کشمیر، هند و پاکستان را بر لبه تیغ قرار داد/ جهان در یک قدمی رویارویی دو قدرت هسته‌ای؟

به گزارش اقتصادنیوز،‌ هند و پاکستان دوباره در آستانه درگیری قرار دارند. پس از حمله تروریستی در منطقه کشمیر تحت اداره هند در تاریخ ۲۲ آوریل، دهلی نو حملات هماهنگ‌شده‌ای را آغاز کرد که به عمق خاک پاکستان نفوذ کرد و در پنج دهه اخیر بی‌سابقه بود و اسلام‌آباد اکنون تهدید به انتقام‌جویی کرده است.

نگاهی خوشبینانه به وضعیت می‌تواند این باشد که چنین وقایعی پیش از این نیز رخ داده است؛ دو کشور در سال‌های ۱۹۴۷-۴۸، ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱ جنگ‌های تمام‌مقیاسی با یکدیگر داشتند و از دهه ۱۹۹۰ که خود را به عنوان قدرت‌های هسته‌ای معرفی کردند، در چندین درگیری عمده گرفتار بوده‌اند. در هر مورد، و به‌ویژه از زمانی که از سپر بازدارندگی هسته‌ای بهره‌برداری کرده‌اند، دو کشور راه‌هایی برای پایان دادن به درگیری‌ها یافته و بر سر منازعه کشمیر به بن‌بست رسیده‌اند؛ اما این بار، چشم‌انداز نگران‌کننده‌تری وجود دارد.

در همین راستا، نشریه فارین پالسی یادداشتی نوشته و اقتصادنیوز آن را به دو بخش ترجمه کرده و بخش اول این یادداشت در ادامه آمده است.

چرا هند به دنبال پاسخ تند است؟

دنیای سال ۲۰۲۵ بسیار متفاوت از گذشته است؛ ایالات متحده به نظر می‌رسد که به جنگ‌های جدید خارجی بی‌علاقه است، قدرت‌های بزرگ درگیر درگیری‌های دیگر قاره‌ها هستند و سازمان‌های چندجانبه مانند سازمان ملل متحد شاهد کاهش اعتبار خود هستند. به همین دلیل، میانجی‌گری‌های بین‌المللی که در گذشته نقش مؤثری ایفا می‌کردند، اکنون کمتر معنا دارند.

هند و پاکستان از زمان آخرین درگیری جدی خود در سال ۱۹۹۹ مسیرهای متفاوتی را طی کرده‌اند. در آستانه هزاره، تولید ناخالص داخلی هند حدود پنج برابر پاکستان بود. امروز این عدد نزدیک به ۱۱ برابر شده است. قدرت اقتصادی بیشتر منجر به برتری نظامی متناسب برای هند نشده است، اما موجب شده که اعتماد به نفس بالایی در بین شهروندانش شکل بگیرد و خواسته‌هایی برای اقدام بیشتر ایجاد شود.

واکنش اسرائیل به حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ توسط حماس نیز ارزیابی دهلی نو را تقویت کرده که دیگر قدرت‌ها نمی‌توانند مانع شوند تا هند از خود دفاع کند. در پاکستان، رئیس ستاد ارتش، آصف منیر، که معمولاً کم‌حرف بود، به طور فزاینده‌ای در مقابل عموم قرار گرفته است و این امر نشان می‌دهد که کاهش تنش‌های نظامی ممکن است سخت‌تر از گذشته باشد.

با وجود نگرانی‌های زیاد، ممکن است یک نقطه امید در میانه اطلاعات غلطی که در پیرامون درگیری‌های این دو کشور منتشر می‌شود، پدید آید. گاهی اوقات خود دولت‌ها مسئول انتشار اطلاعات نادرست هستند، با ادعاهای اغراق‌آمیز یا انکارهای کاذب که سپس توسط رسانه‌های ملی‌گرا در هر دو طرف تبلیغ می‌شوند. در این اکوسیستم اطلاعاتی قطبی‌شده، اعلام پیروزی—چه واقعی و چه خیالی—می‌تواند راهی مفید برای هر دو طرف برای کاهش تنش‌ها باشد.

حمله ماه گذشته در کشمیر تحت اداره هند تنها مرگبارترین حمله به غیرنظامیان در بیش از یک دهه اخیر نبود، بلکه به‌ویژه تحریک‌آمیز بود؛ گزارش‌ها حاکی از آن است که شبه‌نظامیان از توریست‌ها خواسته‌اند از مذهبشان بگویند. مردانی که به عنوان غیرمسلمان شناخته شدند، هدف گلوله قرار گرفتند و بیست و شش غیرنظامی کشته شدند.

در سال گذشته حملات کوچکتری در این منطقه مورد مناقشه صورت گرفت، اما این بار دهلی نو وعده پاسخ قوی داده است. اما علیه چه کسی؟ اینجاست که مسائل مبهم می‌شود. ادعای جبهه مقاومت، یک شاخه ناشناخته از سازمان پاکستانی لشکر طیبه، به سرعت پس گرفته شد و اعلام شد که سیستم‌های ارتباطی آنها هک شده است. مقامات هندی در عین حال در تلاش بودند تا شواهدی پیدا کنند که شبه‌نظامیان را به دشمن دیرینه خود مرتبط کنند؛ آن هم با اشاره به تاریخ طولانی حمایت پاکستان از تروریسم فرامرزی، از جمله حملات معروف بمبئی در سال ۲۰۰۸ که در آن ۱۶۶ نفر کشته شدند.

واشنگتن آماده چالش هند و پاکستان است؟

با این حال، گذشته دلیلی برای حال حاضر نیست. هیچ شواهد واضحی که حمله ۲۲ آوریل را به پاکستان مرتبط کند، منتشر نشده است. در عوض، مقامات هندی تأکید دارند که منیر—رئیس پیشین اطلاعات با دانش عمیق از فعالیت‌های شبه‌نظامی در کشورش—باید می‌دانسته که حمله به خاک هند قریب‌الوقوع بوده است. فقط چند روز قبل، منیر در یک سخنرانی آتشین بر اهمیت کشمیر برای هویت پاکستان تأکید کرده بود.

منیر همچنین با نارضایتی‌هایی در میان نیروهای ارتش در استان‌های غربی بلوچستان و خیبر پختونخوا روبه‌رو شده است، مناطقی که اسلام‌آباد احتمال دست داشتن هند را در شورش‌ها و خشونت‌ها در آنجا می‌دهد؛ هرچند در آن جغرافیا هم هیچ مدرک قطعی وجود ندارد. با این حال، هند حمله کرد.

در شب ۷ مه، دهلی نو اعلام کرد که عملیات «سندور» را اجرایی کرده است و نه سایت "زیرساخت‌های تروریستی" را در پاکستان هدف قرار داده است، از جمله برخی تا استان پنجاب. نخست‌وزیر پاکستان، شهباز شریف، این حملات را «عملیات جنگی» خواند و افزود که اسلام‌آباد «حق کامل» دارد که واکنش نشان دهد. تصورش شاید دشوار باشد، اما زمانی بود که بقیه جهان -و به ویژه ایالات متحده- نقش مهمی در آرام کردن تنش‌ها در جنوب آسیا ایفا می‌کردند. همانطور که سریانات راغوان، تاریخ نگار در کتاب خود تحت عنوان The Most «مکانی به شدت خطرناک» آوری می‌کند، واشنگتن در تابستان ۱۹۹۹ زمانی که هند و پاکستان که هر دو به تازگی مسلح به سلاح هسته‌ای شده بودند، در جنگی متعارف در کارگیل، منطقه مرزی مرتفع در لاداخ گرفتار بودند، وارد عمل شد.

وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، مادلین آلبرایت، تماس‌های منظم با همتایان پاکستانی و هندی خود برقرار کرد و به وضوح اعلام کرد که طرف اول بحران را تحریک کرده و طرف دوم باید از خود حوصله نشان دهد. درخواست‌های آلبرایت به نظر نمی‌رسید که اثرگذار باشد، بنابراین او رئیس‌جمهور بیل کلینتون را وارد میدان کرد تا پیشنهاد وام ۱۰۰ میلیون دلاری پاکستان از صندوق بین‌المللی پول را به تعویق بیندازد؛ این هم مؤثر نبود.

سپس، زمانی که سازمان اطلاعات ایالات متحده نشان داد که اسلام‌آباد در حال نزدیک شدن به جنگ هسته‌ای است، کلینتون نخست‌وزیر پاکستان، نواز شریف را به واشنگتن دعوت کرد و طبق گفته بروس ریدل، تحلیل‌گر سابق سیا و مشاور چهار رئیس‌جمهور، این دیدار "شاید مهم‌ترین و شدیدترین دیدار دوران ریاست‌جمهوری اش بود."

ریدل نوشت: "مذاکره‌کننده‌ای که معمولاً به دنبال مصالحه بود، این بار سخت و قاطع عمل کرد. من هرگز او را این‌طور متمرکز ندیده بودم." طرفین از مواضع خود عقب‌نشینی کردند و کلینتون دوران روابط نزدیک‌تر ایالات متحده و هند را آغاز کرد. حملات ۱۱ سپتامبر بار دیگر جنوب آسیا را در کانون توجه قرار داد، بالاخص با توجه به ارتباطات نزدیک گروه‌های افراطی در افغانستان و پاکستان.

در دسامبر ۲۰۰۱، حمله تروریستی به پارلمان هند در دهلی نو بحران دیگری میان هند و پاکستان ایجاد کرد. این بار، دولت بوش وارد عمل شد، با فشار از سوی وزیر امور خارجه، کالین پاول و معاونش، ریچارد آرمیتاژ، که ژنرال پرویز مشرف، رئیس‌جمهور پاکستان را واداشتند تا اعلام کند که "هیچ سازمانی اجازه نخواهد داشت که در منطقه کشمیر دست به اقدام تروریستی بزند."

این پیام بی‌سابقه به دولت هند، به رهبری آتال بهاری واجپایی در آن زمان، موجب شد تا دهلی نو از انتقام چشم پوشی کند. به تازگی در سال ۲۰۱۹، آخرین باری که هند و پاکستان رویارویی نظامی جدی داشتند، واشنگتن دوباره درگیر بود. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت، در خاطرات خود نوشت: "من فکر نمی‌کنم جهان به درستی بداند که رقابت هند و پاکستان چقدر به یک جنگ هسته‌ای نزدیک شده بود. هیچ کشور دیگری نمی‌توانست آنچه را که ما انجام دادیم برای جلوگیری از یک نتیجه وحشتناک درک کند."نقش‌های پیشین واشنگتن در مذاکرات این سوال را مطرح می‌کند که آیا این بار نیز میانیجگری واشنگتن تأثیرگذار خواهد بود.

کاخ سفید در حال حاضر در عرصه‌های مختلف مشغول است، زیرا در تلاش است تا آتش‌بس میان روسیه و اوکراین را حل کرده و همچنان از اسرائیل در حمله به غزه حمایت می‌کند. در همین حال، رئیس‌جمهور دونالد ترامپ در تلاش است تا پس از اعلام یک‌جانبه تعرفه‌ها، که سیستم مالی جهانی را مختل کرد، توافق‌های تجاری فردی با تقریباً هر کشور روی زمین امضا کند.