب آسیا ایجاد کرده است.

در همین راستا، عامر الفایز، عضو کمیته روابط خارجی پارلمان عراق، در گفت‌وگو با The Cradle تأکید می‌کند که دعوت از شرع تصمیمی داوطلبانه از سوی بغداد نبوده است. به گفته او، این دعوتنامه بر اساس تصمیم اتحادیه عرب صادر شده و عراق به عنوان کشور میزبان موظف است دعوتنامه‌ها را برای همه سران کشورهای عربی ارسال کند. اما بغداد در تصمیم‌گیری درباره دعوت از شرع نقش چندانی نداشته است.

بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در سال ۲۰۲۳، پس از تعلیق عضویت در سال ۲۰۱۱، جایگاه عراق را پیچیده‌تر کرده است. در حالی که بازگشت شرع به دایره دیپلماتیک عربی به عنوان یک پیروزی برای سوریه پس از بشار اسد قلمداد می‌شود، عراق در داخل با واکنش‌هایی تند مواجه شده است؛ چرا که بسیاری دعوت از فردی که دو بار به اتهام تروریسم در عراق زندانی شده و با گذشته خون‌بار کشور پیوند خورده را زیر سوال برده‌اند. فشار اتحادیه عرب برای ادغام دوباره سوریه، این تنش‌ها را آشکار کرده و جناح‌های داخلی عراق با تبعات سیاسی آن درگیر شده‌اند. جالب آنکه کمیته روابط خارجی پارلمان عراق از دعوت شرع به نشست بغداد حمایت کرده است.

فایز می‌گوید: «ما به عنوان کمیته روابط خارجی، از این اقدام دولت قدردانی می‌کنیم؛ چرا که وظیفه دارد دعوتنامه را برای همه سران کشورهای عربی بدون استثنا ارسال کند». با این حال، گروه‌ها و جریان‌های سیاسی و مقاومت در عراق — از جمله گروه‌های تأثیرگذاری مانند عصائب اهل‌الحق و کتائب حزب‌الله — به شدت با حضور شرع مخالفت کرده‌اند. قیس الخزعلی، رهبر عصائب اهل‌الحق و از حامیان اولیه نخست‌وزیر کنونی عراق، محمد شیاع السودانی، در شبکه‌های اجتماعی با هشدار نسبت به پیامدهای ورود رئیس جمهوری موقت سوریه به عراق موضع خود را روشن کرده است. او به حکم بازداشت شرع اشاره کرده و گفته حضور او در عراق از منظر قانونی غیرقانونی خواهد بود. برای این گروه‌ها، رهبر سوریه صرفاً یک رهبر خارجی نیست، بلکه چهره‌ای است که با خشونت، بی‌ثباتی، ترور و کشتار در عراق پیوند خورده و حضورش غیرقابل‌قبول است.

مخالفت خوانی مقاومت

این وبگاه در ادامه آورد: ۱۶ آوریل، السودانی به‌طور رسمی از الشرع برای شرکت در نشست سران عرب در بغداد دعوت کرد. سه روز بعد، الخزعلی در پستی در شبکه اجتماعی X نوشت: «حضور رئیس‌جمهور فعلی سوریه در عراق زودهنگام است و ممکن است پیامدهایی در پی داشته باشد بالاخص آن که قانون اجرا شود و او توسط نیروهای امنیتی بازداشت شود، چرا که حکم بازداشت فعالی علیه او وجود دارد. بنابراین، بر اساس اصل تفکیک قوا، تصمیمات دستگاه قضایی عراق باید توسط همه محترم شمرده شود».

یک روز پیش از اظهارنظر الخزعلی، ابوعلی العسکری، مسئول امنیتی کتائب حزب‌الله نیز با انتشار بیانیه‌ای صراحتاً با شرع به عراق مخالفت کرد و نوشت: «نشست‌های سران عرب بدون حضور بشار اسد و حتی بدون عراق یا لیبی برگزار شده‌اند. این نشست‌ها به دلیل عدم حضور مجرم محکوم‌شده، ابومحمد الجولانی، رهبر جنایت‌کار جبهه النصره، متوقف نخواهند شد».

یوسف الکلابی، نماینده شیعه، ورود الشرع به عراق را «خیانتی به یاد و خاطره شهدای عراقی در نبرد با تروریسم» توصیف کرده است. همزمان درباره دیدار السودانی با رهبر سوریه در دوحه با میانجی‌گری قطر، فراس الیاسر، عضو دفتر سیاسی جنبش النجبا، به The Cradle می‌گوید: «توافقی در سطح ملی درباره رد هرگونه دیدار مقامات رسمی عراق با شرع وجود دارد. طبق قانون عراق، این فرد تحت پیگرد دستگاه قضایی است و به قتل عراقی‌ها در دوران عملیات تروریستی متهم است».

او اضافه می‌کند: «هیچ فرد یا نهادی حق ندارد قانون عراق را نقض کند یا خون عراقی‌ها را نادیده بگیرد. اگر واقعاً دیدار السودانی با شراع تحت فشار آمریکا یا کشورهای خلیج فارس انجام شده باشد، این یک عقب‌گرد در سیاست خارجی عراق محسوب می‌شود».

او ادامه می‌دهد: «من معتقدم که اجماع سیاسی و مردمی علیه حضور الجولانی در نشست وجود دارد و او مورد استقبال قرار نخواهد گرفت. مسائل مربوط به او باید روشن شود». در حالی که بسیاری از چهره‌ها قاطعانه با سفر شرع مخالفت کرده‌اند، برخی مانند ثائر مخیف، از سران قبایل و نمایندگان مجلس، خواستار رویکردی متعادل‌تر شده‌اند. او می‌گوید هرچند با سفر رهبر سوریه مخالف است، اما این موضوع باید بر اساس قانون قضایی عراق بررسی شود.

به گفته او، اگر اثبات شود که شرع در جنایاتی در زمان جنگ عراق نقش داشته، باید از ورود او جلوگیری شود. مخیف به The Cradle می‌گوید: «رهبر سوریه با آنچه به کودتا علیه دولتش معروف شد به قدرت رسید. سخنان زیادی درباره دخالت او در اقدامات خشونت‌آمیز در عراق وجود دارد و حکم‌های بازداشت علیه او صادر شده است. بنابراین، ما با قانون و حکم دستگاه قضایی در مورد این فرد همراه هستیم».

او افزود: «اگر این فرد واقعاً مرتکب جنایت شده و حکم بازداشت دارد، ما به کسی که خون فرزندان‌مان را ریخته احترام نمی‌گذاریم و نمی‌پذیریم که برای حضور در کنفرانس‌ها و سخنرانی درباره سیاست امت عرب، فرش قرمز برایش پهن شود. اگر ثابت شود که او همان کسی است که بمب‌گذاری، قتل و طراحی آن جنایت‌ها را انجام داده، من با قاطعیت ورودش را رد خواهم کرد».

او تأیید می‌کند که «دعوت از شراع از سوی عراق نبوده است. اما این دعوت از سوی اتحادیه عرب صورت گرفته و عراق تنها میزبان این نشست است. باز هم تأکید می‌کنم، ما با قانون و حکم قضایی هستیم. اگر ثابت شود که شراع در کشور ما دست به جنایت، قتل و تخریب زده، با قاطعیت ورود او را رد می‌کنیم.»

شکاف قبیله‌ای

رهبران قبایل در عراق — که نیرویی تأثیرگذار در سیاست این کشور به شمار می‌روند — نیز درباره دعوت از شرع اختلاف‌نظر دارند. این قبایل از انقلاب ۱۹۲۰ گرفته تا دوره پس از استقلال و پس از آن در مقابله با اشغالگری آمریکا در ۲۰۰۳ و مبارزه با داعش در ۲۰۱۴، در تحولات سیاسی و امنیتی نقش پررنگی داشته‌اند. قبایل شیعه تقریباً به‌طور یکپارچه با سفر رهبر سوریه مخالفت کرده‌اند. شورای متحد قبایل عراق با صدور بیانیه‌ای از همه مردم خواسته با سفر او مخالفت کنند؛ چرا که او را مسئول بخشی از خشونت‌های گذشته در عراق می‌دانند. در مقابل، قبایل سنی در این زمینه دچار تفرقه‌اند.

برخی، مانند مشعان الجبوری، سیاستمدار سابق، از شرع حمایت کرده و گذشته او را کم‌اهمیت دانسته و سفرش را ضرورت دیپلماتیک می داند. این گروه معتقدند عراق باید منافع منطقه‌ای خود را در اولویت قرار دهد و اجازه ندهد اختلافات تاریخی بر واقعیت‌های سیاسی امروز سایه بیفکند. اما چهره‌هایی مانند شیخ مزاحم الحویت، رهبر قبیله‌ای اهل سنت در نینوا، قاطعانه با سفر شرع مخالفت کرده‌اند. الحویت با وجود حمایت از همکاری‌های تجاری و امنیتی با سوریه، شراع را چهره‌ای وابسته به گذشته خونین عراق می‌داند.

او به The Cradle می‌گوید: «ما با سفر الجولانی به عراق مخالفیم، چرا که دستان او به خون عراقی‌ها آلوده است و خودش اعتراف کرده که پس از آزادی، در عملیات‌هایی در عراق مشارکت داشته. او در سال ۲۰۰۵ در زندان‌های آمریکا با من هم‌بند بوده. الشرع دارای حکم بازداشت بر اساس ماده ۴ تروریسم از سوی دستگاه قضایی و سازمان مبارزه با تروریسم عراق است. بنابراین ما با سفر او مخالفت می‌کنیم».

در مورد دیدارهایی نظیر سفر وزیر خارجه سوریه، اسعد الشیبانی، به عراق یا سفر هیأت‌های عراقی به دمشق، الحویت می‌گوید: «چنین دیدارهایی ضروری است؛ قطع مناسبات تجاری یا هماهنگی امنیتی کار درستی نیست. سوریه کشور همسایه ماست و امنیت آن با امنیت عراق گره خورده است».

الحویت در باب آن گروه از اهل سنت که حامی حضور الشرع هستند، معتقد است: «آنهایی که از او استقبال می‌کنند، چه رهبران باشند چه شیوخ عشایر، جزو کسانی هستند که در میدان‌های خواری و ذلت حرکت می‌کنند و نماینده اهل سنت نیستند، بلکه تنها از طرف خود سخن می‌گویند».

در حالی که بسیاری از جناح‌ها و شخصیت‌ها در عراق با استناد به مسائل قانونی و اخلاقی با سفر رهبر سوریه مخالفت کرده‌اند، برخی تحلیل‌گران این دعوت را بخشی از یک مانور تاکتیکی در چارچوب سیاست خارجی عراق می‌دانند. دیدار السودانی با شرع در دوحه که با میانجی‌گری قطر انجام شده، احتمالاً تلاشی برای تقویت نقش منطقه‌ای عراق، به‌ویژه در ارتباط با ایران است.

به ادعای ناظران، از طریق تعامل با الشرع، عراق می‌کوشد میان روابط خود با سوریه و ایران — که هر دو برای ثبات و امنیت داخلی‌اش حیاتی‌اند — توازن ایجاد کند. الحویت با وجود مخالفتش با سفر شرع، اذعان می‌کند که عراق نقشی کلیدی در صحنه سیاسی منطقه ایفا می‌کند.

به گفته او، «عراق اکنون نقشی مهم در صحنه سیاسی، به‌ویژه در خاورمیانه دارد و موفق شده بسیاری از خطرات منطقه را کاهش دهد. در موضوعات پرتنشی که با آمریکا هم وجود داشت، عراق نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرد». او می‌افزاید: «برای السودانی دشوار است که با کسی دیدار کند که مردم کشورش را کشته، اما رهبر سوریه اکنون رئیس‌جمهور است و برخی کشورها او را به رسمیت شناخته‌اند و پرچم سوریه در همه‌جا از جمله در عراق برافراشته است. شرع از السودانی خواسته گفت‌وگو با ایران را هموار کند؛ چرا که در وضعیت دشواری قرار دارد. او می‌داند که گشودن کانال‌هایی با ایران و پایان دادن به تنش‌ها، کشورهایی مانند عراق، لبنان، یمن و دیگران را به سمت شام سوق خواهد داد».

ضربه به دور دوم نخست‌وزیری السودانی

مخالفان سفر شرع به عراق، این مخالفت را بر «سابقه جنایی او در کشور» و مشارکتش در گروه‌های افراطی در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ استوار کرده‌اند، اما برخی ناظران معتقدند اینها تنها بهانه‌اند. هدف واقعی، به گفته آنان، ضربه زدن به جایگاه بین‌المللی السودانی و جلوگیری از رسیدن او به دور دوم نخست‌وزیری است.

جبار المشهدانی، نویسنده و تحلیل‌گر سیاسی عراقی، در گفت‌وگو با The Cradle می‌گوید: «جناح‌های شیعه در چارچوب هماهنگی به هر فرصتی برای جلوگیری از انتخاب مجدد السودانی به‌عنوان نخست‌وزیر چنگ می‌زنند. هر یک از احزاب در این چارچوب، چشم به نخست‌وزیری پس از انتخابات آینده دارند. این گروه‌ها از هر اقدام سیاسی سود می‌برند، چه داخلی و مربوط به مسائل سرمایه‌گذاری، بازسازی و خدمات باشد، چه خارجی و استراتژیک، به‌ویژه در ارتباط با روابط عراق با همسایه ناآرامش، سوریه، که بر امنیت و سیاست داخلی عراق تأثیر می‌گذارد».

با نزدیک شدن زمان برگزاری نشست سران عرب، پرسش از حضور یا عدم حضور شرع همچنان بی‌پاسخ مانده است. در حالی که مخالفت‌های قانونی، سیاسی و اخلاقی با سفر او شدید است، نقش عراق به‌عنوان کشور میزبان و ملاحظات دیپلماتیک گسترده‌تر، ممکن است در نهایت مسیر تصمیم‌گیری را تعیین کند. فارغ از اینکه شرع قدم در بغداد بگذارد یا نه، دعوت از او شکاف عمیقی در سیاست عراق ایجاد کرده است. تصمیم نهایی درباره حضور یا عدم حضور او نه‌تنها بر روابط بغداد و دمشق، بلکه بر مسیر آینده دیپلماسی عراق در منطقه‌ای مملو از تنش و تغییرات سریع اثرگذار خواهد بود.